“Яшил” кўчмас мулк: кучаяётган барқарор қурилиш тренди ва унинг бозорга таъсири

Қурилишга ёндашув ҳар доим янги тенденциялар ва ҳодисалар таъсирида ўзгариб боради, бугунги кунда эса экодевелопмент муҳим йўналишлардан бирига айланмоқда. Қулайлик ва атроф-муҳитни муҳофаза қилишнинг уйғунлигини таъминловчи яшил бинолар энди шунчаки урф бўлган тренд эмас, балки кўчмас мулк бозорини ўзгартирувчи муҳим тенденцияга айланмоқда. Яшил бинолар нафақат қулай уй-жой билан таъминлайди, балки атроф-муҳитга кўрсатиладиган зарарни ҳам камайтиради. Лекин бу шунчаки урф бўлган трендми ёки кўчмас мулк бозорини ўзгартирадиган ҳақиқатан ҳам муҳим бўлган тенденциями? Realting.uz платформасининг раҳбари Андрей Содиқов билан биргаликда биз бундай лойиҳаларга қизиқишнинг ортишига нима туртки бўлаётгани, улар қандай афзалликларга эгалиги ва соҳани қандай келажак кутаётганини кўриб чиқамиз.

Аввало, бу турдаги қурилиш ўзи нимадан иборат экани ҳақида тўхталиб ўтамиз. Экологик ривожланиш илк бор 70-йилларда Қўшма Штатларда соғлом турмуш тарзи ва атроф-муҳит учун ҳаракат ғояси сифатида пайдо бўлган, унинг доирасида биринчи хусусий уйлар қурила бошланди, бу борада турли хил экологик ёндашувлар амалга оширилди. Бундай уйлар муқобил энергия манбаларидан фойдаланишни бошлади, улар аста-секин бутун бир энергия самарадорлиги ҳаракатига айланди.

Умуман олганда, бу атроф-муҳитга салбий таъсирни минималлаштиришга қаратилган қурилиш ва мулкни бошқаришга бўлган ёндашувдир. Бу концепция табиатни биринчи ўринга қўяди ва унинг мақсади нафақат қурилиш жараёнида экотизимга юклама яратмайдиган биноларни барпо этиш, балки табиат билан уйғунликда одамлар учун қулай яшаш шароитларини яратишдан иборат. Қўшма Штатлардан кейин бу ғоя Европага таъсир қилди, сўнгги йилларда эса у Россияга фаол тарқала бошлади. Айни пайтда Ўзбекистондаги ривожланиш ҳам “яшил” кўчмас мулкнинг ёрқин мисолларидан ҳоли эмас.

“Яшил” кўчмас мулкнинг афзалликлари

Яшил қурилиш концепцияси бўйича қурилган биноларнинг нимаси жозибали? Ушбу ёндашув энергия самарадорлигига алоҳида эътибор беради. Бу қуёш панеллари, юқори сифатли иссиқлик изоляцияси ва энергияни тежовчи вентиляция тизимларидан фойдаланишни ўз ичига олади – буларнинг барчаси иссиқхона газлари чиқиндиларини ва анъанавий энергия манбаларига қарамликни камайтиришга қаратилган. Материаллар ҳам муҳим роль ўйнайди: ёғоч, бамбук, қайта ишланган пластмасса ва биологик парчаланадиган компонентлар каби экологик тоза қурилиш материалларидан фойдаланиш чиқиндиларни минималлаштиради ва экотизимларга стрессни камайтиради.

Бинолар атрофидаги яшил ҳудудлар ва табиий ландшафтларни асраб-авайлашга ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда. Яшил биноларнинг ички дизайни сув ва ҳавони тозалаш тизимларига, шунингдек, атроф-муҳитни яхшилайдиган ҳамда соғлом ва қулайроқ яшаш муҳитини яратадиган яшил томлар ва вертикал боғларни ўрнатишга урғу беради. Ҳатто бинонинг экологик мезонларга жавоб беришини аниқлайдиган яшил қурилиш стандартлари ҳам мавжуд.

Бу бозорга қандай таъсир кўрсатади ёки кўрсатиб бўлди

Аввало, “яшил” биноларнинг пайдо бўлиши ноёб таклифлар ва ўз нархларига эга алоҳида сегментни шакллантиришга олиб келди. Анъанавий уй-жойлардан фарқли ўлароқ, ушбу турдаги қурилиш дизайнга янги ёндашувлардан фойдаланади, бу эса ишлаб чиқувчилар, меъморлар ва дизайнерлар учун янги имкониятларни очади. Экологик тозалик тенденцияси нафақат биноларнинг ихчамлиги ва ҳажмига, балки ташқи ҳудудларни яхшилашга – парклар, яшил ҳудудлар ва боғлар яратишга ҳам эътибор беради. Қурилиш босқичида замонавий энергия таъминоти тизимлари (масалан, қуёш панеллари), шунингдек, сув ва ҳавони тозалаш тизимлари қўлланилади. Экологик тоза материалларни танлашда ҳам алоҳида ёндашув талаб этилади.

“Яшил стандартларга мувофиқлигини тасдиқлаш учун яшил қурилиш соҳасида янги мутахассисларга бўлган талаб ортиб бормоқда. Булар экологлар, энергетиклар, барқарор қурилиш бўйича мутахассислар, ландшафт дизайнерлари ва биоиқлим дизайни бўйича мутахассислардир. Ўзбекистонда ҳам ана шу эҳтиёжлардан келиб чиққан ҳолда тез орада Марказий Осиё атроф-муҳит университети очилади ва у кейинги ўқув йилидан бошлаб ушбу соҳа бўйича мутахассислар тайёрлашни бошлайди”, — дейди Андрей Содиқов.

“Инвестициялар – бозор ривожланишининг муҳим омилидир. Бугунги кунда атроф-муҳитни муҳофаза қилиш кўплаб соҳалар учун устувор вазифа бўлиб, қурилиш соҳаси ҳам бундан мустасно эмас. “Яшил” лойиҳалар инвесторлар учун тобора жозибадор бўлиб бормоқда, чунки улар замонавий тенденциялар, экологик стандартлар ва ижтимоий масъулият талабларига жавоб беради, шу билан бирга даромадли бўлиб қолмоқда”, — дея қайд этади Realting.uz кўчмас мулк платформасининг Ўзбекистондаги раҳбари Андрей Содиқов.

Кўпгина мамлакатлар экологик технологиялардан фойдаланувчи қурувчи ташкилотлар  учун рағбатлантирувчи дастурлар ва имтиёзларни жорий қилмоқда. Давлат томонидан қўллаб-қувватланиш яшил кўчмас мулк бозорининг ривожланишини тезлаштиради ва эко-уйларни кенг истеъмолчилар учун имконли қилади. Масалан, “яшил” ипотека. Бу яшил қурилишни ривожлантиришга ёрдам берадиган асосий молиявий воситалардан биридир. Унинг моҳияти фоиз ставкаларини пасайтириш ва эко-кўчмас мулкни сотиб олиш учун қўшимча имтиёзларга эга бўлишдан иборат. Мамлакатимизда бу восита келажакда 2025 йилда пайдо бўлиши керак.

Яшил кўчмас мулк бозорининг ривожланишига таъсир қилувчи яна бир муҳим жиҳат – бу биноларнинг экологик тозалигини баҳолаш тизимларини ишлаб чиқиш. LEED, BREEAM, WELL, GREEN ZOOM каби стандартлар биноларнинг экологик самарадорлигини баҳолашга ва уларнинг барқарор тамойилларга мувофиқлигини таъминлашга ёрдам беради. Бу ҳам инвесторлар ва истеъмолчиларнинг яшил лойиҳаларга ишончини оширади.

Ўзбекистонда эко-тренд қандай тақдим этилган

Ўзбекистонда эко-тренд бир неча асосий йўналишларда ривожланмоқда. Биринчидан, энергия самарадорлиги ва атроф-муҳитга зарарли таъсирини минималлаштиришга эътибор қаратган ҳолда “яшил” биноларни яратиб, ўз лойиҳаларига экологик стандартларни жорий қилувчи қурилиш ташкилотлари бор. Улар қайта тикланадиган энергия манбалари, сув ва ҳавони тозалашнинг замонавий тизимлари, шунингдек, экологик тоза материаллардан фойдаланишга эътибор қаратади.

Иккинчидан, қурилиш материалларини ишлаб чиқарувчилар муҳим роль ўйнайди. Масалан, Knauf компанияси халқаро экостандартларга жавоб берадиган маҳсулотларни таклиф қилган ҳолда, “яшил” ёндашувни фаол жорий этмоқда. Компания материаллари энергия самарадорлиги ва барқарор қурилишни рағбатлантиради ҳамда уларни яшил лойиҳалар учун талабгор қилади. Шундай қилиб, Ўзбекистонда қурилишдаги эко-тренд аста-секин бозор ривожланишининг ажралмас қисмига айланиб бормоқда.

26 сентябрь куни бўлиб ўтадиган Марказий Осиё урбан-форуми ушбу тенденцияларни ривожлантириш учун қўшимча рағбатлантирувчи омил бўлади. Ушбу тадбир қурилишдаги замонавий экологик тенденцияларни намойиш этади ва иштирокчиларга энг янги экологик тоза усуллар ва технологиялар билан танишиш имкониятини беради. Барқарор ечимларни ишлаб чиқиш ва илгари суришдан манфаатдор бўлган йирик платформалар ушбу форумнинг ҳамкорлари бўлиши кутилмоқда. Мазкур тадбир яшил қурилиш соҳасидаги мутахассисларни бирлаштириш ва ўзаро тажриба алмашиш, Ўзбекистон ва Марказий Осиёда экологик тоза технологияларни янада ривожлантиришга кўмаклашиш учун майдонга айланади.

Ривожланиш истиқболлари

Ушбу тенденциядан нимани кутиш мумкин? Мутахассислар ривожланишни башорат қилишмоқда: Ўзбекистонда “яшил” кўчмас мулк қурилиши мамлакатнинг барқарор ривожланиши ҳамда қулай ва хавфсиз шаҳар муҳитини яратиш йўлидаги муҳим қадамга айланади.

Ўзбекистон аҳолиси аллақачон бу масалага фаол қизиқиш билдира бошлаган бўлиб, “яшил” қурилишнинг ўзлари ва оилалари учун қандай афзалликлари борлигини ўрганишмоқда. Эҳтимол, бир неча йиллардан кейин бу тенденция турли омиллар таъсирида миллий ривожланиш стратегиясининг ажралмас қисмига айланар. Атроф-муҳитга оид хабардорликни ошириш ва ҳаёт сифатини яхшилаш Ўзбекистонда яшил қурилишнинг оммалашишига хизмат қилади. Натижада, мамлакатда экологик хавфсизлик ва энергия самарадорлиги тамойиллари асосида қурилган бутун бир ҳудудлар пайдо бўлиши мумкин.

Бу бизга эко-кўчмас мулк бозорининг ривожланиш динамикасини ижобий деб баҳолаш имконини беради. “Яшил” қурилиш нафақат тенденция, балки кўчмас мулк бозорини фаол равишда ўзгартирадиган, қурилиш, сармоя ва истеъмолчиларнинг хоҳишларига таъсир қилувчи ҳодисадир. Ёш авлоднинг экологик муаммоларга қизиқиши ва технологик жараённинг ўсиши яшил қурилишни қурувчи ташкилотлар учун қулай ва жозибадор қилади. Технологиянинг ривожланиши ва давлат томонидан қўллаб-қувватланиши ҳам кўпроқ қурувчи ташкилотлар ва инвесторларни жалб қилиш учун туртки бўлади. Одамларнинг замонавий эҳтиёжлари ва муаммоларига жавоб берадиган “яшил” қурилиш лойиҳалари келажакда кўчмас мулк бозорининг ландшафтини ўзгартириб, кўчмас мулк сегментидан оммавий сегментга ўтишга ёрдам бериши керак. Бундан ташқари, экологик тоза ташаббусларга асосланган туризм мамлакатнинг иқтисодий базасини мустаҳкамлайди ва халқаро майдонда унинг жозибадорлигини оширади.