Yevropa Ittifoqi mablag’lari Shimoliy Makedoniyani tark etayotgan umidsiz yoshlarni to’xtata olmadi

Yevropa Ittifoqi Shimoliy Makedoniya yoshlarini uyda qolish va o’z biznesini boshlashga undash dasturlarini moliyalashtirmoqda, ammo shunga qaramay, emigratsiya sekinlashgani yo’q.

Zdravko Dobrevski Shimoliy Makedoniya poytaxti Skopye yaqinidagi Kuckovodagi Zlatno Bure etnik qishlog‘iga egalik qiladi. U yillar davomida xodimlarni topishga harakat qilmoqda. O’tgan yoz ayniqsa qiyin bo’ldi.

“Men barcha reklamalarni to’xtatishga majbur bo’ldim, chunki biz barcha mehmonlarimizga xizmat qila olmadik. Kadrlar yetishmasligi jiddiy muammoga aylandi”, dedi u BIRN nashriga.

“Mening korxonamning chorak qismi xodimlar yetishmasligi sababli ishlamayapti. Ming nafar mehmonni sig’dira olamiz, biroq muammolar tufayli atigi 400 kishini sig’dira oldik. Ikki yildan beri kadrlar yetishmasligi bilan kurashyapmiz. O‘tgan yili biz 200 nafar mehmonni joylashtira olmaganimiz uchun ularga rad javob berganmiz”, dedi Dobrevskiy.

Yevropa Ittifoqining Yoshlar dasturi doirasida Yevropa Ittifoqi Shimoliy Makedoniyaning uchta eng kam rivojlangan mintaqalarida “Yoshlar kafolati”ni amalga oshirishni qo‘llab-quvvatlash uchun 15 million yevro ajratdi.

Dastur imtiyozlari qatoriga martaba bo’yicha maslahat berish, kasbga yo’naltirish va motivatsiya bo’yicha treninglar, ish qidirishda yordam berish va ishga kirishga vositachilik kiradi.

225 000 yevrolik dasturlardan biri yosh tadbirkorlar uchun qulay muhit yaratish, yangi va mavjud ijtimoiy korxonalarning inson resurslari salohiyatini kuchaytirish va shu tariqa yoshlar ishsizligini kamaytirishga qaratilgan.

Biroq, o’shandan beri kam sonli yosh tadbirkorlar yoki muvaffaqiyatli bizneslar paydo bo’ldi. Yevropa Ittifoqining moliyaviy yordamiga qaramay, Shimoliy Makedoniyadagi yoshlar biznes boshlamayapti; ko’pincha ular chet elga borishni afzal ko’rishadi.

Yoshlarni Shimoliy Makedoniyadan korruptsiya haydab chiqarmoqda

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, korrupsiya, qarindosh-urug‘chilik, tengsizlik va istiqbol yo‘qligi tufayli o‘tgan yili mamlakatda yoshlar o‘rtasidagi ishsizlik darajasi yuqoriligicha qolgan edi. Natijada yoshlar yaxshi hayot izlab G‘arb davlatlariga hijrat qilishda davom etmoqda.

Huquqni sotsiologik va siyosiy tadqiqotlari instituti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, yoshlarning uchdan ikki qismi o‘qishni tamomlagandan keyin ish topish qiyin, deb hisoblaydi. O’ndan to’rttasi muvaffaqiyat uchun hukumat bilan yaxshi munosabatlar muhim deb hisoblaydi.

Yevropa Ittifoqining Shimoliy Makedoniyadagi elchisi Devid Geer BIRN muxbiriga korruptsiya mamlakatda katta muammo ekanligini aytdi. U yoshlarga hokimiyatga qarshi chiqishni va ba’zi narsalarni yaxshiroq qilishning, odobliroq yo’li borligini ko’rsatishni maslahat berdi.

“Biz yoshlarning biznesga sarmoya kiritishini va biz yoshlarning yangi tashabbuslarni boshlashini istaymiz. Men ularni bu ishni davom ettirishga undayman, shuningdek, ular qanday shartlar asosida buni amalga oshirishlari haqida juda aniq bo‘lishga va ularga bosim o‘tkazishga urinishlarni rad etishga undayman”, dedi Gir.

Ko‘plab yoshlar Xorvatiya va Sloveniyaga ketmoqda

Shimoliy Makedoniya o‘tgan yili Xorvatiyada yashash va ishlash uchun ruxsatnomalar uchun eng ko‘p so‘rov yuborgan to‘rt davlat qatoriga kirdi. Xorvatiya rasmiylariga ko’ra, o’tgan yilning may oyining oxiriga kelib Xorvatiya jami 74 548 ta ruxsatnoma berdi, ulardan 6 595 tasi Shimoliy Makedoniya fuqarolariga.

Ruxsatnoma so‘rovlarining asosiy qismi (27 808 tasi) qurilish ishlariga, 24 936 tasi turizm va menejmentga tegishli.

Ammo Xorvatiya ambitsiyali yosh makedoniyaliklar uchun yagona manzil emas. Boshqalar kelajagini Sloveniyada rejalashtirmoqda.

24 yoshli Angela Sekuloska olti yil oldin mamlakatga bir tomonlama chipta sotib olganida endigina 18 yoshda edi. U Shimoliy Makedoniya janubi-g‘arbidagi tug‘ilib o‘sgan shahri Bitolani tark etib, Lyublyana universitetida iqtisod bo‘yicha o‘qishga kirdi. U BIRN ga uyiga qaytmasligini aytdi, chunki Sloveniyada imkoniyatlar yaxshiroq va hayot sifati yuqori.

Sloveniyadagi talabalarni talaba portallari orqali yollaydigan kompaniyalar moslashuvchan. Tomonlar o’rtasida rasmiy shartnoma yo’q. Talabalar ishlagan soatlari uchun maosh oladilar va istalgan vaqtda ketishlari mumkin.

– Har bir talaba o‘z vaqti va qiziqishiga mos ish topishi mumkin. Bu ularga o‘qish vaqtida pul topish va o‘zini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash yoki martaba qurish imkonini beradi”, — dedi Sekuloska.

U hech qachon Makedoniya universitetida tahsil olmagan, ammo muammo shundaki, uning aytishicha, bu institutlarning hech biri Shanxay reytingi kabi tan olingan xalqaro reytinglarga kiritilmagan.

Shimoliy Makedoniyadagi yana bir qiyinchilik – shuhratparast mahalliy talabalarni jalb qilish uchun ingliz tilidagi dasturlarning yo’qligi, dedi u.

“Ehtimol, talabalarni chet elda o’qish va ishlashga undaydigan eng katta muammo qarindoshchilikni malakali xodimlarni [jalb qilishdan] ustun qo’yish amaliyotidir”, dedi Sekulovska BIRNga.

Sekulovskaning aytishicha, u Shimoliy Makedoniyadan Sloveniyada ishlayotgan va tahsil oladigan boshqa yoshlar bilan tez-tez uchrashib turadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘pchilik Sloveniyaga ta’lim dasturlari sifati, turmush darajasi, shaxsiy va martaba o‘sishi imkoniyatlari uchun , shuningdek, o‘z vatanidagi siyosat va hayotdan ko‘ngli qolgani uchun ko’chib keladi.

“Men biladigan yoshlarning aksariyati uyga qaytishni rejalashtirmaydi”, dedi Sekulovska BIRNga. U tez orada aspiranturada o‘qishni boshlaydi va Lyublyanadagi Iqtisodiyot fakultetida assistent bo‘lib ishlaydi.

“Bu yerda biznesni rivojlantirish Makedoniyaga qaraganda osonroq”

Makedoniyalik oshpaz Deyan Karapeyev oilasi bilan Xorvatiyaning Dalmatiyadagi eng yirik shahri Splitda yashaydi. U 16 yoshidan oshpaz bo‘lib ishlaydi. U o‘rta maktabda oshpazlik kasbini egallagan va majburiy ta’limidan tashqari ishlay boshlagan.

“Kasbga bo’lgan muhabbatim ovqatga bo’lgan muhabbatimdan kelib chiqsa kerak. Yoshligimdan onam bilan oshxonada edim. Har bir mamlakatda mehmondo’stlik har xil va har birining maqtanadigan narsasi bor. Makedoniya va Xorvatiya o’rtasidagi farq ko’plab sayyohlarni jalb qiladigan plyajlardir. Bu yerda gastronomiyani rivojlantirish ham Makedoniyaga qaraganda osonroq”, — dedi Karapeyev BIRN nashriga.

Uning tajribasiga ko’ra, Xorvatiyada ko’plab makedoniyaliklar mavsumiy ishlaydi va har o’ndan to’qqiztasi turizm bilan bog’liq ishlarda ishlaydi.

“Bu yerda yosh ishchilar koʻproq, lekin yaxshi maosh olishga kelgan keksalar ham bor. Bu yerda mavsumiy ishlar xorijliklar bilan to‘la”, – deydi u.

“Muammo shundaki, ular hech qachon qaytib kelmaydilar”

Yevropa Ittifoqi Shimoliy Makedoniyadagi yoshlarning istiqbollarini yaxshilash uchun moliyaviy resurslarni sarmoya qilayotgan bir paytda, mamlakatning 2024 yilgi byudjeti yoshlar uchun mablag‘ni qisqartirgan.

“Byudjet nafaqat real, balki oqilona, ​​energiya inqirozi muammolariga javob berish, ish haqi, pensiya va ijtimoiy nafaqalarning muntazam to’lanishini ta’minlash uchun ishlab chiqilgan”, dedi Bosh vazir Dimitar Kovacevski.

SIGMA STA iqtisodchilar, statistiklar va iqtisod metrikachilar uyushmasi prezidenti Martin Noveskining aytishicha, Shimoliy Makedoniyadan juda ko’p yoshlarning ketishi katta muammo, biroq ularning pul o’tkazmalari ichki iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Shimoliy Makedoniya kabi amalda qat’iy belgilangan valyuta kursiga ega bo‘lgan kichik ochiq iqtisodiyot uchun chet eldan pul o‘tkazmalari mahalliy valyuta – dinar barqarorligini saqlashda muhim rol o‘ynaydi.

“Boshqa tomondan, bu [emigratsiya] muayyan tarmoqlarda ishchi kuchi tanqisligini keltirib chiqaradi va ish haqini oshiradi. Bu ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga va raqobatbardoshlikning pasayishiga olib keladi”, dedi Noveskiy BIRN’ga.

Uning so’zlariga ko’ra, eng katta muammo – ketayotgan va hech qachon qaytmaydigan odamlardir.

“Mavsumiy ishchilarni saqlab qolish osonroq, ammo ular hech qachon qaytib kelmaslikka qaror qilsalar, muammo paydo bo’lishi mumkin”, deb ogohlantirdi u.

Deyan Karapeyev va uning oilasi faqat bayramlarda uyga ketadiganlar orasida. Mavsum tugagach, ular yaqinlarini ziyorat qilish uchun qisqa vaqt ichida qaytib kelishadi.

“Bu yerda [Xorvatiyadagi] hayotimiz allaqachon tartibga solingan. Xotinim band, qizimiz bu qishda Splitdagi bolalar bog’chasida. Men yil bo’yi ishlaydigan yangi restoranga mas’ulman. Bu yil Makedoniyaga faqat ta’tilda bora olamiz”, – deya xulosa qildi Karapeyev.