Афғонистон инвестициялари Ўзбекистон иқтисодиётига: ўсиш, таъсир

Ўзбекистонда юзлаб афғон ишбилармонлари меҳнат қилиб, ўз заводлари, ресторанлари, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш, паррандачилик, маиший хизмат кўрсатиш корхоналарини очмоқда. Афғонистонлик инвесторлар томонидан 2020 йилда Ўзбекистон иқтисодиётига 85,9 миллион доллар, 2021 йилда 61,6 миллион доллар, 2022 йилда 60,2 миллион доллар, 2023 йилнинг 6 ойида эса 37 миллион доллар сармоя киритилди. Умуман олганда, 2020, 2021, 2022 ва 2023 йилларнинг биринчи чорагида афғон инвесторлари Ўзбекистон иқтисодиётига 245,6 миллион доллар сармоя киритган.

Афғонистонлик сармоядорлар Ўзбекистонда қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги, саноат, қурилиш, савдо, транспорт ва омборхона, тураржой ва озиқ-овқат хизматлари, ахборот ва коммуникациялар, соғлиқни сақлаш каби кўплаб соҳаларда, шунингдек, ижтимоий хизматлар соҳасида фаолият юритмоқда. Савдода 609 та, қишлоқ хўжалигида 258 та, саноатда 203 та, қурилиш соҳасида 79 та корхона ташкил этилди.

Афғонистонлик инвесторлар томонидан энг кўп корхоналар Сурхондарё вилоятида ташкил этилган

Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига кўра, Афғонистон сармоядорлари сармояси иштирокида жами 572 та корхона фаолият кўрсатмоқда, шундан 121 таси қўшма корхона ва 451 таси хорижий корхоналардир. Афғонистоннинг энг нуфузли корхоналари Сурхондарё вилоятида 215 та, Тошкент шаҳрида 211 тани ташкил қилади. Хоразм ва Наманган вилоятларида биттадан Афғонистон корхонаси ташкил этилган. Сурхондарё вилояти Афғонистон билан чегарада жойлашганлиги сабабли кўплаб афғон сармоядорлари Сурхондарё вилоятида ўз корхоналарини ташкил этган бўлиб, ўз ресторанларини очган. Уларнинг орасида Термиз шаҳрида жойлашган машҳур ресторанлар ҳам бор.

Сурхондарё вилоятида жойлашган афғон корхоналарининг рўйхати ва корхоналар манзили билан ушбу ҳавола орқали танишиш мумкин.

Сурхондарё вилояти Термиз тумани инвестициялар ва ташқи савдо бўлими бошлиғининг ўринбосари Бекзод Холмуродовнинг таъкидлашича, афғонистонлик тадбиркорлар Ўзбекистонда фаолият бошлаши учун шароит яратилган.

“Илгари ҳужжатларни тайёрлаш учун уч-тўрт ой вақт кетган бўлса, ҳозир бир-икки кунда тайёрланмоқда”, – дейди Бекзод Холмуродов.

Сурхондарё вилоятида 200 дан ортиқ афғонистонлик ишбилармон меҳнат қилмоқда. Ҳудудий яқинлик афғон тадбиркорларининг Сурхондарёга эътибор қаратишида муҳим омил бўлмоқда. Ҳар икки давлат элчихоналарида тадбиркорлар учун алоҳида шарт-шароитлар яратилган бўлиб, ташриф буюрган тадбиркорлар хавотирга тушмаслиги учун уларга маълумотлар тақдим этилмоқда. “Ёнида юриб, тушунтирамиз”, – дейди Бекзод Холмуродов.

Ўтган йили Термиз шаҳрида афғон ишбилармонларига тегишли 104 тижорат корхонаси очилди. 2023 йилда 30 дан ортиқ корхона рўйхатга олинди.

Масалан, 2021 йил сентябрь ойида фойдаланишга топширилган паррандачилик корхонаси маҳсулотининг 75 фоизи Афғонистонга экспорт қилинади. Масалан, афғонистонлик тадбиркор очган фермер хўжаликларидан бирида 150 киши иш билан таъминланиб, кунига 350 минг дона товуқ тухуми етиштирилмоқда.

Фаридулло Хасанзода Ўзбекистонга сармоя киритган афғон тадбиркорларидан биридир. У Термизда ресторан очган бўлиб, унинг Ўзбекистондаги бизнесга қўшган дастлабки ҳиссаси 700 минг долларни ташкил этган. Ресторан менюсида дунёнинг турли ошхоналаридан турли хил таомлар таклиф этилади.

“Бутун дунёда инвесторлар учун шароитлар, жумладан, фуқароликни олиш учун шароитлар яратилмоқда. Мисол учун, Туркияда 250 минг долларлик сармоя тезлаштирилган фуқаролик тартибини олиш учун асосга айланади. Ўзбекистон ҳукумати ҳам бизга “ишончли ҳужжат” билан ёрдам берса, бундан ҳам кўпроқ тадбиркорлар сармоя жалб этиши мумкин”, – дейди Фаридулло Хасанзода.

Афғонистоннинг Термиздаги бош дипломати Муҳаммад Идрес Заршай шундай дейди:

“Кўплаб афғонлар Ўзбекистонга сармоя киритмоқда. Бунинг сабаби афғонлар учун алоҳида шарт-шароитлар яратилгани, виза тартибининг соддалаштирилгани”, – дейди Муҳаммад Идрес Заршай.

“Термиз халқаро савдо маркази” эркин савдо зонаси Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасидаги иқтисодий алоқаларни кенгайтирмоқда

Эркин савдо зонаси Сурхондарё вилоятининг Термиз туманида, Афғонистон билан чегарадош ҳудудда жойлашган. Термиз халқаро савдо марказининг умумий майдони 260 минг квадрат метрни ташкил этади.

“Термиз халқаро савдо маркази фаолиятини ташкил этишдан мақсад Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасида товар ва хизматларнинг эркин алмашинувини таъминлаш, бунинг учун қулай шарт-шароитлар яратишдан иборат”, – дейди Термиз тумани инвестициялар ва ташқи савдо масалалари бўйича ўринбосари Бекзод Холмуродов.

Ушбу лойиҳада 4 мингдан ортиқ дўконлар, ишлаб чиқариш объектлари, экспорт-импорт операциялари бўйича логистика маркази, халқаро тиббиёт маркази, меҳмонхона ва ҳостеллар, ресторанлар ва умумий овқатланиш шохобчалари, шунингдек, қурилиш жараёнида сунъий сув ҳавзаси бўлган катта майдон мавжуд.

Меҳмонларга қулайлик яратиш мақсадида Термиз халқаро савдо маркази ҳудудида техник хизмат кўрсатиш шохобчалари, ёқилғи қуйиш шохобчалари ва бошқа қатор инфратузилма объектлари барпо этилди.

Марказнинг тўлиқ ишлаши Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажмини йилига 1,2 миллиард долларга етказади. Афғонистон бозорига жўнатилаётган барча маҳсулотларнинг 90 фоизгача қисми марказ орқали ўтиши мумкин бўлади. Марказда 300 ўринли тиббиёт пункти бўлган 4 юлдузли меҳмонхона ҳам барпо этилмоқда.

2021 йилда Ўзбекистон-Афғонистон ўртасида товар айирбошлаш ҳажми 647,0 миллион долларни, 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида эса 520,6 миллион долларни ташкил қилди.

Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги томонидан «Термиз» халқаро савдо маркази эркин савдо зонаси ҳудудида яратилган имкониятлар, инвестиция муҳити ва замонавий инфратузилма ечимлари тақдим этилди. Афғонистондан келган меҳмонлар Марказ орқали 10 кун давомида визасиз саёҳат қилишлари, дўконларда харид қилишлари, чакана ва улгуржи савдони амалга оширишлари, шунингдек, тижорат биноларини 4-5 ой давомида бепул ижарага олишлари мумкинлиги қайд этилди. Термиз халқаро савдо маркази ходимлари бу ўзбек ва афғон халқлари олдига савдо-иқтисодий муносабатларни янада мустаҳкамлашга йўл очадиган эшик эканини таъкидлайди.

Аброр Курбонмуратов