Human Rights Watch Тажимуратовнинг қийноқлар ҳақидаги баёнотини тергов қилишга чақирди

Ўзбекистон ўз қонуний мажбуриятларини бажариши ва маҳкум Даулетмурат Тажимуратовнинг ҳибсхонадаги қийноқлар бўйича суд жараёнида билдирган айбловларини текшириши керак. Бу ҳақда Human Rights Watch халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилоти маълум қилди, деб ёзади «Газета.уз».

2022 йил 1-2 июль кунлари Қорақалпоғистонда содир бўлган воқеалар юзасидан қўзғатилган жиноят иши бўйича бош айбланувчи Тажимуратов 2 декабрь куни бўлиб ўтган суд жараёнида сўроқ пайтида Нукус шаҳридаги Ички ишлар вазирлиги биносида қийноққа солинганини, жумладан, устига сакраб тепганини айтди. Мунозаралар чоғида у қўлини “гўшт майдалагичдан ўтказганини” (бармоқлар орасига калит солиб, айлантириладиган усулнинг номи шундай деб тушунтирди – таҳр.), бир неча марта ҳушини йўқотганини такрорлади. Суддан сўнг унинг укаси Ринат Тажимуратов ҳам “гўшт майдалагич” ҳақида маълумот бериб, Даулетмурат Тажимуратов ва бошқа маҳбуслар “сакраб, тепишган”ини билдирди.

“Қорақалпоғистон иши бўйича ҳукмлар сиёсий баёнотларни бермоқда, лекин ҳалок бўлган 21 киши ва оғир яраланган кўплаб одамлар учун ҳеч нарса бермайди”, – дейди ташкилотнинг Марказий Осиё бўйича катта илмий ходими Мира Ритман.

“Ўзбекистон ҳукумати июль ойидаги норозиликларга жавобан ҳуқуқ-тартибот идоралари томонидан ўлимга олиб келадиган қуролларни асоссиз қўллагани учун ҳалигача ҳеч кимни жавобгарликка тортгани йўқ”, – дейди у.

HRW аввалроқ ўз терговини эълон қилган, унда куч ишлатар идора ходимлари «1 ва 2 июль кунлари асосан тинч намойишчиларни тарқатиб юбориш учун кераксиз ўлимга олиб келадиган куч ва бошқа ҳаддан ташқари куч қўллаган»лиги айтилади.

“Хавфсизлик кучлари ўқ отар қуроллар ва ҳар хил турдаги гранаталар, эҳтиётсизлик билан қўлланилса, жиддий жароҳат ёки ўлимга олиб келиши мумкин бўлган қуроллардан ноқонуний фойдаланган”, — дейилади баёнотда.

“Намойишлар Ўзбекистон Конституциясидан қорақалпоғистонликларнинг референдумда мустақиллик учун овоз бериш ҳуқуқини олиб ташлаш ва минтақанинг суверен мақоми тўғрисида эслатиб ўтишни назарда тутувчи конституцияга киритилаётган ўзгартиришларга қарши бўлди. Таклиф этилган тузатишлар кейинроқ қайтариб олинган. 31 январь куни судланганларнинг барчаси тинч фуқаролар эди, ички ишлар органларининг собиқ бир ходими бундан мустасно”, — дея таъкидлади HRW.

“Намойишлардан кейин дастлаб 500 дан ортиқ одам ҳибсга олинган. Бир неча ой давомида Бош прокуратура ҳибсдагиларнинг умумий сони тўғрисида расмий долзарб маълумотни бермади «, – дея эслайди ташкилот.

Биргина декабрь ойида Бош прокуратура Нукус воқеаларини тергов қилиш бўйича депутатлик комиссиясининг сўровига жавобан 171 нафар жиноят иши қўзғатилгани ва яна 39 нафар шахс ҳибсга олингани, улар юзасидан алоҳида суд жараёни ўтказилиши ҳақида хабар берган эди. Шу билан бирга, HRW таъкидлаганидек, Бош прокуратура ҳибсга олинганларнинг эҳтимолий ҳуқуқбузарликлари ҳақида қўшимча маълумот бермаган.

Шунингдек, Бош прокуратура ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан Нукус шаҳрида намойишчиларга нисбатан қурол ва махсус воситалар қўллангани, шунингдек, икки фуқаронинг ўлими ҳолати бўйича алоҳида жиноий ишлар қўзғатилаётганини маълум қилди.

Прокуратура 43 ёшли адвокат ва журналист Даулетмурат Тажимуратовни “Қорақалпоғистонда оммавий тартибсизликлар уюштирганликда ва бошқа айбланувчилар, жумладан, журналист ва Makan.uz асосчиси 33 ёшли Лолагул Қаллиханова билан тил бириктириб ҳокимиятни эгаллаб олишга уринишда” айблади.

Суд жараёни натижасида суд Тажимуратовни 16 йилга, Қаллихановани эса 8 йил шартли озодликдан маҳрум қилди ва суд залида озод қилди. Судья иккаласини ҳам “тартибсизликлар уюштириш, конституциявий тузумни ағдариш мақсадида тил бириктириш ва жамоат хавфсизлигига таҳдид соладиган материалларни тарқатиш”да айбдор деб топди. Суд ҳукм эълон қилар экан, Жиноят кодексининг 104-моддаси (қасддан баданга оғир шикаст етказиш) билан қўйилган айблов бўйича барча судланувчиларни оқлади.

Тажимуратов, шунингдек, газета обунаси билан боғлиқ «йирик миқдорда талон-тарож қилиш ва жиноий фаолиятдан тушган даромадни легаллаштириш»да ҳам айбдор деб топилди. У етказилган зарарни қоплаш учун 228,8 миллион сўм (20,2 минг доллар) тўлаши керак.

“Тажимуратовнинг “конституциявий тузумни ағдаришга уриниш”да айбланиши бизни 2016 йилда ҳаётдан кўз юмган, ҳуқуқ ҳимоячилари ва бошқалар сиёсий сабабларга кўра узоқ муддатга қамоқ жазосига ҳукм қилинган президент Ислом Каримов даврига қайтаради”, — дея қайд этади Human Rights Watch.

Даулетмурат Тажимуратов судда барча айбловларни рад этиб, ўзининг айбсизлигини таъкидлади. Лолагул Қаллиханова ва яна 20 нафар судланувчи ўз айбига тўлиқ ёки қисман иқрор бўлиб, қилган ишидан пушаймонлигини билдирди. Маҳкумлар апелляция бериши учун 20 кун вақт бор.

Намойишларга айланиб, қурбонлар билан якунланган июль воқеалари арафасида Тажимуратов ва Қаллихановалар конституцияга таклиф қилинаётган ўзгартиришларга бир неча бор қарши чиқишган, Тажимуратов эса 5 июль куни тинч намойиш ўтказиш режасини эълон қилган, дея таъкидлайди ташкилот.

HRW Тажимуратов ва Қаллиханованинг чиқишлари “халқаро инсон ҳуқуқлари қонунчилигида қонуний равишда жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин бўлган баёнотлар” эканлигига ишонмайди.

«Сиёсий фикрни билдириш ва тинч намойишларга чақириш сўз эркинлиги ҳисобланади», – дея таъкидлайди инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилоти.

“Ўзбекистон 2022 йил июлида содир бўлган воқеалар саҳифасини ёпмоқчи, бироқ намойишчиларга чиқарилган ҳукм асосий саволга жавоб бермайди: қандай қилиб 21 киши ҳалок бўлди ва шунча одам жиддий яраланди”, — дейди Мира Ритман.