ОИВ ҳақида нималарни билиш муҳим

Ўзбекистонда иммунитет танқислиги вируси билан касалланган 45 мингга яқин одам  яшайди, уларнинг 55 фоизи эркаклар, 45 фоизи аёллардир. Вирус Ўзбекистонда кўпроқ жинсий йўл билан юқадиган бўлди, бу глобал тенденция. Бундан 15 йил аввал Ўзбекистонда ОИВ асосан (76 фоиздан ортиғи) укол орқали юқарди. Бугунги кунга келиб, рўйхатга олинган барча юқтирганларнинг 70% дан ортиғи антиретровирус терапиясини олмоқда.

“Ishonch va Hayot” ташкилотининг раиси ва ғоявий илҳомлантирувчиси Сергей Учаев Anhor.uz сайтига берган интервьюсида контактдан кейинги, контактдан олдинги профилактика, ОИВ инфекциясининг онадан болага юқишининг олдини олиш, криминализация, ОИВ-диссидентлик, ва таҳлиллар қанчалик тез-тез топширилиши кераклиги ҳақида гапириб берди.

“Контактдан кейинги профилактика ОИВ билан касалланиш эҳтимоли бўлган ҳолларда, ҳимояланмаган жинсий алоқада бўлган ёки стерил бўлмаган асбоблардан фойдаланилганда биринчи ёрдам ҳисобланади. Даволаш протоколларига кўра, одам 72 соат ичида бир курси 30 кун бўлган антиретровирус терапиясини (АРВ) олишни бошлаши керак. Контактдан олдинги профилактика – бу эҳтимолий юқтиришдан олдин антиретровирус дориларини мунтазам равишда қабул қилишдан иборат», – дея тушунтиради Сергей Учаев.

ОИВ билан касалланган аёллар соғлом фарзанд кўришлари мумкин

ОИВ инфекциясининг онадан болага ўтиши вертикал узатиш деб аталади. ОИВ билан касалланган ҳомиладор аёллар АРВ терапиясини ўз вақтида қабул қила бошласа, соғлом бола туғиши мумкин. Бунинг учун Ўзбекистондаги барча ҳомиладор аёлларга эрта босқичда ОИВ инфекцияси тести буюрилади. Дори-дармонларни қабул қилмаган ёки синовдан ўтмаганлар учун шифокорлар туғилиш каналидан ўтаётганда қон билан алоқа қилмаслик ва ОИВнинг онадан болага ўтишини камайтириш учун она қорнини ёриб, болани олишни тайинлайди.

Туғилгандан сўнг, ОИВ-ижобий онанинг янги туғилган чақалоғига антиретровирус терапияси ўтказилади, 18 ой давомида текширилади ва бу муддат тугагандан сўнг, ОИВ тести салбий бўлса, у реестрдан чиқарилади. Мамлакатлар бўйича ҳисоботларга кўра, 2019 йилнинг ўзида Ўзбекистонда ОИВ инфекциясининг вертикал юқиш улуши 1,3 фоизни ташкил қилган.

“Бизда ҳомиладор аёллар учун вертикал профилактикани ўз ичига олган аёллар лойиҳаси бор. Натижада, барча болалар соғлом туғилади, истисно ҳолатлар бундан мустасно: ҳомиладорликнинг кеч даврида, АРТ қабул қилмаганда ва вирусли юклама юқори бўлганида», – дейди Сергей Учаев.

ОИВ билан боғлиқ жиноятлар

ОИВни криминаллашиши – бу ОИВ билан касалланган шахсларга нисбатан жиноят қонунлари, қоидалари ва жазо чораларини фақат қасддан юқтирганлик учун эмас, балки кейинчалик инфекцияни юқтирмасдан ўзаро розилик асосида жинсий алоқа учун ҳам адолатсиз қўллашдир.

“Алоқанинг ўзи жиноят ҳисобланади. Ҳеч қандай инфекциянинг йўқлиги ва бу шерикнинг розилиги билан содир бўлгани муҳим бўлмай қолади. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг жинсий йўл билан юқадиган касаллик ёки ОИВ инфекцияси/ОИТСнинг тарқалиши тўғрисидаги 113-моддасида қасддан ОИВ инфекциясини юқтириш ёки юқтириш хавфига дучор қилиш беш йилдан саккиз йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши белгиланган. Шахс ўзининг ОИВ ҳолати тўғрисида билмаган ва рўйхатга олинмаган ҳолларда у жавобгар бўлмайди. Ушбу жиноий модда ОИВни текширишдан бош тортишга ёрдам беради, бу эса вируснинг тарқалиш хавфини оширади. Шахс Республика ОИТСга қарши курашиш марказида рўйхатдан ўтганида танишганлик тўғрисидаги ҳужжатга имзо чекади ва жиноий жавобгарликка тортилади. Шунинг учун биз Жиноят кодексидаги ушбу моддани шундай ўзгартиришга интиламизки, жазо фақат қасддан юқтирганлик учун, айрим ҳолларда эса ўзаро розилик билан, ҳам контрацепция воситаларидан фойдаланганда, маъмурий ҳуқуқбузарлик, деб ҳисобланади”.

ОИВ билан касалланган одам яқинлари томонидан ҳар томонлама ёрдамга, эҳтимол психологик ёрдамга муҳтож бўлади. Жамиятда стереотиплар таъсирида ОИВ ҳақида нотўғри тушунча шаклланган – гўёки фақат гейлар, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилувчилар, мигрантлар ва «секс-ходимлар» инфекцияга мойил. Натижада, ОИВ билан боғлиқ кўплаб стереотиплар қўрқув, жоҳиллик ва нотўғри қарашларга асосланган. Кўпинча бундай стереотиплар ОИВ билан яшовчи одамларнинг камситилишига олиб келади, бу уларнинг жисмоний ва руҳий саломатлигига, шунингдек, тиббий ёрдам ва жамиятдан ёрдам олиш қобилиятига таъсир қилиши мумкин.

ОИВ-диссидентлик

ОИВ диссидентлари – бу инфекцияни инкор этадиган, илмий далилларни инкор этадиган ва вируснинг ОИТС ривожланиши билан боғлиқлигини инкор этадиган одамлар. Бундай рад этишнинг бир неча шакллари мавжуд.

Баъзи одамлар ОИВ умуман йўқ ва у ҳукумат ёки фармацевтика компаниялари томонидан аҳолини назорат қилиш ёки пул ишлаш учун яратилган хаёлий вирус деб ҳисоблашади. Бошқалар эса, ОИВ бор, лекин ОИТСни келтириб чиқармайди ва бу касаллик гиёҳванд моддалар, стресс ёки саноат чиқиндилари билан заҳарланиш каби бошқа омилларнинг натижасидир, деб ҳисоблашади. Муқобил даволаш усуллари ва процедуралари ёрдамида ОИВ инфекцияси диагнозини қўйиш ва даволашга илмий ёндашувни рад этадиганлар ҳам бор.

“Улар бизнинг ишимизга, одамларни ўз вақтида рўйхатга олиш, АРВ терапиясини ўтказиш, ижтимоий мослашишга кўмаклашишимизга  халақит беришади. “Ishonch va Hayot ” ходимлари орасида илгари ОИВ инфекциясини инкор этган ва тан олмаган собиқ ОИВ диссидентлари ҳам бор, чунки вирус билан боғлиқ кўплаб афсоналар ва турли даҳшатли ҳикоялар мавжуд. Бундан ташқари, умуман жамият бу касалликни бошқа сурункали касалликлар, масалан, диабет ёки гипертония каби қабул қилишга ҳали тайёр эмас. Аммо агар ОИВ билан касалланган одам мунтазам равишда даволанса ва шифокор кузатувида бўлса, аслида у хавфсиз бўлади”, – дейди Сергей Учаев.

ОИВга  тест

Йилига бир марта ОИВ ёки эҳтимолий инфекция юқишидан уч ой ўтгач тестдан ўтишингиз керак. Оммабоп усуллардан бири тупук тести бўлиб, у узоғи билан 20 дақиқа вақтни олади. Тестни Республика ОИТСга қарши кураш марказида аноним ва бепул топшириш мумкин.

Агар сиз зўравонлик ёки камситишларга дуч келган бўлсангиз, “Ishonch va Hayot” ташкилотининг +9989 (55) 503-06-00 рақамли ишонч телефонига мурожаат қилишингиз мумкин.

Захро Камалова