Солиқ қўмитаси Абдулла Абдуқодировнинг мақоласи бўйича изоҳ берди

Anhor.uz сайтида ДСҚ экспертлари билан учрашувдан кейин Гулнора Суюндиқова кўмагида ёзилган иқтисодчи Абдулла Абдуқодировнинг  “Яна бир бор ҚҚСни ҳисобга олиш ва тўлаш занжиридаги узилишлар ҳақида” мақоласи чоп этилган эди.

Ўзбекистон Давлат солиқ қўмитасининг ахборот хизмати мақоланинг алоҳида бандлари бўйича изоҳ берди.

1. «Шундай қилиб, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 июлдаги “Солиқ маъмуриятчилигини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4389-сон Фармони билан ҳар қандай қўшилган қиймат солиғининг тўловчиси солиқ органларида ҳисобга қўйилиши ва 7 кун ичида аризаси кўриб чиқилиши шартлиги белгиланди. Худди шу қарорда, агар солиқ тўловчи ҚҚСни ҳисобга олиш ҳуқуқига эга бўлса, Солиқ кодексининг 219-моддаси нормасини амалда бекор қилиш назарда тутилган. Бироқ Президент фармони билан Солиқ кодекси нормасининг бекор қилиниши қонунчилик амалиёти мантиқига зиддир».

ДСҚ изоҳи:

ПҚ-4389 нормалари солиқ тўловчининг ҚҚС ни тўловчи сифатида солиқ органларида махсус рўйхатдан ўтиш мажбуриятини акс эттиради, аммо Солиқ кодексининг 219-моддаси нормалари билан зиддиятга олиб келмайди, чунки ушбу модданинг қоидалари ҚҚСни тўловчи сифатида рўйхатдан ўтмаганлик учун жавобгарликни, яъни тартибни бузганлик учун ҳуқуқий оқибатларни белгилайди. 

Маълумот учун: ҚҚС ни тўловчи сифатида солиқ органларида махсус рўйхатдан ўтиш мажбурияти Солиқ кодексининг 237-моддасида назарда тутилган. 

2. «Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 22 сентябрдаги “Солиқ тўловчиларни ҳисобга олишни янада такомиллаштириш ва қўшилган қиймат солиғини қайтариш тартибини соддалаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 595-сон қарори ҳам ана шундай мисолдир. Қарорда солиқ тўловчининг инсофсизлиги хатарини баҳолаш асосида “Қўшилган қиймат солиғи тўловчиларини солиқ органларида ҳисобга қўйишни қўллаш амалиёти”ни кенгайтириш назарда тутилган. Давлат солиқ қўмитаси солиқ тўловчиларнинг инсофсизлиги хатарини баҳолаш учун компания солиқларни тўламаган ёки нотўғри ҳисобланган бўлиши мумкинлиги ҳақидаги тахминларга асосланиб, ҳуқуқий оқибатларга олиб келадиган ҳуқуқни муҳофаза қилишни жорий қилувчи “хатарларни таҳлил қилиш” тизимини жорий қилмоқда. Бу ҚҚС тўловчиси сертификатининг бекор қилинишига олиб келиши мумкин. Солиқ қарзининг шаклланганлиги фактини баҳолаш ва солиқларни қўшимча тўлаш учун инкасса топшириқномасини беришдан олдин солиқ тўловчининг тушунтириш берувчи ҳужжатларини ўрганиш тартиби жорий этилиши керак».

ДСҚ изоҳи:  

ВМҚ-595 да назарда тутилган ҚҚС бўйича хатар мезонлари бўлиб ўтган воқеаларни, масалан, солиқ ҳисоботларини топшириш тартибини бузиш ёки солиқ қарзларининг мавжудлиги ёки кетма-кет уч ойдан ортиқ фаолият юритмасликни акс эттиради. Барча ҳисоб-китоблар автомат тарзда корхонанинг ҳисобот даври учун тақдим этган ҳисоботлари асосида амалга оширилади. Шу билан бирга, бугунги кунда ҚҚС бўйича айрим хатарларни таҳлил қилиш мезонларининг амал қилиши тўхтатилган (камида 18 кв.м. бўлган офис майдони мавжудлиги, “E-ижара” ахборот тизимида рўйхатдан ўтказилган кўчмас мулк, 4 ходимнинг мавжудлиги ва Меҳнат вазирлигида корхона директори тўғрисида маълумот йўқлиги).

3. «Солиқ тўловчини ҚҚС тўловчи сифатида рўйхатдан ўтказиш рад этилиши мумкин, гарчи рад этиш сабаби автоматик равишда кўрсатилиши керак бўлса-да, аммо рад этиш сабаблари ҳар доим ҳам кўрсатилмайди. Тизим жуда мураккаб ва муваффақиятсиз бўлиши мумкин. Шу сабабли, солиқ тўловчи рад этиш сабабини билганида, аризани кўриб чиқишда баъзи сертификатлар ҳисобга олинмаган ёки нотўғри талқин қилинганлиги аниқ бўлади. 2022 йил 10 апрель ҳолатига кўра, мамлакатимизда 174 мингдан ортиқ қўшилган қиймат солиғи тўловчилари рўйхатга олинган, бу эса солиқ инспекцияларининг ҳаддан ташқари юкланиши, хатоликларга олиб келиши мумкин. Балки шунинг учун ҳам рўйхатга олинган ҚҚС тўловчиларининг умумий сонидан корхоналарнинг 35% дан ортиғи турли сабабларга кўра ҚҚС тўловчиси сертификатларини бекор қилган ёки тўхтатиб қўйгандир».

ДСҚ изоҳи:

ҚҚС бўйича солиқ тўловчиларни ҳисобга олиш махсус ахборот тизими орқали автомат режимда амалга оширилади. ҚҚС бўйича солиқ тўловчи сифатида рўйхатдан ўтиш рад этилган тақдирда, махсус ахборот тизими солиқ тўловчининг шахсий кабинетига солиқ органининг, талабнома берувчининг мос келмайдиган мезонларни кўрсатган ҳолда, ҚҚС бўйича рўйхатдан ўтишни рад этиш сабаблари тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олган қарорини юборади.

Шу билан бирга, ҚҚС бўйича назарда тутилган хатар мезонлари ва уларни таҳлил қилиш солиқ тўловчининг ўзи тақдим этган маълумотларга (масалан, солиқ ҳисоботлари ва ундаги маълумотлар) ёки солиқ тўловчилар тўғрисида фақат ахборот тизимлари орқали олинган маълумотларга асосланади. Агар солиқ тўловчи маълумотларни тақдим этмаган ёки нотўғри тақдим этган бўлса, мос равишда ахборот тизими буни аниқлаб, солиқ тўловчиларни, кўрсатилган маълумотлардан келиб чиқиб, ҚҚС бўйича хатар гуруҳларига ажратади.

Давлат солиқ қўмитасининг ҚҚС таҳлили бўйича ахборот-таҳлилий инфратузилмаси кечаю-кундуз, реал вақт режимида ишлайди.

4. «Давлат Солиқ қўмитаси солиқ тўловчиларнинг “инсофлилиги” билан боғлиқ хатарларни уч даража бўйича баҳолаш тизимини жорий этди: яшил, сариқ ва қизил. Тизим шундайки, виждонли солиқ тўловчи ўзига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра ёки бевосита боғлиқ бўлмаган фактларга кўра “қизил” зонага тушиб қолиши ва ҚҚС тўловчиси бўлиш ҳуқуқидан маҳрум бўлиши мумкин. Сабаби, солиқ тўловчи билан муомала қилаётган пудратчилар, автоматлаштирилган тизимга кўра, Давлат солиқ қўмитасининг асосий (14 та позиция) ва ёрдамчи (яна 4 та позиция) мезонларига кўра ўта хатарли контрагентлар бўлиши мумкин».

ДСҚ изоҳи:

Солиқ узилишини назорат қилиш тизими солиқ тўловчи мақомидан маҳрум қилиш, яъни ҚҚСни тўловчи сифатида рўйхатдан ўтганлик тўғрисидаги гувоҳноманинг амал қилишини тўхтатиб туриш ёки ундан маҳрум қилиш имкониятига таъсир қилмайди. Солиқ узилиши коеффициенти ахборот характерига эга бўлиб, камерал солиқ текширувларини ўтказиш доирасида ҚҚСни тўламаслик ҳолатларини, шу жумладан ҚҚСни қайтаришни таҳлил қилиш ва аниқлаш учун восита бўлиб хизмат қилади. Бунда солиқ тўловчининг юқори хатар гуруҳига кирувчи товарлар (хизматлар)ни етказиб берувчилар билан алоқалари ҳисобга олинади. Бундай шубҳали контрагентлар қонуний тадбиркорлик фаолиятини амалга оширмай, балки транзит тусдаги операцияларни амалга ошириб, бошқа хўжалик юритувчи субъектларга ноқонуний молиявий операцияларни амалга оширишлари учун шарт-шароит яратади, шунингдек, ҚҚС суммаларини ҳисобга олиш ва қайтариш шаклида асоссиз солиқ имтиёзларига эга бўлади. Шундай қилиб, солиқ узилишининг кўрсаткичи солиқ тўловчининг сохта ҚҚС занжирларидаги ролини ва унинг шубҳали контрагентлар билан операциялардаги иштирокини белгилайди. Солиқ узилиши коэффициенти солиқ органлари томонидан текширишга олиб келиши мумкин, аммо ҚҚС тўловчининг гувоҳномасини қайтариб олиш учун сабаб бўлиши мумкин эмас.