Endi jinsiy zo’ravonlikdan jabrlanganlarning tug’ilgan yili ko’rsatilmaydi

Oʻzbekistonda jinsiy zoʻravonlik bilan bogʻliq ishlarda jabrlanuvchilarning aniq yoshi yoki tugʻilgan yili koʻrsatilmaydi. Ushbu o’zgarish jabrlanuvchilar 16 yoshga to’lmagan bo’lsa, jinoyatchilarga nisbatan engilroq jazo tayinlanishiga olib keldi. Faollar mazkur masala yuzasidan tekshiruv o‘tkazishni so‘rab, Bosh prokuraturaga murojaat qilgan.

Gender asosidagi zo‘ravonlik sohasidagi sud qarorlarini muntazam tahlil qilib boruvchi Nemolchi.uz zo‘ravonlikka qarshi loyihasi tahririyati  ushbu xavotirli tendentsiyaga e’tibor qaratdi.

Huquqiy normalarni buzish 

Maʼmuriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeksning 41-1-moddasi (jinsiy zoʻravonlik) bilan bogʻliq maʼmuriy ishlarda jabrlanuvchining voyaga yetmaganligi koʻp tilga olinadi, lekin uning tugʻilgan sanasi va yili koʻrsatilmaydi. Bu O‘zbekiston Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 35-sonli qaroriga, 2023-yil 20-noyabrdagi so‘nggi o‘zgartirishlar bilan ziddir.

Qarorda “O‘n olti yoshga to‘lmagan shaxsga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik ko‘rinishidagi nopok qilmishlar Jinoyat kodeksining 129-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi kerak” deb aniq belgilab qo‘yilgan. Demak, 16 yoshga to‘lmagan bolalarni tahqirlash jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak.

Normlarni e’tiborsiz qoldirish: xavfli pretsedentlar

Afsuski, amaliyot shuni ko’rsatadiki, tergovchilar va sudyalar bu talablarga har doim ham amal qilmaydi. “Nemolchi.uz” 16 yoshgacha bo‘lgan bolalar jinsiy zo‘ravonlik qurboniga aylangan uchta xavotirli holat haqida ma’lum qildi. Biroq, bu harakatlar ma’muriy huquqbuzarliklar toifasiga kirdi va buning natijasida nomaqbul engil jazolar qo’llanildi.

2023-yil 22-iyul

• Erkak turmush o’rtog’ining qizi bilan yolg’iz qolganda uni bezovta qilgan. U yigitlar bilan kelajakdagi uchrashuvlarni “o’rganish” uchun qizni o’pishni taklif qildi. Sud uni Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 41-1-moddasi bilan aybdor deb topib, 5 sutkaga ma’muriy qamoqqa olishga hukm qildi. Keyinchalik ma’lum bo’lishicha, o’sha paytda qiz 15 yoshda bo’lgan.

2023-yil 26-sentabr 

• Erkak mast holda voyaga yetmagan qizning yuzi va lablaridan o‘pib, uni kirish joyiga olib kirmoqchi bo‘lgan. Vaziyat buzuq niyatlardan dalolat bersa-da, tergov buni bezorilik deb baholadi. Erkak Ma’muriy Kodeksning 41-1-moddasiga asosan atigi 5 sutkalik qamoqqa olingan.

2023-yil 19-avgust

• Taksi haydovchisi bo‘lgan erkak (24 yoshli) uch nafar yo‘lovchi ayolni haqorat qilib, ularga prezervativ ko‘rsatgan. Qizlar 14-15 yoshda bo‘lgan, ammo na tergovchi, na sudya ularning yoshini aniqlagan. U Maʼmuriy Kodeksning 41-1-moddasi bilan aybdor deb topilib, 5 sutkaga qamoqqa olingan.

Ma’lumotlarning etishmasligi adolat uchun tahdiddir

Ushbu holatlarda jabrlanganlarning yoshi haqidagi ma’lumotlar faqat qarindoshlari va do’stlari bilan shaxsiy aloqalar orqali ma’lum bo’ldi. Biroq jabrlanuvchilar voyaga yetmaganlar bo‘lishi mumkin bo‘lgan 41-1-modda bo‘yicha barcha sud qarorlarini tekshirish uchun jamoatchilikning imkoni yo‘q. Bu esa bunday holatlar keng tarqalib ketishi va bolalarga nisbatan huquqbuzarliklar tegishli malakasiz qolishi mumkinligidan jiddiy xavotir uyg’otadi.

Zo‘ravonlikka qarshi loyiha faollari Bosh prokuraturaga quyidagi iltimos bilan murojaat qilishdi:

• Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 41-1-moddasiga asosan jabrlanuvchilar voyaga yetmaganlar bo‘lgan ma’muriy qarorlarni ko‘rib chiqish.
• Zarur bo’lganda, bunday holatlar ko’rib chiqilishi va jinoiy huquqbuzarlik sifatida tasniflanishi uchun qonunga muvofiq protest bildiring.

Jinsiy tajovuz to’g’risidagi ishlarda jabrlanuvchilarning yoshini sud qarorlariga kiritmaslik xavfli pretsedentlarni keltirib chiqaradi, bu jinoyatlarning og’irligiga etarlicha baho bermaslikka olib keladi. Bu huquqbuzarlarga adolatli jazodan, jumladan, bolalarga nisbatan qilmishlari uchun jazodan qochish imkonini beradi.

Voyaga etmaganlarning huquqlarini himoya qilish uchun nafaqat ilgari qabul qilingan qarorlarni qayta ko’rib chiqish, balki kelajakda shunga o’xshash ishlar qanday ko’rib chiqilishi ustidan nazoratni kuchaytirish kerak. Jabrlanuvchilar himoyaga ega bo’lishi va jinoyatchilar tegishli jazoni olishlari muhimdir.