«Россотрудничествонинг ҳеч қачон мавжуд бўлмаган лойиҳалари», «Биз Руанда эмасмиз», «Императорлик онгининг қолдиқлари» – публицистнинг Шерзод Қудратхўжанинг резонансли интервьюси ҳақидаги фикрлари

Дарҳол айтмоқчиман, Шерзодхон Қудратхўжанинг ҳамма фикрларига  қўшила олмайман. Унинг айрим жумлалари ноаниқ ва турлича талқинларга келишга йўл қўяди. Ва, улар талқин қилинганда турли мазмунда тушунилишга олиб келиши мумкин. Лекин, бошқа гап ҳам бор!

Биринчиси: Ўз-ўзидан кенг муҳокамага сабаб бўлган унинг «босқинчилар ва аҳмоқлар» ҳақидаги резонансли баёноти контекстдан суғуриб олинган. ВА! Унда трансчегаравий маъно йўқ, чунки у фақат Ўзбекистон Республикаси фуқароларига тегишли ва махсус уларга қаратилган, шунинг учун қарама-қарши реакцияларни келтириб чиқарса, соф ички баҳс мавзуси бўлиб қолиши керак.

Айнан шу унинг Прилепин ёки Смолиннинг шов-шувли баёнотларидан асосий фарқидир. Аммо, афтидан, кимгадир жамоат арбоби атрофидаги «жанжал даражасини» дипломатик тартиб-қоидалар даражасига кўтариш фойдалидир, биринчидан, бундай қилиш шакл жиҳатдан асоссиз, чунки гап бошқа давлат фуқаролари ҳақида эмас, балки ватандошлар ҳақида кетмоқда: агар керак бўлса, ўзимиз ҳал қиламиз, хавотир олманг: биз Руанда эмасмиз, иккинчидан, таркиб жиҳатидан тўғри эмас. Семантикани солиштиринг: “Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги Прилепиннинг баёноти муносабати билан Россия элчисини таклиф қилди” ва “Ўзбекистон элчиси Россия ТИВга чақирилди”.

Масалан: Россия Федерацияси Ташқи ишлар вазирлиги вакиллари “дўст ва иттифоқчи давлат бўлган Ўзбекистон аҳолисининг катта қисми Қудратхўжаевнинг фикрига қўшилмаслигини” таъкидладилар. Бундай қатъийлик қаердан келиб чиқди? Улар бу ерда сўровлар ўтказдиларми? Қачон улгирибди? Ундай бўлса, илтимос, статистикани тақдим этинг. Қайси фоиз тарафдор? қанча «қарши»? репрезентативлига қандай? Тадқиқотнинг географияси ва кўлами қандай? Ҳоказо ва ҳоказо. “Дўст ва иттифоқдош Ўзбекистон аҳолисининг катта қисми” “Қудратхўжаевнинг мулоҳазалари” ҳақида ҳеч қачон эшитмаган, эшитганлар эса, сунъий равишда кўтарилган жанжал туфайли билиб олишган, деб айтишга журъат этаман.

Иккинчидан: Қудратхўжа ички кун тартибидаги масала юзасидан сўзга чиққани учунгина Россотрудничество Ўзбекистон Миллий ОАВ ассоциацияси ва Республика Мактабгача ва мактаб таълим вазирлиги Жамоатчилик кенгаши билан гўёки “оммавий ҳақоратомуз русофоб гаплар” муносабати билан ҳар қандай ҳамкорликни тўхтатганини эълон қилди. Ушбу ташкилотлар раҳбарининг русофоб баёнотлари, афтидан, бу тузилмалар «ҳуқуқбузар»га босим ўтказишига ва бошқаларни ҳам огоҳ бўлишга олиб келишига ишонгандек. Савол: биз қандай ўзаро ҳамкорликни тўхтатиш ҳақида гапирмоқдамиз? Менинг янгиланган маълумотларимга кўра, Шерзодхон Қудратхўжа бошчилигидаги тузилмалар ва “Россотрудничество” ўртасида аввал ҳам қўшма лойиҳалар амалга оширилмаган, бугун ҳам амалга оширилмаяпти. Илгари содир бўлмаган, ҳайни пайтда ҳам бўлмаяпти ва келажакда режалаштирилмаган нарсани қандай қилиб тўхтатиш мумкин? Хўш, негадир оралари яхши бўлмаптида …

Муносабатларга бошқалар киришган. Россотрудничество гранти соҳиблари биринчи бўлиб Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректорига нисбатан нафрат тўлқинини кўтаришди. Ректорга нисбатан эълон қилинган санкцияларга келсак, бундай амалиёт бошқа томондан ҳақоратомуз баёнотлар берган шахсларга нисбатан ҳам қўлланилса тегишли асосга эга бўлган бўларди.

Прилепиннинг Ўзбекистондаги лойиҳаларини қўллаб-қувватловчи Россотрудничество нега бу масалада ҳалоллик кўрсатмаслиги керак экан? Ташқаридан ахборот ва психологик таъсирга қарши курашиш ваколатига эга бўлган маҳаллий тузилмаларимиз шундай одамларни расмий даражада номақбул шахслар рўйхатига киритишни ҳеч бўлмаганда қўшни Қозоғистон тажрибасидан ўрганиш мавруди келди. Сўнгги мисоллардан бири -Тина Канделаки. У Қозоғистондаги темир йўл вокзаллари номини ўзгартириш мақсадга мувофиқлигига шубҳа билдирганди.

Рўйхатни бундай баёнотлар учун тизимли равишда платформани таъминлайдиган ҳар қандай медиа тузилмалари ҳам тўлдириши мумкин. Агар биз, масалан, телеканаллар ҳақида гапирадиган бўлсак, яқинда эфирда “ўзбеклар иштонсиз юрарди”, деб айтган Михеев билан бўлгани каби, аввало, огоҳлантириш билан чекланиб қолишнинг ўзи кифоядир. Ва агар такрорланса, Ўзбекистондаги кабел тармоқларига “ғайриўзбек” контентни кўрсатувчи телекомпанияларни ўз мижоз пакетларидан олиб ташлаш мажбурияти юклатилиши керак. Футболдагидек: аввал сариқ карточка, кейин қизил карточка ва илтимос, миллий ахборот майдонини тарк этинг.

Учинчидан, эҳтимол, энг муҳими: Шерзод Қудратхўжининг баёнотларида, ҳатто контекстдан олиб ташланган бўлса ҳам, мақсадли русофобия аломатлари кўринмайди. Негаки, деярли икки соатлик, бошқа, русларга нисбатан мақтовлар билан тўлиб тошкан суҳбат парчаларида нафақат бутун умрини Ўзбекистонда ўтказган руслар, балки тожиклар, қозоқлар, корейслар, немислар, украинлар, беларуслар, грузинлар ва бошқалар ҳам ўзбек тилини билмаслиги мумкин. Яна бир бор қаранг: масалан, унинг баъзан унчалик изчил бўлмаган фикрлари ва жумлаларнинг тузилмасида этник келиб чиқишига асосланган мурожаатларни топа олмадим. Қанча изламанг, у ерда русофобияга оид ҳеч нарса йўқ – имперлик онг қолдиқларини танқид қилиш бор, айтмоқчи, баъзи юртдошларимиз, шу жумладан, туб миллат вакиллари ҳам бундан халос бўлмаган. Айтилгандек, «пашшалар алоҳида, котлетлар алоҳида» бўлиши керак.

Юқорида айтилганларнинг барчасига шуни қўшимча қиламанки, шахсан ўзим ҳам, Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректорига ўхшаб шу заминда туғилган, уни ўз ватани деб биладиган, ўнлаб йиллар давомида шу ерда яшаб келган инсон тилга ҳурмат кўрсатиши ва уни ҳеч бўлмаганда асосий мулоқот даражасида билиши керак. Шундай бўлган ва шундай бўлади ҳам. Ҳамма жойда: Россияда, Эфиопияда, Ветнамда, Ўзбекистонда ва бошқа жойда … Агар бу юртда меҳмон бўлмасангиз, барча баҳоналар – гапни олиб қочишдир…

“Босқинчи ёки аҳмоқгина мезбон давлат тилини била олмайди” деган гап бугун ҳам Ўзбекистон жамоатчилиги томонидан унчалик эътиборга олинмаган бўлиши ҳам мумкин эди. Янги маълумотлар орқасида интервью аллақачон тинчгина унутилиши мумкин эди. Аммо бунга йўл қўйилмади. Нега бундай муҳокамалар тарғиб қилинмоқда, қандай жараёнлар кўлами кенгаймоқда, деган саволга яқинда Anhor.uz сайтида чоп этилган мақоламда жавоб бердим.

Раҳимжон Махкамов

Таҳририят эслатмаси: Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги Россия ТИВ баёнотига ҳозирча жавоб бергани йўқ.

Муаллифнинг фикри Anhor.uz таҳририяти қарашларига мос келмаслиги мумкин