Firibgarlik va tizimli kamchiliklar: Toshkentdagi Integro savdo markazi binosi egalari undan qanday judo bo‘lishdi

Yaqinda Toshkent shahridagi Good Landlord MCHJga qarashli Integro savdo markazi binosini bosqinchilik yo‘li bilan olib qo‘yishga urinish bilan bog‘liq hodisa O‘zbekistonning notarial tizimi, bank tizimi va adliya tizimidagi jiddiy muammolarni ochib berdi, bu esa tadbirkorlik va mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga tahdid solmoqda. Soxta hujjatlar va korrupsion sxemalar orqali kompaniyani bosqinchilar tomonidan egallab olishga urinish investitsiyalar xavfsizligi va davlat institutlarining ishonchliligi haqida savollar tug‘diradi.

Faktlar va kontekst

2023-yil iyul oyida Good Landlord MCHJ reyder egallab olishga urinish bilan duch keldi. Toshkent shahar Chilonzor tumani soliq boshqarmasiga Ozarbayjon fuqarosi S.S. Good Landlord MCHJga rahbar etib tayinlanganligi to‘g‘risida yolg‘on ma’lumotlardan iborat qalbaki hujjatlar taqdim etilgan. Kompaniya rahbariyatining tezkor choralariga qaramay, voqea kattaroq firibgarlik sxemasining bir qismi bo‘lib chiqdi.

Chilonzor metro bekati yonida joylashgan yetti ming kvadrat metrdan ortiq maydonga ega Integro binosi Good Landlord MCHJga tegishli. Binoni rekonstruksiya qilish bo‘yicha qurilish ishlari tugallangach, kompaniya rahbariyati kadastr hujjatlariga o‘zgartirish kiritish uchun ariza berdi. Kompaniya direktori Aleksandr Pedorin kadastr bo‘limiga murojaat qilib, binoga taqiq (arest) qo‘yilganligini bilib qoldi. Taqiq xususiy notarius N.M. tomonidan bino “O‘zsanoatqurilishbank” ATBga Metal Luxe Biznes kompaniyasi tomonidan sakkiz milliard so‘m (!) miqdorida olingan kredit garovi sifatida garovga qo‘yilganligini asosida taqiq qo‘yilgan bo‘lib chiqdi. Good Landlord MCHJ direktori bu haqda birinchi marta eshitgan va kreditni rasmiylashtirishda ishtirok etmagan.

Good Landlord QK uchun ularga Chilonzor tumani soliq boshqarmasidan qo‘ng‘iroq qilib, bosh direktor o‘zgarganini tasdiqlashni so‘rashganida, ularning qo‘shma korxonasi atrofida qandaydir o‘yinlar boshlanayotgani haqidagi birinchi signal bo‘ldi. Qo‘shma korxona hayratda qoldi, chunki bunday harakatlar amalga oshirilimagan va ular soliq idorasiga borib, kerakli hujjatlarni taqdim etishdi. Inspeksiya buni e’tiborga oldi va qo‘shma korxona voqeani bartaraf etilgan deb hisobladi.

Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, tuman soliq boshqarmasiga Ozarbayjon fuqarosi S.S.ning nomiga soxta hujjatlar taqdim etilgan. Hujjatlar to‘plami – ta’sischilar yig‘ilishi bayonnomasidan tortib, uni direktor etib tayinlash to‘g‘risidagi farmoyishgacha – uydirma – hujjatlar ham, muhrlar ham, imzolar ham soxta edi.

Chilonzor tuman prokuraturasi tomonidan 2023-yil 27-dekabrda (sanaga e’tibor bering – bu muhim) o‘tkazilgan tergov-tezkor tekshiruvi natijasida jinoyat ishi qo‘zg‘atilib, O‘zbekiston fuqarosi F.M. uyushgan jinoiy guruh tuzganligi, uning rafiqasi va unda yana besh nafar odamlar borligi aniqlangan. F.M.ning rafiqasi Metal Luxe Biznes MCHJ direktori etib tayinlangan va ular shaxsiy maqsadlarda sarflashni rejalashtirgan kredit olishga qaror qilgan. Boshqacha aytganda, jinoiy guruh o‘ta aniq maqsadlarda – qalbaki hujjatlar yordamida yirik miqdorda kredit olish maqsadida tuzilgan.

Guruh tomonidan Ozarbayjon fuqarosi S.S.ni Good Landlord QKga direktor etib tayinlash haqida soxta hujjatlar tayyorlab, xususiy notarius N.M. murojaat qilishgan. Notariusga duch kelgan har bir kishi, hujjatlar sinchkovlik bilan tekshirilishi va haqiqiyligi qayta-qayta tekshirilishini biladi. Shuningdek, xususiy notarius Good Landlord MCHJ muassislari – O‘zbekiston fuqarosi R.S.Xudayqulov va Rossiya Federatsiyasi fuqarosi A.L.Pedorinning  pasportlarini talab qilishga majbur edi  – gap 8 milliard so‘m haqida edi. U korxonalarning yagona reestriga kirishi va menejerning ismlarini tekshirishi kerak edi – bugungi kungacha u A.L. Pedorin. Yagona reestr ochiq va har qanday Internet foydalanuvchisi unga bemalol kirishi mumkin.

Tekshiruv davomida notarius N.M. bu taqdim etilgan hujjatlarga asoslanganligini bildirgan. Notarius chet el fuqarosi, Ozarbayjon fuqarosi S.S.dan O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyani ham talab qilmagan. Notarius N.M. tomonidan boshqa qonunbuzarliklar sodir etilgan va tahririyatda buni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud.

Ushbu firibgarlik sxemasiga bank xodimlari ham hissa qo‘shgan. Shartnoma tuzgan bank xodimi G.D so‘roq paytida o‘zi ta’kidlaganidek, Ozarbayjon fuqarosi S.S.ni hech qachon ko‘rmaganligini va o‘zini Metal Luxe Biznes MCHJ direktorining eri deb tanishtirgan “Farrux” orqali  hujjatlarni imzolash uchun topshirganligini tan oldi. Biroq, bank xodimi G.D. rahbariyatga O‘zbekiston tadbirkorlik subyektlarining yagona reyestrida boshqa shaxs – Aleksandr Pedorin nomi qayd etilgani haqida ikki marta ma’lum qilgan.

Ya’ni, bank filialining mas’ul rahbarlari Ozarbayjon fuqarosi S.S. Good Landlord MCHJ QK rahbari emasligini aniq bila turib, kredit berilishini ma’qullagan.

Keyinchalik jabrlanuvchi sifatida tan olingan bank soxta hujjatlarga ko‘ra garovga qo‘yilgan binoni bank mulki deb e’tirof etish talabi bilan xo‘jalik ishlari bo‘yicha Toshkent shahar tumanlararo xo‘jalik sudiga murojaat qilgan. Bir nechta sud majlislari bo‘lib o‘tgan, biroq qo‘shma korxona ta’sischilari va Good Landlord MCHJ direktori, savdo markazi binosi egalari hech qachon sud majlislariga taklif qilinmagan. 2024-yil 4-iyun kuni tumanlararo xo‘jalik sudi bank foydasiga qaror chiqardi. Hozirda Good Landlord qo‘shma korxonasi direktorining da’vosiga ko‘ra, jarayon ishtirokchilarining bir qismiga nisbatan jinoiy ish qo‘zg‘atilgan. Biroq ishni xo‘jalik sudida ko‘rayotgan sudya Good Landlord vakillari sudga taklif etilmagani uchun jinoyat protsessi tafsilotlaridan bexabar bo‘lgan bo‘lishi mumkin.

Xo‘jalik ishlari bo‘yicha tumanlararo sudi Good Landlord MCHJ QK apellyatsiyasini ko‘rib chiqayotgan bo‘lsa, Anhor.uz ushbu ishni tizimli muammolar nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqdi.

Tizimli muammolar

Good Landlord MCHJ hodisasi tizimli kamchiliklarga ishora qiluvchi bir nechta tashvishli tendensiyalarni ko‘rsatadi.

Hujjatlarni qalbakilashtirishning osonligi asosiy muammolardan biri bo‘lib chiqdi. Ta’sischilar yig‘ilishlari bayonnomalari va tayinlash to‘g‘risidagi buyruqlar kabi rasmiy hujjatlarning qalbakilashtirilishi tizimning zaifligini ko‘rsatmoqda, davlat organlarida hujjatlarning haqiqiyligini yetarlicha tekshirilmaganligi firibgarlik holatlari uchun qulay sharoit yaratmoqda.

Bunday jiddiy operatsiyalar paytida notariuslarning xatti-harakatlari ham jiddiy tashvish uyg‘otadi. Xususiy notarius N.M., hujjatlarning haqiqiyligini va muassislarning shaxsini tekshirish majburiyatini olganiga qaramay, uni bajarmay, jiddiy qonunbuzarliklarga yo‘l qo‘ygan. Bu notariuslar faoliyatidagi  insofsizlik belgilari va ular ustidan yetarlicha nazorat yo‘qligi haqidagi savolni ko‘ndalang qoymoqda. Anhor.uz sayti notariuslardan jabr ko‘rgan o‘quvchilardan murojaatlar olmoqda va “Bo‘stonliq tumanida ko‘chmas mulkdan qanday mahrum qilishmoqda” maqolasidagi holatlardan biri haqida so‘zlab bergan.

Notariat tizimiga zamonaviy texnologiyalar, hujjatlar va elektron reyestrlar joriy etilganini, shu jumladan davlat ro‘yxatining haqiqiyligini tekshirishning raqamli vositalaridan foydalanishni imkonlarini hisobga olsak, qanday qilib notarius firibgarlik belgilarini sezmagani hayratlanarli.

Adliya vazirligi notariuslarning ish yuritish nizomiga o‘zgartirishlar kiritishi, notariuslar faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirishi zarur. Ularning ishini muntazam tekshirish, ayniqsa yirik operatsiyalarni amalga oshirishda majburiy bo‘lishi kerak. Bu huquqbuzarliklarni o‘z vaqtida aniqlash va firibgarlikning oldini olish imkonini beradi.

Huquqbuzarliklar uchun qat’iy jazo choralarini qo‘llash muhim va qonunni buzgan notariuslarga jiddiy jazo choralari qo‘llanilishi, jumladan, litsenziyadan mahrum etilishi va korrupsiya aniqlansa, jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak.

Ushbu hikoyada bankning beparvoligi yoki sherikligi soxta hujjatlar yordamida katta miqdorda kredit olishda katta rol o‘ynagan. Bank xodimlari hujjatlar qalbakilashtirilganligini bila turib yoki qonunda belgilangan zarur tekshirish tartib-qoidalarini o‘tkazmasdan sakkiz milliard so‘m miqdorida kredit berilishini ma’qullagan. Bu ham bank xodimlarining malakasi yo‘qligidan, ham moliya institutlaridagi korrupsiya ehtimolidan dalolat beradi.

Bu voqeada sud-huquq tizimidagi kamchiliklar ham katta rol o‘ynaydi. Xo‘jalik ishlari bo‘yicha tumanlararo sudi sudyasining hal qiluv qarori bilan binoni bank mulki deb e’tirof etishi, Good Landlord-ning haqiqiy egasini yig‘ilishga taklif qilmasligi oqibatda, uni o‘z manfaatlarini himoya qilish imkoniyatidan mahrum qilish, rasmiy yondashuvdan dalolat beradi. Sud jarayonlarida shaffoflik va xolislik yo‘qligi mamlakat huquq tizimiga bo‘lgan ishonchni susaytirmoqda.

Investitsion muhitga ta’siri

Bunday hodisalar nafaqat alohida kompaniyalarga zarar yetkazadi, balki mamlakatdagi umumiy investitsiya muhitiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday holatlarga duch kelgan xorijiy va mahalliy investorlar O‘zbekistonga kapital qo‘yish rejalarini qayta ko‘rib chiqishlari mumkin. Hukumat institutlari va huquq tizimiga ishonchsizlik investitsiyalarning chiqib ketishiga va iqtisodiy o‘sishning sekinlashishishiga olib kelishi mumkin.

Good Landlord mas’uliyati cheklangan jamiyati QK ishi O‘zbekistonda notariat tizimi, bank sektori va adliya sohasida chuqur islohotlar o‘tkazish zarurligini ko‘rsatadi. Aniqlangan muammolarni bartaraf etish choralari ko‘rilmasa, mamlakatimizda qulay investitsiya muhitini yaratish va barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash qiyin bo‘ladi. Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha sa’y-harakatlarni kuchaytirish, investorlar va aholining mamlakat huquq tizimiga ishonchini tiklash uchun davlat va xususiy institutlar faoliyatida shaffoflikni oshirish zarur.

Lola Islamova