«Коммерсантъ»: «Газпром» Қозоғистон ва Ўзбекистон орқали транзит билан Хитойга газ етказиб беришни бошлаши мумкин

“Газпром” Қозоғистон ва Ўзбекистон орқали Хитойга газ етказиб беришни бошлаши мумкин. Бу ҳақда «Коммерсантъ» нашри ёзади.

«Газпром» йўл харитасида Хитойга экспорт кўзда тутилганми ёки газ фақат Марказий Осиёга йўналтириладими, буни ошкор қилишдан бош тортди.

“Выгон Консалтинг” компаниясининг вакили Мария Белованинг фикрича, “Марказий Осиё – Марказ” қувурини орқага қайтаришдан асосий мақсад Ўзбекистон ва Қозоғистон бозорларини таъминлаш эмас, балки Россия газини Хитойга тўғридан-тўғри ёки своп орқали экспорт қилиш ҳажмини оширишдир.

Мустақил эксперт Александр Собко ҳам бу фикрга қўшилди ва «Газпром» Ўзбекистонга кўпроқ газ етказиб беришни бошласа, Ўзбекистоннинг ўзи ҳам Хитойга кўпроқ газ экспорт қила олади, деган фикрни билдирди. “Бундай таъминотнинг нархи ва рентабеллиги, албатта, асосий масалага айланади”, дея қўшимча қилади у.

Энергетика ва молия институти ходими Сергей Кондратьевнинг фикрича, “Марказий Осиё – Марказ” тизимининг йўналишларидан бирини Россиядан Қозоғистон ва Ўзбекистонга тескари етказиб бериш учун қувурлардан бирини ажратиш ҳозирда атиги 30 фоиз фойдаланилаётган йўналишни юклаш ва Жанубий Қозоғистон ҳамда Фарғона водийси, яъни Марказий Осиёдаги газ истеъмолининг асосий марказлари йўналиши бўйича етказиб беришни кўпайтириш имконини беради. Унинг сўзларига кўра, дастлабки босқичда йилига 6-7 миллиард кубометргача етказиб бериш ҳақида гапириш мумкин. «Газпром» ўз навбатида, аввалроқ «Союз» газ қувури орқали Европа Иттифоқи мамлакатларига Украина орқали етказиб берилган газни Қозоғистон ва Ўзбекистонга йўналтириши мумкин.

Ўзбекистон ва «Газпром»нинг “йўл харитаси”  

24 январь куни Ўзбекистон ва «Газпром» ўртасида Қозоғистон ва Ўзбекистон ҳудудидан ўтувчи “Марказий Осиё – Марказ” газ қувури орқали Россиядан газ транзити бўйича “йўл харитаси” имзоланди. “Йўл харитаси”да жорий йилнинг 1 мартидан табиий газ етказиб беришни бошлаш кўзда тутилгани ҳақида Kun.uz хабар берди.

“Музокаралар ва “йўл харитаси” Ўзбекистоннинг мавжуд газ узатиш тизимига эгалик ҳуқуқини тўлиқ сақлаб қолган ҳолда ички бозорни зарур ҳажмларда табиий газ билан таъминлашга қаратилганини алоҳида таъкидлаш лозим. Бунда газ транспорти тизимига ўтишга ва суверенитетимизга ҳеч қандай таҳдид йўқ”, — дея таъкидлади Ўзбекистон Энергетика вазирлиги.

Ўзбекистон жорий қишда энергетика инқирозига дуч келди: ғайритабиий совуқлар ва Туркманистондан газ етказиб беришнинг тўхтатилиши туфайли мамлакатда электр энергиясида катта узилишлар, иссиқлик таъминоти ва истеъмолчиларга газ таъминотида узилишлар юз берди. Айни пайтда Туркманистондан етказиб бериш қайта тикланган бўлиб, мамлакат қишда 1,5 миллиард кубометр табиий газ етказиб бериши керак.

Ўзбекистоннинг ўз қазиб чиқариши ҳажми йилдан-йилга камайиб бормоқда, қишда эса юкламанинг энг юқори чўққиларида кунига 20 миллион кубометргача танқислик юзага келмоқда. Бироқ, 2023 йилда мамлакатда ишлаб чиқариш ўтган йилги 51,7 миллиард кубометрга нисбатан 56,3 миллиард кубометргача ошиши кутилмоқда. 2021 йилда ўз ички  истеъмоли 46,4 миллиард кубометрни ташкил қилган мамлакат Хитойга 4 миллиард кубометр кўпроқ экспорт қилди. Қозоғистоннинг ҳам Хитойга газ етказиб бериш бўйича шартномаси бор, бироқ у хомашё тақчиллиги туфайли тўлиқ бажарилмаяпти. Газ ўтказиш қуввати 55 миллиард кубометрга тенг бўлган “Марказий Осиё – Хитой” газ қувурлари тизимига етказилмоқда.

2022 йил кузида Россия Ўзбекистон ва Қозоғистонга “уч томонлама газ иттифоқи”ни ташкил этишни таклиф қилди, бунда ушбу мамлакатларга Россия газини етказиб бериш ва Хитойга келгусида экспорт қилиш истиқболлари кўзда тутилганди, бу таклифнинг тафсилотлари ошкор этилмаган. 18 январь куни «Газпром» Қозоғистон билан газ саноати соҳасида ҳамкорлик бўйича йўл харитаси имзоланганини эълон қилди.