БМТ судида Ғазо секторида эҳтимолий геноцид ҳақидаги ишни кўриб чиқиш бошланмоқда

Гаагадаги БМТ Халқаро суди Жанубий Африка Республикасининг (ЖАР) Ғазо секторидаги эҳтимолий геноцид учун Исроилга қарши даъвосини кўриб чиқишни бошлади. Тингловлар моҳияти бўйича иш юритиш жараёнида вазиятнинг кескинлашишига йўл қўймаслик учун орган киритиш ҳуқуқига эга бўлган профилактика чораларига бағишланди.

Жанубий Африка 2023 йил 29 декабрда Гаагадаги Халқаро судга геноциднинг олдини олиш ва жазолаш тўғрисидаги конвенцияни бузганлиги учун Исроилга қарши даъво аризаси билан мурожаат қилган. Ҳужжатда айтилишича, Исроил расмийларининг хатти-ҳаракатлари геноцид сифатида тавсифланиши мумкин, чунки улар “Фаластиннинг кенгроқ миллий, ирқий ва этник гуруҳининг бир қисми сифатида Ғазодаги фаластинликларни йўқ қилиш” мақсади билан амалга оширилмоқда. Даъвонинг бир қисми сифатида Жанубий Африка томони суддан Исроилнинг геноцид конвенцияси бўйича ўз мажбуриятларини бузаётгани ва Ғазо секторидаги барча ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиши ва шунингдек, товон тўлаши кераклиги тўғрисида қарор чиқармоқчи.

Бундан ташқари, Жанубий Африка фаластинликларни ҳуқуқларининг “кейинги, жиддий ва тузатиб бўлмайдиган” бузилишидан ҳимоя қилиш ва “Исроилнинг конвенция бўйича ўз мажбуриятларини бажаришини таъминлаш” учун профилактик чоралар кўришни талаб қилди. 11-12 январь кунлари бўлиб ўтадиган тингловлар айнан шу масалага бағишланган. Биринчи куни сўз Жанубий Африка вакилларига берилади, улар ўз позицияларини тақдим этиш учун уч соат вақт олади. Иккинчи куни Исроил томонига ҳам шундай вақт ажратилади.

Суднинг профилактика чоралари ҳақидаги ҳукми бир неча ҳафта ичида эълон қилиниши кутилмоқда. Суд қарорлари мажбурийдир, аммо унда уларни ижро этиш механизмлари мавжуд эмас.

Геноцид ёки ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқими

Жанубий Африканинг айблов хулосаси 80 саҳифадан иборат. Унда гувоҳларнинг сўзлари, БМТ баёнотлари, ҳисоботлари ва тарихий таққослашлар мавжуд бўлиб, улар Исроил Ғазо секторида Фаластин аҳолисига қарши геноцид амалга ошираётганини кўрсатади. Шу билан бирга, Жанубий Африка Исроилнинг ҳаракатлари ўзини ҳимоя қилишдан ташқарида эканлигини исботлашга интилади. Келтирилган далиллар орасида қурбонлар сонининг кўплиги, мажбурий кўчирилиш, озиқ-овқат таъминотини тўхтатиш ва шифохоналарга ҳужумлар орқали аҳолини назорат қилиш киради. Ҳужжатда Исроил ҳукумати амалдорлари, жумладан, Бош вазир Беньямин Нетаньяху томонидан геноцидга тўғридан-тўғри ва оммавий даъват қилишнинг кўплаб мисоллари мавжуд: Ғазони доимий яшаш учун яроқсиз қилиш таҳдидлари, фаластинликларни “ҳайвон халқи” сифатида тилга олиш ва бошқалар. Молия вазири Бецалел Смотрич ва Миллий хавфсизлик вазири Итамар Бен-Гвирнинг фаластинликларни Ғазодан ҳайдашга чақириқлари ҳам тилга олинган.

Исроил геноцид айбловларини рад этмоқда. Исроил томонига кўра, иш қонуний асосга эга эмас ва 2023 йил 7 октябрда Хамаснинг Исроилга ҳужумини сиёсий ва ҳуқуқий ҳимоя қилади. Шу нуқтаи назардан, Исроил вакиллари ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқига ва Ғазо секторида тинч аҳоли қурбонларини минималлаштириш учун урушлар тарихида мисли кўрилмаган инновацион чораларга ишора қилмоқда.

Нега даъвони Жанубий Африка тақдим этди?

Ўз даъвосида Жанубий Африка халқаро ҳамжамиятни “Фаластин халқига қарши геноцид хавфини тугатиш учун ҳамма нарсани қилишга” чақирган БМТга ишора қилади. Исроил Ғазо секторига ҳужум бошлаганидан бир ҳафта ўтгач, ЖАР президенти Сирил Рамафоса фаластинликлар билан бирдамлигини билдириб, Исроилни “апартеид давлати” деб атади ва ўз мамлакати апартеид тарихига эга бўлгани учун қурбонларни қўллаб-қувватлашини билдирди. Ўтган йилнинг ноябрь ойида Жанубий Африка парламенти Исроилнинг Преториядаги элчихонасини ёпиш ва Ғазо секторида ўт очишни тўхтатмагунча Исроил билан дипломатик муносабатларни узиш учун овоз берган эди.

Жанубий Африка ва Фаластин ўртасидаги тарихий алоқалар ўнлаб йиллар олдинга бориб тақалади. Фаластин Озодлик Ташкилоти Нельсон Манделанинг Африка Миллий Конгрессининг 1990 йиллар бошида апартеид тугагунига қадар оқ танли озчилик ҳукуматига қарши курашини қўллаб-қувватлаган. Исроил, аксинча, халқаро қурол эмбаргосига қарамай, апартеид режимини қурол ва ҳарбий технология билан фаол қўллаб-қувватлаган. 1997 йилда Нельсон Мандела фаластинликлар билан алоқани таъкидлаб: “Биз фаластинликларнинг озодлигисиз ўз озодлигимиз тўлиқ эмаслигини жуда яхши биламиз”, – деди.