Зафар Хошимов иқтисодчи Тиллахўжа Алимухамедовнинг ҳоким фаолияти ҳақидаги мақоласига жавоб берди

Источник: Alter Ego

Anhor.uz  “Anglesey Food ” масъулияти чекланган жамияти асосчиси Зафар Хошимовнинг иқтисодчи Тиллахўжа Алимухамедовнинг мақоласи юзасидан фикр-мулоҳазаларини эълон қилади.

Бугун “Анҳор”да беихтиёр иқтисодчи Тошкент шаҳар ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаевнинг тўрт йиллик фаолияти натижаларини иқтисодий кўрсаткичлар асосида таҳлил қилмоқчи бўлган ушбу мақолага тўқнаш келдим.

Шаҳар ҳокимига нисбатан холис ва холис муносабатда эканлигимни ўқувчиларим билишади, қолаверса, унинг танқидга арзийдиган жиҳатлари ҳам бор, деб ўйлайман. Аммо, хусусан, шаҳар иқтисодиёти ҳақида гапирадиган бўлсак, бу ердаги рақамлар ўжар нарса ва улар шаҳарда олиб борилаётган иқтисодий сиёсатнинг ёрқин муваффақиятидан далолат беради.

Мақола муаллифи, тан олишимиз керак, шаҳар иқтисодиёти ўсишининг бир қатор муҳим кўрсаткичларини санаб ўтган, аммо кейин унинг бу муваффақиятларини қора рангларга бўяшга уринишлари танқидга дош беролмайди ва мен уларни холис ва далиллар билан асосланган деб атай олмайман.

Мен бу мақолага эътибор бермаслигим мумкин эди: одамлар у ҳақида ҳар хил нарсаларни ёзишади, лекин мақола муаллифи уларни ўз баёнотига жалб қилиш учун “зўрлаган” рақамлар ва, албатта, мен ҳали ҳам математикман ва мантиқни масхара қилишларига қараб туролмайман, мени бу постни ёзишга мажбур қилди.

Мен тартиб бўйича бошлайман. Хўш, биз нимага эгамиз:

  1. Ўсиб бораётган мамлакат ялпи ички маҳсулотида Тошкент шаҳри улуши 13,1 фоиздан 16,6 фоизга ўсди. Шу билан бирга, қайд этамизки, ушбу даврда ялпи ички маҳсулот ҳам барқарор ўсишни кўрсатди: 2018 йилдан 2021 йилгача бўлган тўрт йил давомида мамлакатимиз ялпи ички маҳсулоти 17 фоизга ўсиб, 59,16 миллиард доллардан 69,20 миллиард долларгача ўсди.Яъни Тошкент шаҳри ЯИМ шу даврда 48 фоизга ўсиб, 7,75 миллиард доллардан 11,49 миллиард долларга етди. Бошқача айтганда, Тошкент иқтисодиёти республика ўртача кўрсаткичидан қарийб уч баробар тез ўсди. Бу жуда таассурот қолдирадиган рақамлар.
  1. Муаллиф, шунингдек, Тошкент шаҳрида аҳоли жон бошига ЯҲМ ўсишини қайд этади, тахминан бир хил кўрсаткичлар: муаллиф маълумотларига ишонадиган бўлсак, бутун мамлакат бўйлаб 29,4% га ўсган кўрсаткичда 53,4% ни ташкил қилади.

Аммо бу икки кўрсаткичдан сўнг, муаллиф воқеликдан чекина бошлайди.

Биринчидан, муаллиф ҳақиқатан ҳам бизни шаҳар иқтисодиётининг ўсишига фақат қурилишнинг ўсиши ва саноат зарари ҳисобига эришилганига ишонтирмоқчи. Ишончлироқ бўлиши учун иқтисодчи шаҳарнинг умумий ЯИМдаги ҳар иккала соҳанинг фоизлардаги ўзига хос улушлари динамикасидан фойдаланади.

Шундай қилиб, саноатнинг шаҳар иқтисодиётидаги улуши, муаллифнинг фикрича, 2018-2021 йиллар оралиғида 36,4 фоиздан 34,5 фоизга “пасайган”, шу даврда қурилишнинг улуши эса 8,1 фоиздан 10 фоизга ошган. Бу инкор этиб бўлмайдиган баёнотга ўхшайди, лекин … биз ҳали ҳам бу турли кўрсаткичларнинг фоизлари эканлигини ҳисобга олишимиз керак. Шундай қилиб, 2018 йилда у 7,75 миллиард долларнинг 36,4 фоизи ёки 2,82 миллиард долларни, 2021 йилда эса 11,49 миллиард долларнинг 34,5 фоизини ёки 3,96 миллиард доллар ташкил этди.

Бу даврда шаҳарда саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ҳажми 41 фоизга ўсганини ҳисоблаб чиқиш қийин эмас, бу мамлакат ялпи ички маҳсулотининг шу даврдаги ўсишидан 34 фоизга юқоридир. Шундай қилиб, ушбу маълумотларнинг холис баёни қуйидагича бўлиши керак: саноат, қурилиш ва хизмат кўрсатиш соҳалари шаҳар иқтисодиёти ўсишининг локомотивига айланди, қурилишнинг ўсиши эса етакчи қадриятларга эга бўлди.

Иккинчидан, жаноб Алимуҳамедов ҳам худди шундай йўл билан ўз ўқувчиларини шаҳарда кичик бизнес қисқариб бораётганига ишонтирмоқчи. Аслида, ундай  эмас. Худди шу методологиядан фойдаланган ҳолда, кичик бизнес субъектларининг мутлақ кўрсаткичларда ўсиши 4,91 миллиарддан 5,53 миллиардгача ва 12,6% ни ташкил этганини ҳисоблаш осон. Шаҳарнинг ҳайратланарли иқтисодий ўсиши фонида бу кўрсаткич ҳақиқатан ҳам камтарона кўринади, аммо контекстни билмасдан рақамларга қараш мумкин эмас…

2018 йилда мамлакатда эски солиқ сиёсати амал қилди, унинг моҳияти шундан иборат эдики, солиқ режимлари корхоналар ходимлари сонига боғлиқ эди – ходимлар қанча кам бўлса, режим шунчалик қулай бўлади. 2018 йилда кичик корхона таърифи ҳозиргидан бутунлай бошқача эди, яъни фақат ходимлар сони ҳисобга олинарди. Бу кўплаб корхоналарнинг сунъий равишда парчаланишига, ишчилар сонини камайтирилишига ва шунинг учун кичик корхоналар сифатида пайдо бўлишига олиб келди. Янги солиқ сиёсати муваффақиятли амалга оширилгандан сўнг, кўплаб корхоналар, айниқса саноат ва тижорат корхоналари жадал ўсишни бошладилар, шунчаки ўша пайтда ишлаётган “кичик” корхоналарини бирлаштириб, ишчиларни, ҳеч бўлмаганда, реалликка яқин сонда “ёллашди”. Йириклашувнинг яна бир омили – бу табиий ёки органик иқтисодий ўсиш бўлиб, унга муаллифнинг ўзи ҳам мурожаат қилади: корхоналарни бирлаштириш меҳнат унумдорлигини оширишга, харажатларни камайтиришга, таннархини камайтиришга ёрдам беради ва ҳоказо. Табиийки, тадбиркорлар кейинги йилларда пайдо бўлган бизнес учун яратилаётган имкониятлардан фойдаланиб, ўз корхоналарини кенгайтириш ва бирлаштиришдан мамнун.

Аммо шунга қарамай, худди шу Жаҳон банкининг ҳисоб-китобларига кўра хўжалик юритувчи субъектларни йириклаштириш тезлиги бўйича Ўзбекистон ривожланаётган мамлакатлар кўрсаткичларидан анча орқада қолмоқда.

Муаллиф тезисининг тўлиқ тор-мор қилиш учун яна шуни қўшимча қилиш керакки, сўнгги уч йилда Тошкент шаҳрида кичик бизнес ва якка тартибдаги тадбиркорлик субъектлари сони икки ярим баробардан зиёдга кўпайди.

Ниҳоят, биз инвестициялар ҳақида фикрга келдик: тўғридан-тўғри ва кредит инвестициялари. Бу ерда муаллиф учинчи марта ўсиб бораётган (!) жами қийматлардаги улушлар билан кўзбоғлоғичлик кўрсатади. Муаллифнинг таъкидлашича, 2021-йилда Тошкентга мамлакатимиздаги барча инвестициялар ҳажмининг 21,7 фоизи жалб қилинган. Бу кўрсаткич бўйича Тошкент шаҳри 80 фоизга ўсди (12 фоизни ташкил этди), бунда 2018-2021 йиллар давомида жалб қилинган инвестицияларнинг мутлақ ҳажми бир неча баробар ошгани ҳақида гапирмаяпмиз. Муаллиф тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТҲИ) хорижий инвесторларнинг шаҳар/мамлакат иқтисодиётига бўлган ишончининг ўзига хос кўрсаткичидир, деб тўғри таъкидлайди. Демак, ушбу 21,7 фоизлик улушнинг 17,6 фоизи, муаллифнинг қайд этишича, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТҲИ), бошқача айтганда, бу миллий кўрсаткичнинг 3,8 фоизини ташкил этади. Аммо 2018 йилда худди шундай кўрсаткич (12% улушдан 17,6%) -2,11% бўлган бўларди. Яъни, яна, Тошкент иқтисодиётидаги тўғридан-тўғри инвестицияларнинг улуши, ҳатто шаҳар иқтисодиётига киритилаётган инвестицияларнинг мутлақ қийматлари ўсишини ҳисобга олмаганда ҳам, худди шундай 80 фоизга ошди.

Шаҳар ҳокими ҳақида муаллифнинг шахсий танқидларига атайлаб изоҳ бермайман, бу унинг фикри ва ўз муносабатини билдириш ҳуқуқи. Мен шунчаки одамлар ўзларининг шахсий мулоҳазаларини асослаш учун рақамларни манипуляция қилишлари, найранглар кўрсатишлари, маълумотларни “қулоқларидан”тортиб чиқаришларига мутлақо қаршиман.

If you have found a spelling error, please, notify us by selecting that text and pressing Ctrl+Enter.