ChatGPT: у қандай ишлайди ва муаллифлик ҳуқуқи кимга тегишли

Сунъий интеллект қандай ишлайди, у келажакда инсон меҳнати ўрнини боса оладими ва нейрон тармоқлар томонидан яратилган маълумотлар кимга тегишли?

ChatGPT нима ва ундан қандай фойдаланиш керак

ChatGPT ундан фойдаланиш учун рўйхатдан ўтишни талаб қилади, баъзи мамлакатларда эса бу мумкин эмас. Ўзбекистон фойдаланувчилари ChatGPT асл веб-сайтида рўйхатдан ўта олмайдиган давлатлардан биридир. Plagiat.pl ижрочи директори, StrikePlagiarism.com плагиатга қарши тизим ҳаммуаллифи Али Таҳмазов тўғридан-тўғри бўлмаган, лекин ChatGPT аккаунтини рўйхатдан ўтказиш ва ундан фойдаланиш имконини берувчи муқобил йўлни тушунтиради.

1. Тасдиқлаш ва код билан СМС келадиган бошқа давлат рақамини маълум муддатга тақдим этадиган сайтлар ёки Telegram тармоғидаги чат-ботлар орқали рўйхатдан ўтиш (рўйхатдан ўтишнинг осон вариантларидан бири, аммо сабр-тоқатни талаб қилади).
2. Бошқа давлатдаги дўстингиздан СМС коди юбориладиган рақамни бериб туришни ёки сотиб олишни сўраш.

Агар муқобил йўлдан фойдаланиш имкони бўлмаса, сиз ChatGPT аналогларидан фойдаланишингиз мумкин . ChatGPT-га асосланган коддан фойдаланадиган турли хил чат-ботлар аллақачон пайдо бўлган ва қизиқтирган сўровларни ҳал қилишда ёрдам беради, расм ёки керакли матнни калит сўзлар билан яратади. Ушбу чат-ботларнинг салбий томони шундаки, улар асл нусхадан камроқ функцияларга эга.

ChatGPT  нима учун керак

Асосан ChatGPT маълумот олиш учун ишлатилади. Чат – бу такомиллаштирилган маълумот қидириш воситасига ўхшаш нарса. Google тизимига сўров киритиш орқали фойдаланувчи долзарблигига қараб кўплаб манбаларни олади, аммо ChatGPT-дан фойдаланиш натижасида хизмат кенгайтирилган шаклда фойдаланувчи учун энг керакли маълумотларни кўрсатади. Яъни, нейрон тармоқ фойдаланувчига тақдим этилган маълумотларни бир сайтдан иккинчисига ўтиш орқали шахсан излашни эмас, балки ундан фойдаланиш имконини беради. Жавоб берилган саволнинг тўғрилигига, яъни сунъий интеллект учун қўйилган техник вазифага ва терилган сўзларнинг кетма-кетлигига боғлиқ.

“ChatGPT аллақачон фан ва таълим соҳасида фаол қўлланмоқда. Яқинда Испанияда чат орқали кўп сонли мақолаларни жойлаштирган профессор фош бўлди. Ўқитувчи ўз ишларини нашр қилган, бунинг учун пул олган, лекин унинг фирибгарлиги фош бўлди, чунки у бир киши жисмонан ёзишга улгурмайдиган жуда кўп мақолаларни ёзган”, – дейди Али Тахмазов.

Унинг сўзларига кўра, Британия, АҚШ ва бошқа мамлакатлардаги талабалар чат, иншо ёзиш ёки уй вазифасини бажаришдан фаол фойдаланмоқда. Аммо сунъий интеллект тайёр таҳлил билан маълумот бера оладими?

“Менда постсовет мамлакатларида ChatGPT-дан курс ишларини тайёрлашда фойдаланилгани ҳақида маълумот бор. Чат курс ёки диплом ишлари ёзиш учун етарли деб айтмаган бўлардим. У ҳалигача диплом ёки магистрлик ишини ёзиш учун бундай қувват ва имкониятларга эга эмас. Мен маълум бир фан бўйича чуқур таҳлилни талаб қиладиган диссертация ҳақида ҳали гапирмаяпман”, — дейди Али Тахмазов.

ChatGPT яратувчилари аллақачон сунъий интеллект инсон имкониятларига имкон қадар яқин бўлишини таъминлаш устида ишламоқда. Нейрон тармоқларнинг ривожланиши маълум соҳаларда, шу жумладан фанда,  одам ўрнини босиш қобилиятига қаратилган.

“Бу машина ёки одам ўртасидаги рақобат бўладими, биз билмаймиз ва башорат қила олмаймиз, аммо чат инсониятга технологиялар ёки тадқиқот ишларини яратиш бўйича қўйилган вазифаларни осонлаштиришга ёрдам беради“, – деб ҳисоблайди Али Тахмазов.

Интернет пайдо бўлганидан бери одамлар маълумотни қайта ишлашни ва ўқитувчилар хизматидан фойдаланишни тўхтатади, деган хавотир бор, аммо таълим тизими технологияга мослашмоқда. Худди шундай, меҳнат бозори ҳам ўзгаришларга учрайди, лекин бу ҳам нормал ривожланиш жараёнидир.

Интеллектуал мулк ҳуқуқи бўйича ҳуқуқшунос Мадина Турсунованинг айтишича, аллақачон AI plagiarism text деган янги атама пайдо бўлган, яъни сунъий интеллект асосида плагиат ёрдамида ишлаб чиқарилган матн.

“Биз чатни турли тилларда, жумладан ўзбек, қозоқ, қирғиз тилларида синаб кўрдик ва шуни айтишим керакки, у яхши ишлайди. Чат, масалан, ўзбек тилида ёзилган манбалардан маълумот олади. Осиёликлар учун чат уларни қизиқтирадиган фанга оид аниқроқ ва тўғри маълумотларни топиш учун ажойиб воситадир. Агар илгари интернет сохта веб-сайтлар билан тўлиб тошган бўлса, чатда маълумотларнинг аниқлиги ва тўғрилигига кўпроқ эътибор қаратиш мумкин”, — дейди Али Тахмазов.

Унинг фикрича, Марказий Осиёда мустақил ахборот манбалари чекланган. Мисол учун, Польшада журналистлар ахборотидан фойдаланиши мумкин бўлган жуда кўп турли таҳлил марказлари мавжуд, аммо Осиё мамлакатларида бундай ташкилотларнинг етишмаслиги жуда катта.

“Менинг кузатишларимга кўра, Ўзбекистон ва бутун Марказий Осиёнинг медиа маконида сиёсий ва иқтисодий мавзуларни ёритувчи манбалар кам. Менимча, бу мутахассислар ҳамжамиятининг етарли эмаслиги билан боғлиқ. Шундай экан, чат Марказий Осиёлик фойдаланувчиларга минтақада ва ундан ташқарида нималар бўлаётганини яхшироқ тушунишга ёрдам беради”, – дейди Али Тахмазов.

Қонуний ҳуқуқлар

Сунъий интеллект эгалари тақдим этган маълумотларга кўра, чат орқали яратилган маҳсулот муаллифлик ҳуқуқига эга эмас. Яъни, бу муаллифлик маҳсулоти эмас, шунинг учун чат орқали ишлаб чиқарилган маҳсулотга муаллифлик ҳуқуқи ҳеч кимга эга эмас. Шунга кўра, сунъий интеллект ёрдамида ишлаб чиқарилган нарса умуман эркин фойдаланиш ҳисобланади.

Ҳар бир мамлакат ChatGPT-дан фойдаланиш бўйича ўзига хос чекловларга эга бўлиши мумкин.

“Амалда муаллифлик билан боғлиқ саволлар туғилади, масалан, сунъий интеллект томонидан яратилган контент муаллифлиги кимга тегишли? Таркибни яратиш параметрлари инсон томонидан ўрнатилади, ақл фақат натижани яратади. Муаллифи ким– шахсми ёки ўз маълумотлар базасига юкланган бошқа кўплаб асарлардан буни яратадиган сунъий интеллект хизматими – ҳозирча номаълум”, – дея тушунтиради Мадина Турсунова.

Нейрон тармоқлар очиқ маълумотлар асосида ишлаб чиқилади ва ўқитилади. Шахсий ва шахсий маълумотлар Интернетдаги маълумотларнинг катта қисмини ташкил қилади.

Экспертнинг фикрича, сунъий интеллект ёлғон ва маъносиз бўлиши мумкин. Мисол учун, ChatGPT-ни яратган Open-AI  компанияси  “ChatGPT баъзан ишончли, аммо нотўғри ёки маъносиз жавоблар беради” деб огоҳлантиради.

Австралияда шаҳар мэри ҳақида сўров берилганда, ChatGPT у пора олишда айбланиб, 30 ойлик қамоқ жазосига ҳукм қилинганини айтган. Яқинда бошқа бир чат-бот манба сифатида Washington Post мақоласига асосланиб, ҳақиқий америкалик ҳуқуқ профессори иштирокидаги ҳеч қачон содир бўлмаган сохта жинсий зўравонлик ишини ўйлаб топган.

Австралиядаги шаҳар мэри OpenAI компаниясига хавотир билдирилган хат юборди. Сунъий интеллектни ишлаб чиқувчиларга нисбатан туҳмат бўйича даъво очиладими ёки йўқми ҳозирча номаълум, аммо юқоридаги мисоллар чат-ботга сўзсиз ишониш мумкин эмаслигини кўрсатади.

Сунъий интеллект касблар ва одамларнинг ўрнини боса оладими?

Мадина Турсунованинг сўзларига кўра, ҳозир ҳам нейрон тармоқ маълумотлар таҳлили билан боғлиқ бўлган баъзи профессионал соҳаларда одам ўрнини боса олади. Келажакда ушбу рўйхат янгиланади. ChatGPT ижодий одамлар учун кучли воситага айланган бўлса-да, ижодий фикрлаш ҳали ҳам инсон ҳуқуқидир.

“Асосий ҳуқуқий муаммо – сунъий интеллектни ривожлантириш ва қўллаш бўйича ҳеч қандай тартибга солинмаганлиги. Тармоқлар томонидан яратилган контент учун ким жавобгар эканлиги аниқ эмас. Муаллифлик ҳуқуқи ҳам инсоннинг ҳуқуқидир. Қонунлар Open AI томонидан ишлаб чиқилган код эмас, балки фақат шахсни ижодий фаолият субъекти сифатида тан олади. Сунъий интеллект ҳуқуқ тизими учун қийинчилик туғдиради ва у бунга муносабат билдиришга мажбур. Қандайлигини эса, вақт кўрсатади”, – дейди Мадина Турсунова.

Дарья Пензова