Россия-Украина можаросининг кучайишидан аслида ким манфаатдор?

Источник: DW

АҚШ президенти Жо Байден 16 февраль куни Россия қуролли кучлари Украинага бостириб киришини, бу эса Россия Федерациясига қарши “ҳалокатли” санкциялар жорий этилишига олиб келиши борасида баёнот берди. Келинг, ушбу “иложсиз вазиятнинг”нинг ривожланиши Ўзбекистонга қандай таъсир қилиши мумкинлигини, шунингдек, постсовет ҳудудидаги икки йирик давлат ўртасидаги муносабатларнинг навбатдаги кескинлашувидан аслида кимга наф келтиришини аниқлашга ҳаракат қилайлик.

Россия икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг деярли барча жабҳаларида Ўзбекистоннинг энг йирик иқтисодий ҳамкорларидан бири ҳисобланади. Шундай қилиб, Россия Федерациясининг Ўзбекистон Республикаси ташқи савдо айланмасидаги улуши 2021-йил якуни бўйича 17,9 фоиз ёки 7,5 миллиард АҚШ долларини, шу жумладан, Ўзбекистон экспорти – 12,4 фоиз (2,1 миллиард доллар), импорт – 21,4 фоизни (5,5 миллиард доллар) ташкил этди.Ўтган йил якунларига кўра, республика Хитойга Россия Федерациясига нисбатан бир оз кўпроқ – 0,46 миллиард долларга экспорт қилган.

Аммо келинг, Россия-Ўзбекистон муносабатларига қайтайлик. Шуни таъкидлаш керакки, Россия нафақат савдо соҳасида этакчи ўринларни эгаллайди. Масалан, Ўзбекистонда фаолият кўрсатаётган хорижий капитал иштирокидаги 13,2 минг корхонадан энг кўпини Россия Федерациясидаги ҳамкорлар иштирокидаги корхоналар ташкил этади – 2,3 минг дона ёки уларнинг умумий сонининг 17,4 фоизини ташкил этадики,  бу хитойлик инвесторлар иштирокидаги 1,9 минг дона корхоналар сонидан кўпроқ, демакулар Россия капитали иштирокидаги корхоналар сонига нисбатан 19,8 фоизга кам.

Бундан ташқари, Россия Хитой билан бирга Ўзбекистон иқтисодиётига сармоя киритган энг йирик давлат ҳисобланади. Шу билан бирга, Россия йўналишидан республикага кириб келаётган хорижий валютанинг реал ҳажми Хитой йўналишига қараганда анча юқори. Аммо бу ҳақда кейинроқ. Шундай қилиб, Евроосиё тараққиёт банки таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, беш йил давомида 2016-2020-йилларда Россиянинг республикага киритган инвестициялари ҳажми аввалги беш йиллик даврга нисбатан 2,1 бараварга ошиб, 9,1 миллиард долларга етган, бу эса инвестицияларнинг деярли чорак қисмини ташкил этади. Россия Федерациясининг МДҲ мамлакатларидаги капитал қўйилмаларининг умумий ҳажми биргина Қозоғистонда кўпроқ – 11,2 миллиард доллар.Аммо агар 2016-йилда Россиядан Ўзбекистонга киритилган инвестициялар республика ялпи ички маҳсулотининг 21,7 фоизини ташкил қилган бўлса, 2020-йилда улар 35,7 фоизга етди.

Шунингдек, меҳнат муҳожирларимиз томонидан Ўзбекистонга жўнатаётган трансчегаравий пул ўтказмаларини ҳам унутмаслик керак, уларнинг ҳажми ҳатто Россия инвестициялари ҳажмидан ҳам сезиларли даражада ошади. Ўтган йил якунларига кўра, улар ватанига 8,1 миллиард доллар ёки республика ялпи ички маҳсулотининг 11,7 фоизини жўнатган. Шу билан бирга, ўсиш 2020 ва 2019 йилга нисбатан 34 фоизни ташкил этди. Умуман олганда, сўнгги уч йилда Ўзбекистонга трансчегаравий ўтказмалар ҳажми 20 миллиард доллардан ошди.буни сўнгги беш йилдаги Россия инвестициялари ҳажми билан солиштиринг, 9,1 миллиард доллар.Албатта, пул ўтказмалари нафақат Россия Федерациясидан амалга оширилмоқда, лекин сиз яхши тушунганингиздек, уларнинг асосий қисми шу мамлакатга тегишли.

Булар мамлакатларимизни бир-бири билан чамбарчас боғлайдиган иқтисодий кўрсаткичлар, аммо маданият, санъат, илм-фан ва тиббиёт соҳасидаги муносабатларнинг гуманитар томонини ҳам унутмаслик керак. Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикасининг сиёсий ва ишбилармонлик элитаси ўртасида тил тўсиқлари мавжуд эмаслиги, кўп сонли қариндошлар ва ҳатто шунчаки дўстона ришталар ҳам муҳим.

Россия-Украина муносабатларининг кескинлашувига, Россия қўшинларининг Украинага бостириб киришининг қайтариб бўлмайдиганлиги ҳақидаги ғарбнинг кучайиб бораётган риторикасига қайтадиган бўлсак, ишонч билан айтишимиз мумкинки, агар Россия бу можарода мағлуб бўлиб қолса, Ўзбекистон ҳам ютқазади. Бу саволни қўйишнинг ягона йўлга ўхшаб турибди.

Аммо, аслида, вазият аксинча. Можародан айнан Россия Федерацияси энг кўп фойда кўради, бу Россия оладиган катта дивидендлар билан яққол намоён бўлади. Россия компаниялари томонидан 2021 йилнинг январь-декабрь ойларида сотилган Urals нефтининг ўртача йиллик (ўртача) нархи бир баррель учун 69 долларни ташкил этди, бу 2020 йилда қайд этилган ўртача нархдан 65 фоизга кўп, ўша пайтда у бир баррел учун 41,73 долларни ташкил қилган. Бу ҳақда Россия молия вазирлиги маълум қилди. Агентлик маълумотларига кўра, 2021-йил декабрь ойида Urals нефтининг ўртача нархи бир баррел учун 72,71 долларни ташкил қилган, бу 2020 йил декабрига нисбатан 1,5 бараварга (баррелига 49,37 доллар) юқори. Бу газ нархининг мисли кўрилмаган ўсиши билан бир қаторда, ўтган йилнинг биринчи уч чорагида Россия Федерацияси давлат бюджетига нефть ва газ тушумлари худди шу даврга нисбатан 35,6 фоизга ёки 4,6 триллион рублга ошганига олиб келди. 2021 йил январь-сентябрь ойлари учун Россия федерал бюджетининг 2020 йилдаги 28 фоизига нисбатан 34,5 фоизини ташкил этди.

Лекин бу ҳаммаси эмас. Нефть котировкалари ўсишда давом этмоқда. Агар ўтган йилнинг сўнгги ойида “қора олтин”нинг бошқа маркалари учун нархлар шаклланаётган Brent нефти 13,1 фоизга ошиб, бир баррель учун 77,9 долларни ташкил этган бўлса, 2022-йил январида аллақачон 13,9 фоизга яъни % 89,31 долларга қимматлашган, 1 февралдан 15 февралгача эса 5,3% га ошиб, 94 долларга етди. Шу билан бирга, JP Morgan прогнозларига кўра, Украинада жанговар ҳаракатлар содир бўлган тақдирда Brent нефтининг бир баррели 150 долларгача кўтарилади.

Буларнинг барчаси билан рублнинг долларга нисбатан курси катта сакрашларга дучор бўлмайди ва сўнгги ойда у атиги 0,4 фоизга ўсди ва 15 февралда бир доллар учун 76,5762 рублни ташкил қилди. Кучли рублни нафақат жаҳон бозорларида энергия нархининг юқорилиги, балки Россия ташқи савдо айланмасининг таъсирчан кўрсаткичлари ҳам қўллаб-қувватламоқда. Демак, 2021 йил якуни бўйича унинг профицити, яъни экспортнинг импортдан ошиб кетиши 1,9 бараварга ўсиб, рекорд даражадаги 197,3 миллиард долларга етди. Яъни импорт қилувчиларнинг харажатлари (296,1 миллиард доллар) жорий йилнинг ўтган даврида экспортчиларнинг даромади (493,3 млрд. доллар) билан ортиғича қопланмоқда.

Буларнинг барчаси Россия-Украина можаросининг кучайиши туфайли Россия биринчи бўлиб ғалаба қозонганидан, бинобарин, Ўзбекистон раҳбариятининг, ҳатто оддий фуқароларнинг ҳам хавотирга ўрин йўқлигидан далолат беради. Россия Федерациясида меҳнат муҳожирлари сонининг фақат ўсиб бориш тенденцияси сақланиб қолади. Қулай иқтисодий кўрсаткичлар билан бир қаторда, мамлакатга трансчегаравий пул ўтказмалари ҳажми сезиларли даражада ўсишини кутиш керак. Бу эса, айтмоқчи, хорижий валюта оқимига жуда муҳтож бўлган иқтисодиётимиз учун жуда мос келади.

Тиллахўжа Алимуҳамедов,

молия ва товар бозорлари шарҳловчиси

If you have found a spelling error, please, notify us by selecting that text and pressing Ctrl+Enter.