COP29 iqlim sammiti: 300 milliard dollarlik kelishuv boy va kambag’al mamlakatlar o’rtasida kelishmovchilikni keltirib chiqardi

BMTning Bokuda boʻlib oʻtgan iqlim sammitida iqlim oʻzgarishiga qarshi kurash uchun qashshoq mamlakatlarga yiliga “kamida” 300 milliard dollar ajratish boʻyicha kelishuvga erishildi. Biroq, shiddatli muzokaralardan so’ng qabul qilingan qaror rivojlanayotgan mamlakatlarning tanqidiga sabab bo’ldi, ular taklif qilingan paket ular oldida turgan muammolarni hal qilish uchun yetarli emasligini aytadi.

Muzokaralar uzilish arafasida

COP29 sammiti shanba va yakshanba kuni ertalab ikki marta to’xtatilishi xavfi ostida edi. Asosiy sabab rivojlanayotgan va rivojlangan mamlakatlar o’rtasidagi bo’linish edi. Mahalliy vaqt bilan soat 2:30 da kelishuv e’lon qilindi, biroq bu Hindistonning qattiq qarshiligiga uchradi, delegatsiya noroziligini ochiqdan-ochiq bildirdi. Hindiston vakili jarayonni “uyishtirilgan” va taklif qilingan miqdorni “arzimas” deb atadi.

Hindiston natijalardan norozi bo’lgan yagona davlat emas edi. Boliviya, Chili, Nigeriya va boshqa mamlakatlar, jumladan Malavi, Fiji va Maldiv orollari vakillari ham e’tiroz bildirdi. COP29 prezidenti Muxtor Babayev ularning izohlari inobatga olinishini aytdi, biroq kelishuvga boshqa o‘zgartirishlar kiritilmadi.

Yangi moliyaviy majburiyatga munosabat

Shartnomaga ko’ra, boy davlatlar 2035-yilgacha iqlimni moliyalashtirish uchun yiliga “kamida” 300 milliard dollar ajratishga va’da berishdi. Bu taklif 250 milliard dollarlik dastlabki summadan yuqori bo‘lgan, ammo 500 milliard dollar talab qilgan rivojlanayotgan mamlakatlar so‘rovidan ancha past bo‘lgan.

Tanqidchilarning ta’kidlashicha, inflyatsiyani hisobga olgan holda, taklif qilingan 300 milliard dollar, boy davlatlar bundan o’n yildan ko’proq vaqt oldin kelishib olgan 100 milliard dollardan ancha kam. Kuba vakilining ta’kidlashicha, taklif etilayotgan miqdor zaif davlatlar duch kelayotgan muammo ko’lamini aks ettirmaydi.

Amerikalararo taraqqiyot banki maslahatchisi Avinash Persaud erishilgan kelishuv rivojlangan mamlakatlar uchun siyosiy jihatdan mumkin bo’lgan va rivojlanayotgan mamlakatlarning real ehtiyojlari o’rtasidagi chegarada ekanligini ta’kidladi. Uning so’zlariga ko’ra, ushbu tashabbusning muvaffaqiyati mablag’lar birinchi navbatda eng zaif davlatlarni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilishi va ko’p tomonlama rivojlanish banklari islohotlari bilan birga olib borilishiga bog’liq bo’ladi.

Kichik mamlakatlardan tanqid

80 ga yaqin davlatni o’z ichiga olgan kichik orol davlatlari va kam rivojlangan mamlakatlar ittifoqlari ayniqsa tanqidiy munosabatda bo’lishdi. Taklifdan hafsalasi pir bo’lgan ular shanba kuni moliyaviy muhokamalardan vaqtincha chiqib ketishdi. Ayrim mamlakatlar vakillari taklif etilayotgan mablag‘lar iqlim o‘zgarishi oqibatlariga, jumladan, ekstremal ob-havo sharoitlariga chidamlilikni oshirishga samarali bardosh bera olmasligini ochiq aytishdi.

BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha bo‘limi rahbari Saymon Stil kelishuvni “insoniyat uchun sug‘urta siyosati” deb atadi, biroq bu bayram uchun sabab emasligini, chunki moliyalashtirish dolzarb masala bo‘lib qolayotganini aytdi.

Qazilma yoqilg’i ishlab chiqaruvchi mamlakatlarning ta’siri

Moliyaviy muzokaralar qazib olinadigan yoqilg’i ishlab chiqaruvchi mamlakatlarning muhokamalarni izdan chiqarishga urinishlari tufayli murakkablashdi. Germaniya neft qazib oluvchi davlat Ozarbayjonni bunday harakatlarga yordam berishda ochiq aybladi. Germaniya tashqi ishlar vaziri Annalena Barbok neft va gaz ishlab chiqaruvchi davlatlar iqlim inqirozi sharoitida sammitdan “geosiyosiy o’yin” uchun foydalanishga urinayotgani haqida ogohlantirdi.

Sammit ishtirokchilari Saudiya Arabistoni va Rossiya boshchiligidagi davlatlar o’tgan yili erishilgan kelishuvlarga qaramay, qazib olinadigan yoqilg’idan voz kechish zarurligi haqidagi havolalarni to’sib qo’yishga harakat qilganini aytdi.

300 milliard dollarlik kelishuv iqlimni moliyalashtirishda muhim qadam bo’lsa-da, u ko’plab savollar va shikoyatlarni qoldirdi. Rivojlanayotgan mamlakatlar yanada ulug’vor majburiyatlarni olishga intilishda davom etmoqda, shu bilan birga qazib olinadigan yoqilg’i ishlab chiqaruvchi mamlakatlarning qarshiliklari va global siyosiy noaniqlik uzoq muddatli maqsadlarga erishishni qiyinlashtiradi. Sammit iqlim o’zgarishiga qarshi kurash boy va kambag’al davlatlar o’rtasida qizg’in bahsli soha bo’lib qolayotganini ko’rsatdi.