Dmitriy Deripalko: energiya samaradorligi – bu texno-iqtisodiy chora-tadbirlarning yaxlit tizimi, shuningdek, kundalik odatlarimizni qayta ko‘rib chiqishdir

Energiya samaradorligi haqidagi gaplar kun sayin ko‘paymoqda. Ishlar tezroq oldinga siljishi uchun dastlabki bosqichda yorqin belgilar juda mos keladi – masalan, quyosh paneli yoki har bir tom ustidagi suv isitgichi. Biroq, KNAUF-O‘zbekiston bosh direktori Dmitriy Deripalkoning so‘zlariga ko‘ra, ko‘pincha (agar noto‘g‘ri tanlangan bo‘lsa) bir martalik ishlatiladigan qurilmalarni o‘rnatish bilan energiya samaradorligi haqidagi tashvishni kamaytirish va shu bilan birga boshqa choralarni e’tiborsiz qoldirish, hech bo‘lmaganda, katta xato, va aslida, shaxslar uchun ham, butun jamiyat uchun ham yo‘qotilgan foyda. KNAUF-O‘zbekiston kompaniyasi energiya samaradorligi bilan bog‘liq bo‘lgan, O‘zbekiston uchun hamon ilg‘or bo‘lib qolayotgan butun texnologiyalar tizimini joriy etishda katta tajribaga ega.

Hurmatli Dmitriy Aleksandrovich, energiya samaradorligi konsepsiyasining mohiyatini qanday ta’riflagan bo‘lardingiz?

«Make tomorrow a home for all of us» (Ertaga hammamiz uchun uy quring”) Ishonchim komilki, kompaniyamiz strategiyasi energiya samaradorligi konsepsiyasining asosiy maqsad va vazifalarini juda ixcham tarzda tasvirlab beradi. Mohiyatan, energiya samaradorligi – bu energetika sohasida barqaror rivojlanish g‘oyasini amalga oshirishdir: sayyoramizning har bir aholisi global g‘oyaga asoslanib, kelajak avlodlar uchun g‘amxo‘rlik bilan yashashga, ishlashga majburdir.

Bu inson evolyutsiyasining asosiy tamoyili emasmi?

Barchamiz ko‘rib turibmizki, mamlakatimiz ham energiya tejamkorligi yo‘lida harakatlanmoqda va buning natijasida uglerod izimiz kamaymoqda, bu esa kelajagimiz, kelajak avlodlar hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonda muqobil energiya loyihalari ilgari surilmoqda, aholi ongli ravishda elektr transport vositalaridan foydalanishga o‘tmoqda, ekspluatatsiya xarajatlari bo‘yicha energiya samaradorligi past binolarni rekonstruksiya qilish boshlandi, yangi qurilishlar majburiy energiya tejashning yuqori talabiga mos ravishda amalga oshirilmoqda.

Kelajak avlodlarga foyda keltirish majburiyatini olgan kompaniya sifatida biz ixtiyoriy ravishda 2032 yilgacha uglerod izimizni 50 foizgacha kamaytirish va 2040 yilgacha uglerod neytralligiga erishish majburiyatini oldik. Biz resaykling, ya’ni chiqindilarni qayta ishlashni yo‘lga qo‘ydik, shuningdek, biologik tozalashdan so‘ng hududni sug‘orishda foydalaniladigan oqova suvlardan qayta foydalanish amaliyotini joriy etdik.

Bugun biz har bir o‘quvchimiz o‘zlari uchun qiziqarli va foydali narsalarni topib, harakatga o‘tishlari uchun energiya samaradorligi haqida suhbatni eng tushunarli tarzda boshlamoqchimiz. Qayerdan va nimadan boshlash kerak?

Har birimiz energiya sarfini kamaytirishga ta’sir qilishimiz mumkin, uning resurslari, afsuski, agar gap qazib olinadigan yoqilg‘ilar haqida ketsa, cheklangan. Ammo ko‘pincha bizning barcha fikrlarimiz va harakatlarimiz quyosh energiyasidan foydalanish yoki elektromobildan foydalanishga atrofida o‘ralib qoladi. Biroq, bu hammasi emas, balki eng muhimi ham emas. Biz kundalik hayotda juda ko‘p ish qila olamiz: xonadan chiqayotganda shunchaki yorug‘likni o‘chirish, qishda uyingiz isib ketganda derazani ochish o‘rniga isitish tizimini sozlash va issiqlik izolatsiyasini o‘rnatish. Minimal xarajatlar bilan bog‘liq bo‘lgan bunday oddiy yechimlar elektr va issiqlik energiyasini tejash imkonini beradi.

Agar eski maishiy texnikani almashtirishga qaror qilsak, yanada samarali qurilmalar foydasiga tanlov qilishimiz kerak. Agar uyni ta’mirlashni rejalashtirayotgan bo‘lsak, devorlarni, pollarni, shiftlarni izolyatsiya qilish va eski derazalarni almashtirish haqida o‘ylashimiz kerak. Biz yangi uy qurishga qaror qilganda – dizayn bosqichida issiqlik yo‘qotishlarini minimallashtirish haqida o‘ylashimiz kerak. Ha, har birimiz “tejash” ni xohlaymiz, lekin biz oddiy formulani tushunishimiz kerak: uyingizga, jihozingizga, avtomobilingizga egalik qilish narxi nafaqat sotib olish xarajatlaridan, balki operatsion xarajatlardan (misol uchun energiya sotib olish) va ta’mirlash xarajatlaridan ham iborat.

Bu yerda ko‘pchiligimiz bu yerda va hozir operatsion xarajatlarni hisobga olmaslik xatosiga yo‘l qo‘yamiz. Biroq, agar bizning uyimizda issiqlik yo‘qotishlari katta bo‘lsa, masalan, yomon issiqlik izolyatsiyasi, devorlardagi yoriqlar tufayli yoki odatda eshiklarni qattiq yopmasak biz “tejamkorligimizga” qaraganda bir necha baravar ko‘p miqdorda pullar yo‘qotishimiz mumkin. Bunday vaziyatda faqat quyosh paneli muammoni hal qila olmaydi.

Energiya samaradorligi va energiyani tejashni joriy etish bo‘yicha korxonalaringizda qanday ishlar olib borilmoqda?

Jiddiy biznesda energiya samaradorligi texnik va iqtisodiy chora-tadbirlarning butun bir majmuasidir. Biz bularning barchasini juda uzoq vaqt oldin, aytish mumkinki, ishimizning boshidan va “energiya samaradorligi” so‘zi modaga kirishidan ancha oldin boshlaganmiz.

Shunchaki, bu mahsulotlarimiz tannarxini pasaytirishga intilishdan to‘g‘ridan to‘g‘ri kelib chiqadi. Sizga bir misol keltiraman. Bir necha yil oldin biz energiya samaradorligi testini topshirishda qiynalardik, chunki inspektorlar tomlarimizda quyosh panellari va suv isitgichlarini topmagan. Shu bilan birga, ular juda yuqori samarali va avtomatik boshqaruv tizimiga ega ultra-zamonaviy kondensator qozonimizga, maishiy va sanoat binolarni puxta izolyatsiyasiga, ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida qo‘llaniladigan sanoat nazorat uskunalariga e’tibor bermadilar.

Biz boshidanoq o‘ziga xos sharoitlarda rivojlanganmiz: bir tomondan, xalqaro va korporativ biznes standartlariga rioya qilishimiz kerak edi, ikkinchi tomondan, O‘zbekistonning boshqa sohalari singari, biz ham katta energiya kamomadi sharoitida ishlashimiz kerak edi. Bularning ikkalasi ham bizni pulni tejashga majbur qildi.

Shuning uchun, masalan, bizda hamma joyda issiqlik almashtirgichlar mavjud – agar allaqachon hosil bo‘lgan issiqlikni qayta ishlatish mumkin bo‘lsa, biz buni doimo qilamiz.

Bundan tashqari, albatta, energiya samaradorligini oshirish mumkin bo‘lgan va yaxshilanishi kerak bo‘lgan juda muhim soha – bu elektr motorlari. Odatda ular har qanday korxonada energiyaning 60% gacha oladi. Bizning motorlarimiz energiya samaradorligi yuqori sinfiga ega, chastota regulyatorlari bilan jihozlangan va kontrollerlar tomonidan boshqariladi, ya’ni ular qo‘lda boshqariladigan motorlardan farq qiladi, chunki inson omili tufayli zarur bo‘lgandan ko‘proq energiya ishlatish mumkin emas.

Bu 2024-yildagi Samsung sovutgichini 1985-yildagi Biryusa bilan solishtirgandek.

Kompaniyangiz energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha boshqa chora-tadbirlarni rejalashtirmoqdami?

Ha, albatta. Birinchidan, Germaniyadagi loyiha institutimiz gipsokarton plitalarini elektr quritish uchun qurilmalarni ishlab chiqmoqda. Bu quritgichlardan CO2, CO va NOX chiqindilarini darhol nolga tushuradi.

Ikkinchidan, kelgusi yildan biz kogeneratsiya bloklari yordamida elektr energiyasini o‘zimizda ishlab chiqarishga o‘tmoqchimiz, bu esa ishlab chiqarishimizdagi uglerod izini 50 foizga qisqartiradi.

U qanday ishlaydi?

Bu tabiiy gazda ishlaydigan maxsus elektr generatorlari. Energiya ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan chiqindi gazlar qayta ishlatiladi va mahsulotlarimizni quritish va tovlash uchun qurilmalarga yetkazib beriladi.

Ish joyini tashkil qilish nuqtayi nazaridan energiya samaradorligi haqida nima deyish mumkin? Issiqlik izolyatsiyasidan foydalanasizmi?

Nafaqat. Biz xonalarimizni to‘liq emas, sakkiz-o‘n ming kvadrat metrini emas, balki kerakli nuqtalarni isitamiz va sovutamiz. Faqat bizning xodimlarimiz bo‘lgan qismni va faqat ular u yerda bo‘lganda. Shu maqsadda xonada odam paydo bo‘lganda sensorlar tufayli ishlay boshlaydi va havoni emas, balki ma’lum bir radiusdagi sirtlarni isitadigan maxsus infraqizil isitgichlar ishlatiladi va ish joylarini sovutish uchun suv purkachlar qo‘llaniladi.

KNAUF-O‘zbekiston kompaniyasining energiya samaradorligi sohasida erishgan yutuqlari e’tirof etilishiga dalil bormi?

Knauf korporatsiyasining ichki korporativ xalqaro reytinglariga ko‘ra, Knauf Uzbekistan o‘rta korxonalar toifasida eng yaxshisidir.

Albatta, bu baholash energiya samaradorligi sohasidagi yutuqlarni ham o‘z ichiga oladi.

Bundan tashqari, bizning kompaniyamiz doimiy takomillashtirish, shu jumladan energiya samaradorligini oshirish madaniyatini joriy qildi. Xodimlar ratsionalizatorlik takliflarini kiritadilar, so‘ngra ekspert bahosidan va tanlov asosidagi tanlovdan o‘tadilar.

Darhaqiqat, ishlab chiqarish jarayonlarini va ma’lum bir nuqtada ularning energiya komponentini xodimlar yaxshiroq tushunadiganlar.

Natijada, bizning ishlanmalarimiz deyarli patent darajasida bo‘lib, ular butun dunyo bo‘ylab KNAUF korxonalarida, shu jumladan energiya samaradorligi sohasida qo‘llaniladi.

Bir dollar foyda olish uchun sarflangan elektr energiyasi miqdori kabi ko‘rsatkich mavjud. Sizning korxonangizni O‘zbekiston Respublikasida o‘z sohasi yetakchisi deb ayta olamizmi?

Sanoatimizdagi boshqa O‘zbekiston korxonalari haqida ma’lumotlarimiz yo‘q. KNAUF korxonalarining butun majmuasiga kelsak, SAP biznes-jarayonlarini boshqarish tizimida ishlash tufayli biz bir tonna gips yoki kvadrat metr gipsokarton plitasini ishlab chiqarish uchun qancha resurslar va energiya sarflayotganimizni aniq ayta olamiz.

Ushbu yondashuv tufayli biz shaffoflikka erishdik, bu bizga mamlakatdagi eng yaxshi soliq to‘lovchisiga aylanish imkonini berdi.

Shunga ko‘ra, agar kerak bo‘lsa, biz bir dollar foyda uchun energiya miqdorini hisoblashimiz mumkin.

Siz aytib o‘tgan sanoat korxonalarini baholash mezoni elektr energiyasi va energiya resurslariga tariflarni ishlab chiqishda juda foydali bo‘lishi mumkin: energiya samaradorligini oshirish istagi korporativ madaniyatining bir qismi bo‘lmagan kompaniyalar uchun bunday tariflar takomillashtirish uchun yagona samarali rag‘bat bo‘lishi mumkin.

Unga bo‘lgan ehtiyoj mutlaqo aniq. “Nima bo‘lsa ham – ishlab chiqarish” shiori o‘rinli bo‘lgan vaqt, mening chuqur ishonchimga ko‘ra, anchadan beri o‘tib ketdi. Atrofimizdagi zavodlar filtrlardan foydalanmasa, chang-to‘zonni, tonnalab gips, sement, ohaklarni osmonga uloqtirsa, ular nafaqat atrof-muhitga, inson salomatligiga zarar yetkazishi, balki qimmatbaho resurslarni ham isrof qilayotgani aniq.

Biroq, sanoatda bunday benchmarking o‘tkazish uchun davlat ruxsatsiz energiya olish muammosini hal qilishi kerak, aks holda barcha bu hisob-kitoblarning foydasi minimal bo‘ladi. Afsuski, ommaviy axborot vositalarida bu boradagi nashrlarni tez-tez uchratmoqdamiz.

Yusuf Ibrohimov suhbatlashdi