ЖБ: Ўзбекистонда аёллар ва эркакларнинг маоши орасидаги фарқ 39% гача етмоқда

Жаҳон банкининг (ЖБ) Марказий Осиё бўйича катта иқтисодчиси Уильям Зейтц тадқиқотига кўра, иш ҳақи бўйича гендер тафовутининг сақланиб қолаётгани кўп жиҳатдан аёлларга нисбатан нотўғри қарашлар билан боғлиқ, деб ёзади «Коммерсантъ» нашри Жаҳон банкининг янги тадқиқотига таянган ҳолда.

“Тенг меҳнат учун тенг ҳақ тўлаш”ни белгиловчи ҳуқуқий меъёрларнинг қабул қилиниши эркаклар ва аёлларнинг иш ҳақидаги тафовут муаммосини фақат қисман ҳал қилади – хурофотларга қарши курашмасдан, ривожланаётган мамлакатлардаги тафовутни бартараф этишнинг иложи йўқ, деб ҳисоблайди Жаҳон банки.

Ҳар йили Халқаро Меҳнат Ташкилоти (ХМТ) дунёнинг аксарият мамлакатларида эркакларнинг иш ҳақи ҳали ҳам аёлларникидан юқори эканлиги ҳақида ҳисобот беради. 2022 йилда ташкилот глобал ўртача иш ҳақи фарқини 20% деб баҳолади. Иқтисодиёт олий мактаби илмий-тадқиқот университети тадқиқотига кўра, Россия меҳнат бозорида бу кўрсаткич ундан ҳам юқори – тахминан 37,3%. Бунинг асосий сабаблари бир неча бор таърифланган: уларнинг орасида таълим олишдаги тенгсизлик, ишнинг касбий сегрегацияси ва «оилавий» омиллар (бола туғилиши ва оналик).

Жаҳон банкининг катта иқтисодчиси Уильям Зейтцнинг «Иш ҳақини тўлашда аёлларни камситиш имтиёзлари» асарида нотўғри фикрлаш иш ҳақини тўлашда гендер тенгсизлигига ҳисса қўшишини кўрсатади.

Уильям Зейтц ўз тадқиқоти доирасида учта ривожланаётган давлат – Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистонда тадқиқот ўтказди. Асар муаллифи ҳукумат статистикасига таянган ҳолда, улардаги эркаклар ва аёлларнинг иш ҳақи ўртасидаги фарқ жаҳон ўртача кўрсаткичидан юқори эканлигини қайд этади: Қозоғистонда 22 фоиз, Қирғизистонда 25 фоиз, Ўзбекистонда 39 фоиз. Бундай статистика маълумотлари тадқиқотчига «ҳайратланарли» кўринган, чунки бу давлатларда аёлларнинг таълим олишда жиддий муаммолари йўқ.

Эксперимент давомида 4500 респондентга саккиз ходимнинг – дўкон сотувчиси, фермер хўжалиги ишчиси, маъмур, дастурий таъминот муҳандиси, менежер, шифокор, такси ҳайдовчиси ва мактаб ўқитувчисининг тасодифий танланган характеристикалари – ёши, жинси ва солиқдан олдинги иш ҳақи билан «таърифлари» ўқилди.  Ҳар бир «ҳикоя» тинглаганидан сўнг, респондентлардан ишчига қанчалик адолатли ҳақ тўланганлигини баҳолаш сўралган. Аёллар ҳақида гап кетганида, респондентлар бир хил лавозимдаги эркакларга қараганда 7% кўпроғи ўз маошларини «адолатли» деб баҳолаган, 8% кўпроғи ўзларини «бир оз ортиқча тўланган» деб ҳисоблаган ва 13%дан кўпроғи «сезиларли даражада ортиқча тўланган» деб ҳисоблашган. Эркаклар ҳақида гапирилганда, респондентларнинг 34% дан кўпроғи сезиларли даражада кам ҳақ тўланганини таъкидлашган. «Натижалар аёллар меҳнатининг қадр-қимматига нисбатан аниқ ва тизимли нохолисликни кўрсатади», – дея таъкидлайди Уильям Зейтц.

Уильям Зейтц Қирғизистон ва Қозоғистонда “тенг меҳнат учун тенг ҳақ тўлаш” нормаси қонунда мустаҳкамланмаганини, Ўзбекистонда эса 2022 йил охиридагина меҳнат кодексига киритилганини таъкидлайди. Гарчи ҳуқуқий тартибга солиш тенг иш ҳақи учун курашнинг муҳим таркибий қисми бўлса-да, меҳнат бозорида гендер тенглигининг улкан мақсадларига эришиш учун етарли эмас, деб ҳисоблайди тадқиқотчи. Тажриба шуни кўрсатмоқдаки, баҳолашда одамлар кўпинча бошқа омилларга эмас, балки аёллар меҳнатининг қадр-қиммати ҳақидаги ғояларига эътибор беришади, Жаҳон банки хурофотлар қандай бўлишидан қатъи назар, уларга қарши курашишнинг энг самарали усули маърифий фаолияти эканлигини таъкидлайди.