Дмитрий Дерипалко: энергия самарадорлиги – бу техно-иқтисодий чора-тадбирларнинг яхлит тизими, шунингдек, кундалик одатларимизни қайта кўриб чиқишдир

Энергия самарадорлиги ҳақидаги гаплар кун сайин кўпаймоқда. Ишлар тезроқ олдинга силжиши учун дастлабки босқичда ёрқин белгилар жуда мос келади – масалан, қуёш панели ёки ҳар бир том устидаги сув иситгичи. Бироқ, КНАУФ-Ўзбекистон бош директори Дмитрий Дерипалконинг сўзларига кўра, кўпинча (агар нотўғри танланган бўлса) бир марталик ишлатиладиган қурилмаларни ўрнатиш билан энергия самарадорлиги ҳақидаги ташвишни камайтириш ва шу билан бирга бошқа чораларни эътиборсиз қолдириш, ҳеч бўлмаганда, катта хато, ва аслида, шахслар учун ҳам, бутун жамият учун ҳам йўқотилган фойда. КНАУФ-Ўзбекистон компанияси энергия самарадорлиги билан боғлиқ бўлган, Ўзбекистон учун ҳамон илғор бўлиб қолаётган бутун технологиялар тизимини жорий этишда катта тажрибага эга.

Ҳурматли Дмитрий Александрович, энергия самарадорлиги концепциясининг моҳиятини қандай таърифлаган бўлардингиз?

«Make tomorrow a home for all of us» (Эртага ҳаммамиз учун уй қуринг») Ишончим комилки, компаниямиз стратегияси энергия самарадорлиги концепциясининг асосий мақсад ва вазифаларини жуда ихчам тарзда тасвирлаб беради. Моҳиятан, энергия самарадорлиги – бу энергетика соҳасида барқарор ривожланиш ғоясини амалга оширишдир: сайёрамизнинг ҳар бир аҳолиси глобал ғояга асосланиб, келажак авлодлар учун ғамхўрлик билан яшашга, ишлашга мажбурдир.

Бу инсон эволюциясининг асосий тамойили эмасми? 

Барчамиз кўриб турибмизки, мамлакатимиз ҳам энергия тежамкорлиги йўлида ҳаракатланмоқда ва бунинг натижасида углерод изимиз камаймоқда, бу эса келажагимиз, келажак авлодлар ҳаётига ижобий таъсир кўрсатади. Ўзбекистонда муқобил энергия лойиҳалари илгари сурилмоқда, аҳоли онгли равишда электр транспорт воситаларидан фойдаланишга ўтмоқда, эксплуатация харажатлари бўйича энергия самарадорлиги паст биноларни реконструкция қилиш бошланди, янги қурилишлар мажбурий энергия тежашнинг юқори талабига мос равишда амалга оширилмоқда.

Келажак авлодларга фойда келтириш мажбуриятини олган компания сифатида биз ихтиёрий равишда 2032 йилгача углерод изимизни 50 фоизгача камайтириш ва 2040 йилгача углерод нейтраллигига эришиш мажбуриятини олдик. Биз ресайклинг, яъни чиқиндиларни қайта ишлашни йўлга қўйдик, шунингдек, биологик тозалашдан сўнг ҳудудни суғоришда фойдаланиладиган оқова сувлардан қайта фойдаланиш амалиётини жорий этдик.

Бугун биз ҳар бир ўқувчимиз ўзлари учун қизиқарли ва фойдали нарсаларни топиб, ҳаракатга ўтишлари учун энергия самарадорлиги ҳақида суҳбатни энг тушунарли тарзда бошламоқчимиз. Қаердан ва нимадан бошлаш керак?

Ҳар биримиз энергия сарфини камайтиришга таъсир қилишимиз мумкин, унинг ресурслари, афсуски, агар гап қазиб олинадиган ёқилғилар ҳақида кетса, чекланган. Аммо кўпинча бизнинг барча фикрларимиз ва ҳаракатларимиз қуёш энергиясидан фойдаланиш ёки электромобилдан фойдаланишга атрофида ўралиб қолади. Бироқ, бу ҳаммаси эмас, балки энг муҳими ҳам эмас. Биз кундалик ҳаётда жуда кўп иш қила оламиз: хонадан чиқаётганда шунчаки ёруғликни ўчириш, қишда уйингиз исиб кетганда деразани очиш ўрнига иситиш тизимини созлаш ва иссиқлик изолациясини ўрнатиш. Минимал харажатлар билан боғлиқ бўлган бундай оддий ечимлар электр ва иссиқлик энергиясини тежаш имконини беради.

Агар эски маиший техникани алмаштиришга қарор қилсак, янада самарали қурилмалар фойдасига танлов қилишимиз керак. Агар уйни таъмирлашни режалаштираётган бўлсак, деворларни, полларни, шифтларни изоляция қилиш ва эски деразаларни алмаштириш ҳақида ўйлашимиз керак. Биз янги уй қуришга қарор қилганда – дизайн босқичида иссиқлик йўқотишларини минималлаштириш ҳақида ўйлашимиз керак. Ҳа, ҳар биримиз «тежаш» ни хоҳлаймиз, лекин биз оддий формулани тушунишимиз керак: уйингизга, жиҳозингизга, автомобилингизга эгалик қилиш нархи нафақат сотиб олиш харажатларидан, балки операцион харажатлардан (мисол учун энергия сотиб олиш) ва таъмирлаш харажатларидан ҳам иборат.

Бу ерда кўпчилигимиз бу ерда ва ҳозир операцион харажатларни ҳисобга олмаслик хатосига йўл қўямиз. Бироқ, агар бизнинг уйимизда иссиқлик йўқотишлари катта бўлса, масалан, ёмон иссиқлик изоляцияси, деворлардаги ёриқлар туфайли ёки одатда эшикларни қаттиқ ёпмасак биз «тежамкорлигимизга» қараганда бир неча баравар кўп миқдорда пуллар йўқотишимиз мумкин. Бундай вазиятда фақат қуёш панели муаммони ҳал қила олмайди.

Энергия самарадорлиги ва энергияни тежашни жорий этиш бўйича корхоналарингизда қандай ишлар олиб борилмоқда?

Жиддий бизнесда энергия самарадорлиги техник ва иқтисодий чора-тадбирларнинг бутун бир мажмуасидир. Биз буларнинг барчасини жуда узоқ вақт олдин, айтиш мумкинки, ишимизнинг бошидан ва «энергия самарадорлиги» сўзи модага киришидан анча олдин бошлаганмиз.

Шунчаки, бу маҳсулотларимиз таннархини пасайтиришга интилишдан  тўғридан-тўғри келиб чиқади. Сизга бир мисол келтираман. Бир неча йил олдин биз энергия самарадорлиги тестини топширишда қийналардик, чунки инспекторлар томларимизда қуёш панеллари ва сув иситгичларини топмаган. Шу билан бирга, улар жуда юқори самарали ва автоматик бошқарув тизимига эга ультра-замонавий конденсатор қозонимизга, маиший ва саноат биноларни пухта изоляциясига, ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида қўлланиладиган саноат назорат ускуналарига эътибор бермадилар.

Биз бошиданоқ ўзига хос шароитларда ривожланганмиз: бир томондан, халқаро ва корпоратив бизнес стандартларига риоя қилишимиз керак эди, иккинчи томондан, Ўзбекистоннинг бошқа соҳалари сингари, биз ҳам катта энергия камомади шароитида ишлашимиз керак эди. Буларнинг иккаласи ҳам бизни пулни тежашга мажбур қилди.

Шунинг учун, масалан, бизда ҳамма жойда иссиқлик алмаштиргичлар мавжуд – агар аллақачон ҳосил бўлган иссиқликни қайта ишлатиш мумкин бўлса, биз буни доимо қиламиз.

Бундан ташқари, албатта, энергия самарадорлигини ошириш мумкин бўлган ва яхшиланиши керак бўлган жуда муҳим соҳа – бу электр моторлари. Одатда улар ҳар қандай корхонада энергиянинг 60% гача олади. Бизнинг моторларимиз энергия самарадорлиги юқори синфига эга, частота регуляторлари билан жиҳозланган ва контроллерлар томонидан бошқарилади, яъни улар қўлда бошқариладиган моторлардан фарқ қилади, чунки инсон омили туфайли зарур бўлгандан кўпроқ энергия ишлатиш мумкин эмас.

Бу 2024-йилдаги Samsung совутгичини 1985-йилдаги Бирюса билан солиштиргандек.

Компаниянгиз энергия самарадорлигини ошириш бўйича бошқа чора-тадбирларни режалаштирмоқдами?

Ҳа, албатта. Биринчидан, Германиядаги лойиҳа институтимиз гипсокартон плиталарини электр қуритиш учун қурилмаларни ишлаб чиқмоқда. Бу қуритгичлардан CО2, CО ва НОХ чиқиндиларини дарҳол нолга тушуради.

Иккинчидан, келгуси йилдан биз когенерация блоклари ёрдамида электр энергиясини ўзимизда ишлаб чиқаришга ўтмоқчимиз, бу эса ишлаб чиқаришимиздаги углерод изини 50 фоизга қисқартиради.

У қандай ишлайди?

Бу табиий газда ишлайдиган махсус электр генераторлари. Энергия ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил бўлган чиқинди газлар қайта ишлатилади ва маҳсулотларимизни қуритиш ва товлаш учун қурилмаларга етказиб берилади.

Иш жойини ташкил қилиш нуқтаи назаридан энергия самарадорлиги ҳақида нима дейиш мумкин? Иссиқлик изоляциясидан фойдаланасизми?

Нафақат. Биз хоналаримизни тўлиқ эмас, саккиз-ўн минг квадрат метрини эмас, балки керакли нуқталарни иситамиз ва совутамиз. Фақат бизнинг ходимларимиз бўлган қисмни ва фақат улар у ерда бўлганда. Шу мақсадда хонада одам пайдо бўлганда сенсорлар туфайли ишлай бошлайди ва ҳавони эмас, балки маълум бир радиусдаги сиртларни иситадиган махсус инфрақизил иситгичлар ишлатилади ва иш жойларини совутиш учун сув пуркачлар қўлланилади.

КНАУФ-Ўзбекистон компаниясининг энергия самарадорлиги соҳасида эришган ютуқлари эътироф этилишига далил борми?

Кнауф корпорациясининг ички корпоратив халқаро рейтингларига кўра, Кнауф Узбекистан ўрта корхоналар тоифасида энг яхшисидир.

Албатта, бу баҳолаш энергия самарадорлиги соҳасидаги ютуқларни ҳам ўз ичига олади.

Бундан ташқари, бизнинг компаниямиз доимий такомиллаштириш, шу жумладан энергия самарадорлигини ошириш маданиятини жорий қилди. Ходимлар рационализаторлик таклифларини киритадилар, сўнгра эксперт баҳосидан ва танлов асосидаги танловдан ўтадилар.

Дарҳақиқат, ишлаб чиқариш жараёнларини ва маълум бир нуқтада уларнинг энергия компонентини ходимлар яхшироқ тушунадиганлар.

Натижада, бизнинг ишланмаларимиз деярли патент даражасида бўлиб, улар бутун дунё бўйлаб КНАУФ корхоналарида, шу жумладан энергия самарадорлиги соҳасида қўлланилади.

Бир доллар фойда олиш учун сарфланган электр энергияси миқдори каби кўрсаткич мавжуд. Сизнинг корхонангизни Ўзбекистон Республикасида ўз соҳаси етакчиси деб айта оламизми?

Саноатимиздаги бошқа Ўзбекистон корхоналари ҳақида маълумотларимиз йўқ. КНАУФ корхоналарининг бутун мажмуасига келсак, SAP бизнес-жараёнларини бошқариш тизимида ишлаш туфайли биз бир тонна гипс ёки квадрат метр гипсокартон плитасини ишлаб чиқариш учун қанча ресурслар ва энергия сарфлаётганимизни аниқ айта оламиз.

Ушбу ёндашув туфайли биз шаффофликка эришдик, бу бизга мамлакатдаги энг яхши солиқ тўловчисига айланиш имконини берди.

Шунга кўра, агар керак бўлса, биз бир доллар фойда учун энергия миқдорини ҳисоблашимиз мумкин.

Сиз айтиб ўтган саноат корхоналарини баҳолаш мезони электр энергияси ва энергия ресурсларига тарифларни ишлаб чиқишда жуда фойдали бўлиши мумкин: энергия самарадорлигини ошириш истаги корпоратив маданиятининг бир қисми бўлмаган компаниялар учун бундай тарифлар такомиллаштириш учун ягона самарали рағбат бўлиши мумкин.

Унга бўлган эҳтиёж мутлақо аниқ. “Нима бўлса ҳам – ишлаб чиқариш” шиори ўринли бўлган вақт, менинг чуқур ишончимга кўра, анчадан бери ўтиб кетди. Атрофимиздаги заводлар фильтрлардан фойдаланмаса, чанг-тўзонни, тонналаб гипс, цемент, оҳакларни осмонга улоқтирса, улар нафақат атроф-муҳитга, инсон саломатлигига зарар етказиши, балки қимматбаҳо ресурсларни ҳам исроф қилаётгани аниқ.

Бироқ, саноатда бундай бенчмаркинг ўтказиш учун давлат рухсатсиз энергия олиш муаммосини ҳал қилиши керак, акс ҳолда барча бу ҳисоб-китобларнинг фойдаси минимал бўлади. Афсуски, оммавий ахборот воситаларида бу борадаги нашрларни тез-тез учратмоқдамиз.

Юсуф Иброҳимов суҳбатлашди