Fitch Ratings агентлиги Ўзбекистонда иқтисодиётни ислоҳ қилиш мураккаб фазага кирганини қайд этади

Fitch Ratings агентлигининг таъкидлашича, Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотлар мураккаб босқичга кирди, бу даврда мамлакат расмийлари сўнгги олти йил давомида эришилган сезиларли ютуқлардан сўнг кейинги ҳаракатлар кетма-кетлигини белгилашни асосий вазифа деб билмоқда.

Ислоҳотларга бўлган сиёсий мажбурият кучли бўлиб қолмоқда, аммо сўнгги пайтларда қабул қилинган бир қатор чора-тадбирлар геосиёсий ноаниқлик ва ижтимоий омиллар фонида тўлиқ бозор иқтисодиётига ўтиш, жумладан, субсидияланган/бошқариладиган кредитлашдан воз кечиш муаммоларини кўрсатмоқда.

Октябрь ойида президент фармонига мувофиқ, миллий темир йўл операторининг Ўзбекистон Республикаси Тикланиш ва тараққиёт жамғармасига (ЎТТЖ) 140 миллион доллар миқдорида кредит тўлаш муддати беш йилга кечиктирилди. Бундан ташқари, ЎТТЖга хусусий секторда юк ташиш тизимини йўлга қўйиш учун UTY билан яқин ҳамкорлик алоқаларини ўрнатган хусусий логистика компанияларига 150 миллион АҚШ доллари миқдорида кредит ажратиш топширилди. Кредит бериш муддатини кечиктиришнинг таъминланиши давлатнинг кредитлашда давом этаётган иштирокини кўрсатади, бу эса бозорга асосланган кредитлаш амалиётига ўтиш мақсадига мос келмайди. Ҳукумат UTY нинг профилли бўлмаган активларини сотишни режалаштирмоқда, шу билан бирга хусусий сектор манфаати аниқ эмас.

Июнь ойида давлатнинг «Ипотека-банк»даги 73,7 фоиз улуши сотилганидан сўнг, расмийлар яна иккита йирик банк акцияларининг назорат пакетини сотиш муддатини узайтирди. Бу Fitch  агентлигининг банк бизнес моделларининг давом этаётган трансформациясини ҳисобга олган ҳолда банкларни хусусийлаштириш бўйича дастлабки муддатларга риоя қилиш қийин бўлиши ҳақидаги тахминини тасдиқлайди. Инвесторларнинг кайфиятига минтақадаги геосиёсий вазиятнинг ноаниқлиги ҳам таъсир қилиши мумкин, бу эса хусусийлаштиришнинг кечикишига олиб келиши мумкин.

Fitch, шунингдек, ҳукуматнинг банк секторини ривожлантириш учун субсидияланган кредитлашни тугатиш муддати узайтирилган, деб ҳисоблайди, буни яқинда қабул қилинган капитал қўйилмалар шаклида давлат томонидан қўллаб-қувватланган ҳолда бозордан паст ставкаларда “Қишлоқ қурилиш банк” давлат банкини кичик бизнесни узоқ муддатли кредитлаш вазифаси юкланган ривожланиш институтига айлантириш тўғрисидаги қарори тасдиқлайди. Шу билан бирга, банк кредитларни асосий ставкадан юқори ставкалар бўйича ва тарихий кўрсаткичларга нисбатан ўрта сектор бўйича ўрта даражага сезиларли даражада яқин ставкаларла тақдим этади.

“Ўзбекистонда 2017 йилдан буён амалга оширилган иқтисодий ва сиёсий ислоҳотлар кенг кўламли ва аҳамиятли бўлди, ва Fitch жорий йил июль ойида президент Шавкат Мирзиёевнинг қайта сайланганини ислоҳотларни давом эттириш учун кучли ваколатнинг далили сифатида баҳолайди. Потенциал ўсишни ошириш ва иқтисодиётдаги номутаносибликларни камайтириш мумкин бўлган иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш бўйича кўрсатилган юксак садоқат Ўзбекистоннинг «BB-» суверен рейтинги бўйича ижобий рейтинг ҳаракатига олиб келиши мумкин бўлган омил ҳисобланади”, — дейилади хабарда.

2024 йилнинг май ойига мўлжалланган электр энергияси тарифини ислоҳ қилишнинг иккинчи босқичи ислоҳотлар йўналишини белгиловчи асосий нуқта бўлиб қолмоқда.

Fitch маълумотларига кўра, ҳукумат ўтган қишда кузатилган электр тақчиллиги такрорланмаслиги учун Россия табиий газини етказиб бериш ҳажмини ошириш ва тарқатиш тармоғини кенгайтиришни назарда тутган. Бироқ, таъминот билан боғлиқ муаммолар декабрь ойигача давом этди, бир қатор СУГ газ тўлдириш шохобчаларида чекловлар сақланиб қолди.

“Таъминотдаги узилишларнинг олдини олиш ҳукуматга тарифлар ислоҳотини амалга ошириш учун кенгроқ сиёсат майдонини тақдим этади, бу эса чакана нархларнинг ошишига олиб келади. Ҳукумат электр энергиясини тақсимловчи компаниялар учун субсидияларни 2024 йилда тахминий 18 триллион сўмдан (ялпи ички маҳсулотнинг 1,8 фоизи) 9,5 триллион сўмга (0,8 фоиз) камайтиришни ва 2027 йилгача барча субсидияларни босқичма-босқич бекор қилишни режалаштирмоқда”.

Fitch ушбу ташаббусни бир қатор халқаро молия институтлари томонидан кучли молиявий ва техник қўллаб-қувватлашни уни амалга оширишга кўмаклашувчи ижобий омил сифатида баҳолайди.

Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг 2024 йил охиридан бошлаб 5 фоизлик инфляциянинг расмий мақсадли кўрсаткичини қабул қилишни 2025 йилнинг 2-яримига кўчириш тўғрисидаги қарори тариф ислоҳоти давом этишидан далолатдир. Шу билан бирга, инфляциянинг мақсадли даражадан паст даражага пасайиши, Fitch кутган фискал консолидация даражасига боғлиқ бўлиши мумкин. Fitch молия тақчиллиги 2023 йилда ЯИМнинг 5,5 фоизини ва 2024 йилда 4,3 фоизни ташкил этишини прогноз қилмоқда, бу ўрта муддатли мақсад – 3 фоиздан юқори. Ижтимоий ва субсидия харажатлари ортиб бораётган кўринади. Октябрь ойида ҳукумат ипотека субсидиялари дастурини кенгайтирди ва кичик ва ўрта бизнес учун субсидияли кредитлаш дастурини ишга туширди. Бундай чора-тадбирлар билан боғлиқ фискал харажатлар унчалик катта бўлмаса-да, бундай йўналтирилган кредитлаш пул-кредит сиёсатини ўтказишни қийинлаштириши мумкин.