Германия сармоялари Ўзбекистон иқтисодиётига қандай таъсир қилмоқда

2021-2023 йилларда Германиянинг Ўзбекистонга киритган сармояларининг умумий ҳажми қарийб икки миллиард еврони ташкил этган бўлса-да, Ўзбекистондаги инвестиция қонунчилиги мутахассисларининг фикрича, йирик компанияларни хусусийлаштириш билан боғлиқ муаммолар мавжуд. Иқтисодчиларга кўра, Ўзбекистон иқтисодиётига инвестициялар хавфсизлиги хавфлилигича қолмоқда.

Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига интеграциялашувида Европа Иттифоқи мамлакатлари билан ўзаро манфаатли алоқаларни ўрнатиш ва янада чуқурлаштириш алоҳида ўрин тутади. Германия билан савдо ва ҳамкорлик кўплаб соҳаларда сезиларли даражада ошди. 2021-2023-йилларда Германиянинг Ўзбекистонга киритган сармояларининг умумий ҳажми қарийб икки миллиард еврони ташкил қилди. Фото: “Railway.uz”

2024-йил январ ойи ҳолатига кўра, германиялик ҳамкорлар билан умумий қиймати 10 миллиард доллардан ортиқ бўлган 100 дан ортиқ қўшма лойиҳалар амалга оширилмоқда. Германия инвестицияларининг умумий ҳажми 2017-йилдан буён 11 баробар ошди. Кейинги олти йилда Ўзбекистонда Германия капитали иштирокида ташкил этилган корхоналар сони қарийб уч баробарга ошган бўлса, бугунги кунда бу кўрсаткич 219 тага етди. 2023-йилнинг олти ойида 17 та қўшма корхона ишга туширилди.

Ўзбекистонда Германиянинг KNAUF, Falk Porsche Fiberglass, Falk Porsche Technik GmbH, Papenburg Uzbekistan, SIEMENS Energy, MAN, CLAAS, GP Papenburg, Viessmann, Deutsche Kabel, LEMKEN ва бошқа компаниялари бор. Ўзбекистон бозорида фаолият юритаётган немис корхоналари сони ортиб бормоқда.

Ушбу компаниялар фаол ривожланаётган энг муҳим тармоқлар қурилиш материаллари, кабел маҳсулотлари ишлаб чиқариш, асфальт ишлари, шунингдек, технологияларни ривожлантириш ва таълимни қамраб олган. Бу тармоқлар ҳар икки давлат иқтисодий тараққиётида муҳим ўрин тутиб, уларнинг ўзаро манфаатли ҳамкорлигини мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда.

Янги йўналишларда ҳамкорликни йўлга қўйиш ва ривожлантиришга қаратилган саъй-ҳаракатлар устувор вазифа бўлиб қолмоқда. Иккала томон ҳам ҳамкорликни кенгайтириш бўйича фаол иш олиб бормоқда, бу Германия ва Ўзбекистон ишбилармон доиралари ўртасида ўзаро тушуниш ва тажриба алмашишни чуқурлаштиришга хизмат қилмоқда.

“Германия Ўзбекистоннинг етакчи стратегик ҳамкорларидан биридир. Хусусан, сўнгги йилларда сиёсий, савдо-иқтисодий, маданий-маърифий ва гуманитар соҳаларда ривожланаётган алоқалар Европа Иттифоқи доирасидаги мулоқотларда яққол намоён бўлмоқда, – деди Германия иқтисодиётининг Марказий Осиёдаги ваколатхонасининг бош директори Отабек Олимжонов. Шунингдек, у Ўзбекистон Германиянинг Марказий Осиёдаги энг муҳим савдо шериги эканлигини таъкидлади.

Германия Европанинг етакчи иқтисодий кучларидан бири сифатида Ўзбекистон билан савдо-иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлашда муҳим рол ўйнаб, савдо, сармоя, технология алмашинуви ва таълим каби турли соҳаларда ҳамкорликни кенгайтиришга интилмоқда.

Европа Иттифоқига (ЕИ) берилган GSP+ умумий имтиёзлар тизимининг бенефисиари мақоми доирасида Ўзбекистон Германияга турли товарларни фаол экспорт қилмоқда. Бу товарларга мева-сабзавотлар, янги ва қуритилган мевалар, ёнғоқлар, помидорлар, тўқимачилик маҳсулотлари, тайёр кийим-кечаклар, саноат товарларининг айрим турлари киради.

GSP+ мақоми Ўзбекистон билан Европа Иттифоқи мамлакатлари, жумладан, Германия ўртасидаги савдо-иқтисодий муносабатларни ривожлантиришга кўмаклашишга қаратилган. Ушбу мақом 6 мингдан ортиқ товарларнинг кенг ассортиментига чегирмали ёки ҳаттоки бўлмаган тарифларни (нолга тенглаштирилган) қўллашни таъминлайди. Шундай қилиб, GSP+ тоифасига кирувчи Ўзбекистон товарлари Европа Иттифоқи мамлакатлари бозорларига янада қулай шароитларда етказиб берилиши мумкин, бу эса экспорт ҳажмини оширишга ёрдам беради ва Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланишини рағбатлантиради.

Бу механизм Германияда истеъмолчиларга тақдим этилаётган товарлар турларини кенгайтиришга ҳам ёрдам беради ва Ўзбекистон товарларининг Европа бозорида рақобатбардошлигини оширади. Бунинг самарасида Ўзбекистон билан Германия ўртасидаги иқтисодий алоқалар мустаҳкамланиб, бу узоқ истиқболда ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш, янги иш ўринлари яратиш ва ҳар икки мамлакат фаровонлигини оширишга хизмат қилмоқда.

Сўнгги йилларда Ўзбекистон етакчи жаҳон компаниялари томонидан қурилиш соҳасига сармоя киритиш учун асосий йўналишлардан бирига айланди. Улар орасида KNAUF,  гуруҳи алоҳида ажралиб туради – Ўзбекистон қурилиш соҳасини ривожлантиришга маблағ ва ресурсларни фаол йўналтираётган қурилиш  материаллари соҳасида Германия гиганти. Компаниянинг Ўзбекистондаги сармоявий лойиҳалари бутун мамлакат иқтисодиёти учун стратегик аҳамиятга эга. Шу нуқтаи назардан, компания Ўзбекистон бозорида ўз иштирокини мустаҳкамлаш йўлида қандай аниқ қадамлар ташлаётгани ва бу инвестициялар эвазига қурилиш соҳаси учун қандай истиқболлар очилаётганини кўриб чиқиш қизиқ.

KNAUF Ўзбекистон бозорида 20 йилдан ортиқ фаолият юритиб келмоқда. 2005 йилда компания «Бухорогипс» ОАЖ давлат улушини сотиб олиш бўйича очиқ халқаро танлов ғолиби бўлди. Ўша пайтда компания банкрот бўлиш арафасида эди, у ишлаб чиқариш соҳасида ҳам, молиявий муаммолар, шу жумладан этказиб берувчилар ва ходимлар олдидаги қарзлар билан ҳам қийинчиликларни бошдан кечирди. Икки йиллик инвестиция дастури туфайли корхонада ишлаб чиқариш линиялари модернизация қилинди, гипс ишлаб чиқариш тикланди, қарздорлик тўланди, ишлаб чиқариш барқарор ишлаши таъминланди.

Бугунги кунда Ўзбекистонда учта KNAUF заводи фаолият юритмоқда, улардан иккитаси Бухоро вилоятида ва биттаси Фарғона водийсида. Ушбу заводларнинг умумий ишлаб чиқариш қуввати йилига 260 минг тонна қуруқ гипс аралашмаси, 55 миллион квадрат метр юқори сифатли гипсокартон, 2 минг тонна грунтовка ва 5 миллион квадрат метр металл профил ишлаб чиқаришни ташкил этади. Бу заводлар Ўзбекистон қурилиш саноатини юқори сифатли қурилиш материаллари билан таъминлашда муҳим рол ўйнайди ва мамлакат инфратузилмасини ривожлантиришга ҳисса қўшади.

– Корхонада қурилиш ва пардозлаш технологиялари, уларнинг самарадорлиги ва барқарор ривожланиш тамойилларига мувофиқлигини такомиллаштириш устида доимий иш олиб борилмоқда, – дейди KNAUF гуруҳининг Ўзбекистондаги молиявий директори Фаррух Икромов.

Бухоро вилоятидаги биринчи “Бухорогипс” заводи гипс аралашмалари ишлаб чиқаришга ихтисослашган бўлиб, ишлаб чиқариш қуввати йилига 220 минг тоннагача бўлиб, бозорни қурилиш материаллари билан таъминлайди.

Иккинчи KNAUF ГИПС Бухоро заводи ҳам Бухоро вилоятида гипсокартон ва металл профил ишлаб чиқаришга ихтисослашган. 2018-йилда модернизациядан сўнг ишлаб чиқариш қуввати 30 фоизга ошиб, йилига 40 миллион квадрат метр гипсокартон ишлаб чиқаришга етди.

KNAUF ГИПС Бухоро учинчи заводи Фарғона вилоятида жойлашган бўлиб, 2022-йилда ишга туширилган бўлиб, юқори сифатли гипсокартон ва аралашмалар ишлаб чиқаради. Ишлаб чиқариш қуввати йилига 15 миллион квадрат метр гипсокартон ва 40 минг тонна Ротбанд.

Ўзбекистондаги барча KNAUF заводлари юқори даражада автоматлаштирилган ва сифат тизими билан бошқарилади, атроф-муҳит тозалиги ва ишлаб чиқариш самарадорлиги учун инновацион технологиялар фаол жорий этилган.

Ўзбекистондаги 20 йиллик фаолияти давомида КНАУФ инвестицияларининг умумий ҳажми 100 миллион долларни ташкил этди.

Компания тўрт марта Ўзбекистоннинг энг яхши солиқ тўловчиси сифатида эътироф этилган бўлиб, юксак ижтимоий масъулиятни намоён этган. Унинг корхоналари маҳаллий ресурслардан фойдаланиш, янги иш ўринлари яратиш орқали ҳудудий иқтисодий тараққиётга ҳисса қўшмоқда. Шунингдек, компания маҳаллий ижтимоий дастур ва ташаббусларни қўллаб-қувватлайди, шунингдек, қурилиш соҳасида касб-ҳунар таълимини ривожлантиришга сармоя киритади. Ушбу саъй-ҳаракатлар орасида маҳорат танловларини ташкил этиш, таълим муассасалари билан ҳамкорлик қилиш ва WorldSkills International орқали халқаро маҳорат танловларида фаол иштирок этиш киради.

Компания томонидан Бухоро, Тошкент ва Самарқандда ўқув ва консалтинг марказлари ташкил этилган бўлиб, уларда қурилиш соҳасида мутахассислар ва талабалар учун малака ошириш дастурлари бепул ўтказилади. Ўтган 15 йил давомида мазкур марказлар томонидан 8 минг 535 нафар фуқаро ўқитилиб, қурилиш соҳасида меҳнатга тайёрланди.

Компания Ўзбекистоннинг истеъдодли меъмор ва дизайнерларини қўллаб-қувватлаб, архитектура соҳасини ривожлантиришга катта ҳисса қўшди. Компания ташаббуси билан ўтказилаётган “Меъмор” архитектура танлови соҳа вакиллари учун муҳим ва узоқ кутилган воқеага айланди.

– Мусобақа икки йилда бир марта ўтказилади. 2023-йилда соврин жамғармаси 215 миллион сўмни ташкил этиб, ташкилотчиларга республиканинг барча ҳудудларидан 332 та ариза келиб тушган. Танловнинг якуний босқичида меъмор ва интерер дизайнерларининг 38 та, ихтисослаштирилган олий ўқув юртлари талабаларининг 12 та ва журналистларнинг 10 та иши ўрин олган, – дейди Фаррух Икромов.

Ўзбекистон-Германия савдо-иқтисодий алоқалари изчил ривожланмоқда

2022-йилда Ўзбекистон билан Германия ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 1159,2 миллион долларни ташкил этди, шундан экспорт – 88,9 миллион доллар, импорт – 1070,3 миллион доллар.

2023-йилнинг биринчи ярмида умумий товар айирбошлаш ҳажми 573 миллион долларни ташкил этди, шундан экспорт – 11 миллион доллар, импорт – 562 миллион доллар.

Ўзбекистондан Германияга экспорт қилинадиган асосий товарлар жами экспортдаги улушига кўра қуйидаги тоифаларни ўз ичига олади: тўқимачилик маҳсулотлари (32,8%), хизматлар (30,4%), кимё маҳсулотлари (15,7%), озиқ-овқат маҳсулотлари (8,3%) ва бошқалар.

Германиядан Ўзбекистонга импорт қилинадиган асосий товарлар қаторига қуйидаги товарлар тоифалари киради, улар умумий импорт ҳажмининг салмоқли улушини ташкил этади: транспорт воситалари ва улар учун эҳтиёт қисмлар (38,5%), механик ускуналар (22,7%), фармацевтика маҳсулотлари (7,6%). ), кимёвий маҳсулотлар (2,4%) ва бошқалар.

Ўзбекистонда Германия сармояси иштирокидаги 219 та корхона фаолият кўрсатмоқда, улардан 97 таси якка тартибдаги тадбиркорлар, 31 таси немис компанияларининг аккредитациядан ўтган ваколатхоналаридир.

“Замонавий ускуналар, механизмлар ва юқори технологияли маҳсулотлар Германиядан келтирилган”

“Ўтган йили Германия билан маҳсулот алмашинуви юқори суръатни қайд этиб, 1 миллиард еврога етди. Германиядан замонавий асбоб-ускуналар, механизмлар, юқори технологияли товарлар олиш, шунингдек, Ўзбекистондан озиқ-овқат ва бошқа товарлар етказиб бериш режалаштирилган. Савдо муносабатларидан ташқари дуал таълим тизими бўйича ҳам фикр алмашамиз. Биз учун ҳам таълим, ҳам иш тажрибасига эга бўлган мутахассисларни тайёрлаш жуда муҳим. Савдо-саноат палаталарида бу борадаги ҳамкорликни кенгайтириш юзасидан фикр алмашилмоқда. Тадбиркорлар бундай мутахассисларга муҳтож эканини инобатга олсак, бу жуда муҳим, дейишимиз мумкин, – дейди Савдо-саноат палатаси раиси ўринбосари Жамшид Ўроқов.

Германия компаниялари вакиллари 2024-йилда Урганч ва Андижон шаҳарларида фойдаланишга топшириладиган иккита янги завод учун ишлаб чиқариш линияларини етказиб бериш бўйича шартнома тузди. Мазкур заводларда бозорда харидоргир бўлган автоклавланган газбетон ишлаб чиқарилади. Бундан ташқари, компания вакиллари 2024-2025 йилларда Навоий ва Термиз шаҳарларида иккита янги завод қуриш, ишлаб чиқариш линиясини етказиб бериш ва заводларни ишга тушириш бўйича меморандум имзолади. Андижондаги заводнинг ишлаб чиқариш қуввати йилига 600 минг куб метр, Урганчда 300 минг куб метр, умумий қиймати 46 миллион еврони ташкил этади. Термиз ва Навоийдаги янги газбетон заводлари Германия ишлаб чиқариш линиялари билан жиҳозланади.

Сурхондарё вилоятида йилига 300 минг куб метр ишлаб чиқариш қувватига эга газбетон заводи қурилиши режалаштирилган. Навоий вилоятида ҳам йилига 600 минг куб метр ишлаб чиқариш қувватига эга завод, шунингдек, 2 миллион 250 минг квадрат метр майдонга эга бўлган толали цемент панеллари ишлаб чиқариш заводи фаолият кўрсатмоқда. Меморандумнинг умумий қиймати 75 миллион еврони ташкил қилади.

Волькер Траер. Фото: Anhor.uz

Германия Савдо-саноат палатасининг ташқи савдо бўйича бош ижрочи директори Фолькер Траер Ўзбекистон дунёнинг кўплаб давлатлари, жумладан, Германия учун ҳам жозибадор шерик эканини таъкидлади. Ўзбекистон билан ҳамкорликка иқтисодиёти ривожланган, технология даражаси юқори давлатлар ҳам қизиқиш билдирмоқда.

Ҳамкорлик соҳаларидан бири бу автомобилсозликдир. Ўзининг автомобил брендлари ва бу борадаги илғор технологиялари билан машҳур Германия Ўзбекистонга автомобил етказиб беришни йўлга қўймоқчи. Бу қадам мамлакатимизда автомобилсозлик саноатини ривожлантириш учун янги истиқболларни очиб беради.

Бундан ташқари, кимё саноати ҳам икки давлат ўртасидаги ҳамкорликнинг асосий йўналиши ҳисобланади. Германияда кимё саноати ривожланган бўлиб, бу Ўзбекистон билан технология ва тажриба алмашиш учун кенг имкониятлар очмоқда.

Ўзбекистон иқтисодиётининг турли тармоқларига ҳам кичик, ҳам йирик сармоя киритиш режалаштирилган. Ўзбекистонга тегишли бўлган табиий минерал ресурсларни қазиб олиш ва қайта ишлаш муҳим йўналишлардан биридир. Бу кончилик ва қайта ишлаш саноатини ривожлантириш учун янги имкониятлар очмоқда.

Россия ва Украина ўртасидаги уруш туфайли Россия Федерациясида фаолият юритаётган бир қанча немис компаниялари ёпилиб, Марказий Осиё давлатларига кўчиб ўтишга мажбур бўлди. Уларда Қозоғистон ва Ўзбекистон алоҳида қизиқиш уйғотмоқда. Бу компанияларнинг бир қисми Ўзбекистонда ўз фаолиятини бошлаган.

Уларнинг аксарияти ўз бизнесини сақлаб қолиш учун Ўзбекистонга кўчиб ўтишга қарор қилган. Бу компанияларнинг аниқ номлари тилга олинмаган бўлса-да, бир қанча немис компаниялари Ўзбекистонда фаолиятини бошлаган ва давом этмоқда.

Ишбилармонлик муҳитини олдиндан айтиб бўлмайдиган ва ҳуқуқ тизимининг чекланган шаффофлиги: Ўзбекистондаги хорижий инвесторлар учун тўсиқлар

Ўзбекистондаги лойиҳаларга сармоя киритишда немис тадбиркорлари бир қатор жиддий муаммоларга дуч келишади. Улардан асосийси Ўзбекистон қонунчилигининг мураккаблиги, бу инвестиция жараёнини мураккаблаштириши мумкин. Мамлакатда йирик корхоналар ва лойиҳаларни хусусийлаштириш бўйича муайян чекловлар мавжуд бўлиб, бу хорижий инвесторлар билан ўзаро ҳамкорликни мураккаблаштиради.

Бундан ташқари, Ўзбекистон ва Германия қонунлари ўртасидаги тафовут ҳам немис тадбиркорлари учун, айниқса, ҳуқуқий меъёрларни тушуниш ва қўллашда қийинчиликлар туғдириши мумкин. Бу бизнес юритишни ва инвесторлар манфаатларини ҳимоя қилишни қийинлаштириши мумкин.

Бироқ сўнгги пайтларда Ўзбекистонда инвестиция муҳитини яхшилаш бўйича муайян қадамлар қўйилди. Инвесторлар учун янада шаффоф ва башорат қилинадиган қоидаларни ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича ишлар олиб борилмоқда.

Немис тадбиркорлари келгусида Ўзбекистондаги лойиҳаларга ишонч ва хавфсизлик билан сармоя киритишларига умид билдиришмоқда. Улар ўз ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий ва барқарор инвестиция механизмлари ишлаб чиқилишини кутмоқда.

Иқтисодчи олим Даврон Ниёзметов Ўзбекистондаги сармоя соҳасидаги вазият ҳақида ўз фикрини билдириб, шаффоф ва тушунарли ҳуқуқий тизим мавжуд бўлмаганда, шахсий алоқалар сармоя хавфсизлигини таъминлашнинг асосий йўлига айланиб бораётганини таъкидлади.

“Ўзбекистонда инвестиция хавфсизлигини кафолатлаш учун шахсий алоқалардан фойдаланиладиган олдиндан айтиб бўлмайдиган муҳит мавжуд”, – дейди у.

Демак, Ўзбекистонга келаётган хорижий сармоядорлар кўпинча аниқ ҳуқуқий механизмлар ўрнига шахсий алоқаларга таяниб, ўзларини ноаниқ ва таваккал ҳис қиладилар.

Ниёзметовнинг таъкидлашича, қонунга мувофиқ бизнес юритмоқчи бўлган кўплаб инвесторлар ушбу беқарор вазият туфайли Ўзбекистонга сармоя киритишдан бош тортиши мумкин. Унинг таъкидлашича, бундай ёндашув инвестицияларни демотивация қилиши ва бизнес учун қўшимча хавф туғдириши мумкин.

Аброр Қурбонмуродов