Ҳокимиятнинг ҳақиқий бўлиниши депутатлар таркиби ва молиявий воситалар томонидан белгиланади

Республикада 2021 йил давомида 2345 та жиноят иши бўйича 2804 нафар мансабдор шахс жиноий жавобгарликка тортилган. Улардан 16 нафари республика, 241 нафари вилоят ва 2547 нафари вазирлик, идора ва ташкилотларнинг туман (шаҳар) бошқармалари ходимларидир. Мазкур  маълумотларни “Халқ сўзи” сайти мамлакат прокуратурасига таянган ҳолда келтирмоқда. Умуман олганда, 913,7 миллиард сўмлик зарар етказилган. Мансабдор шахслар томонидан дарахтларни ваҳшийларча кесиш, пала-партиш қурилишлар ва турли даражадаги содир этилган бошқа кўплаб нопокликлар ҳам давлат тузумида ишлаб турувчи “назорат ва мувозанат” тизими йўқлигининг ёрқин далилидир.

Мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ ҳокимиятни энг қуйи – туман даражасига бўлиш зарурлиги ҳақида гапирмаган киши камдан-кам қолди.

Ниҳоят, Президент Шавкат Мирзиёев, Конституциядан ҳокимлар бир вақтнинг ўзида халқ депутатлари Кенгашларига раҳбарлик қилади деган қоидани олиб ташлаш вақти келганини айтди. Унинг сўзларига кўра, бу ҳокимларнинг депутатлар олдидаги масъулиятини оширади.

Бироқ бундай қарордан хурсанд бўлишга ҳали эрта, чунки лавозимларнинг бўлиниши, халқ депутатлари Кенгаши раисининг янги лавозими ташкил этилиши, яна бир мансабдор шахснинг майдонга келиши ўз-ўзидан ҳеч қандай масалани ҳал қилмайди.

Ҳаммасини иккита масала ҳал қилади – барча даражадаги депутатлар таркиби ва ким молияни бошқаришии ва маблағлар оқимини назорат қилиши масаласи ҳал қилади.

Кенгашда турли саъвиядаги, турли даражада ҳокимга бўйсунувчи мансабдор шахслар ўтирар экан, туман бюджети сарфланиши устидан қаттиқ назоратни кутиш қийин. Ҳозирча сайловларни маҳаллий ҳокимликлар ташкил этар экан, депутатлар таркиби ҳокимларга содиқлик нуқтаи назаридан кескин ўзгариши мумкин эмас.

Биринчи навбатда, барча даражадаги халқ депутатлари сайловини ташкил этиш жараёнида ҳокимлар, ҳар қандай ижро этувчи ҳокимият органларининг иштирокини истисно қилган ҳолда сайлов қонунчилигини ўзгартириш зарур. Бу МСК, унинг маҳаллий вакиллари, сиёсий партиялар зиммасига юклатилган вазифа бўлиши ва, албатта, оммавий ахборот воситалари ва инсон ҳуқуқлари ташкилотлари назорати остида бўлиши керак.

Депутатларнинг кўпчилиги ҳуқуқ ҳимоячилари, экологлар, нодавлат нотижорат ташкилотлари фаоллари, фуқаролар йиғинлари, хотин-қизлар ташкилотлари, журналистлар, кичик ва ўрта бизнес вакиллари бўлса, эҳтимол, аҳоли ҳам қандайдир ўзгаришларни ҳис қилади.

Ваколатлар бўлинишини амалий амалга оширишнинг бошланиши “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги қонунга киритилган ўзгартишлар билан асос солинган бўлиб, Кенгаш котибиятлари юридик шахс сифатида ташкил этилган бўлиб, уларнинг фаолияти тегишли маҳаллий бюджетдан молиялаштирилади.

Сирдарё вилоятининг Боёут туманида ўтказилган тажриба  яъни туман ҳокими Дилфуза Ўролова маҳаллий Кенгаш раислигини депутатга топширгани ҳақида Ўзбекистон медиа майдонида жуда кам маълумот мавжуд. Худди шу тажриба шу вилоятнинг Ширин шаҳрида ҳам ўтказилмоқда. Дилфуза Ўролова, шунингдек, Кенгаш депутатлари фаолиятини молиялаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилаётганини айтди. Ҳозирча очиқ манбаларда бошқа маълумотлар ёки таҳлилий материаллар топилмади.

Ажабланарлиси шундаки, на Олий Мажлис, на Вазирлар Маҳкамаси, на Президент Администрацияси, на Давлат бошқаруви академияси, на давлат қурилишига масъул давлат тузилмалар фаолиятини таҳлил қилиш учун масъул бўлган бошқа тузилмалар томонидан ҳам ушбу муҳим ташкилий-сиёсий эксперимент жараёнининг бориши атрофлича ўрганиилмади ва  жамоатчилик ва экспертларга тақдим этилмади,  гарчи такрор айтаман – гап давлат тузилмаси учун энг муҳим қарорлардан бири ҳақида кетмоқда.

“Тараққиёт шартлари: ҳокимларни сайлаш ва ҳокимиятлар бўлиниши” мақоласида юқоридан қўшимча мотивацияга муҳтож бўлмаган янги бунёдкорлик кучлари зарурлиги аллақачон маълум бўлиб қолгани, ана шуларнинг ўзи оммавий халқ эҳтиёжларини самарали белгилаши ва маҳаллий ҳокимият органларини ушбу муаммоларни ҳал қилишга йўналтириши таъкидланган эди.

Нниҳоят, Шавкат Мирзиёев, Конституциядан ҳокимлар бир вақтнинг ўзида халқ депутатлари Кенгашларига раҳбарлик қилади деган қоидани олиб ташлаш вақти келганини айтди. Унинг сўзларига кўра, бу ҳокимларнинг депутатлар олдидаги масъулиятини оширади.

Иккинчидан, ҳокимиятларнинг бўлиниши муаммосини тўлиқ ҳал этиш ва ўзаро тийиб туриш ва мувозанатни сақлашнинг самарали тизими вакиллик органларини молиявий ва моддий таъминлашнинг амалдаги механизмини секинлаштиради.

Бу масалалар ҳали ҳам ҳукумат, яъни ижро этувчи орган сифатида Молия вазирлиги томонидан томонидан ҳал қилинмоқда. Ҳатто Олий Мажлис Молия вазирлиги ҳузурида аризачи сифатида бўлиб, депутатларнинг маоши Президент Администрацияси ёки ҳукумат томонидан “белгиланар” ёки “тавсия этилар” экан, демак,  ҳокимият вакиллик органларининг ижро ҳокимиятидан тўлиқ мустақиллиги ҳақида гапиришга ҳали эрта.

Шундай қилиб, хулоса шундан иборатки, фақат сайлов жараёни ижро этувчи ҳокимият органлари иштирокисиз ўтса ҳамда депутатлар нафақат ўз фаолиятини ва вакиллик органлари фаолиятини, балки ҳукумат ва ҳокимларни ҳам молиялаштиришни мустақил ва юқоридан тазйиқсиз белгилаб берадиган бўлсагина, назорат ва мувозанат тизимининг ҳақиқий пайдо бўлиши ва тўлиқ ишлаши ва ҳокимиятлар бўлиниши ҳақида ҳукм чиқариш мумкин бўлади.

Икром Абдулла