Пештахталар сири: нега Ўзбекистонда маҳсулотлар маркировкаси саволлар туғдиради

Кўпгина мамлакатларда бўлгани каби Ўзбекистонда ҳам маҳсулотларни маркировка қилишни тартибга солувчи қонунлар истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва истеъмолчилар хавфсизлигини таъминлашга қаратилган, бироқ маҳсулот ёрлиғи истеъмолчиларда кўплаб саволларни туғдиради. Ушбу сирли кодлар ва компонентлар рўйхати ортида шунчаки маълумотлар яширинмаган – ҳар бир киши ўз саватига нималарни солаётганини билиш ҳуқуқига эга. Келинг, нега истеъмолчилар учун маркировканинг аҳамияти ва маҳсулот таркиби ҳақидаги маълумотлар шунчаки қадоқдаги ҳарфли белгилар билан чекланмаслигини тушуниб олайлик.

Истеъмолчилар ҳуқуқлари маркировка контекстида

Маҳсулотларни танлашда истеъмолчи алоҳида ҳуқуққа эга – бу аниқ ва тушунарли маълумот олиш ҳуқуқи.

Биринчидан, Ўзбекистонда истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қонуни ўрам ичида нима борлиги ҳақида аниқ маълумот бўлишини талаб қилади. 6-модда – товарлар (ишлар, хизматлар) тўғрисида ахборот. Ишлаб чиқарувчи (ижрочи, сотувчи) истеъмолчига ўзи сотаётган товар (иш, хизмат) тўғрисида зарур, ишончли ва фойдаланиш мумкин бўлган маълумотларни ўз вақтида тақдим этиши шарт. Бундай ҳолда, ушбу маълумот истеъмолчиларга ёрлиқлар, белгилар, товарларнинг техник ҳужжатлари ёки товарларнинг (ишларнинг, хизматларнинг) айрим турлари учун қабул қилинган бошқа усулда етказилиши мумкин.

Иккинчидан, умумий овқатланиш корхоналарига қўйиладиган ЎзР СанҚваН Н 0309-14, 8. санитария-гигиена талаблари. Хомашёни қайта ишлаш ва маҳсулот ишлаб чиқаришга қўйиладиган талаблар. 8.2-модда. Маҳсулотларни ишлаб чиқариш техник ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилиши керак. Хомашёнинг сифатсизлигини ва маҳсулотларнинг қалбакилаштирилишини яшириш учун озиқ-овқат қўшимчаларидан фойдаланишга йўл қўйилмайди.

Учинчидан, Ўзбекистон Республикасида озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисидаги қонун. 12-модда. Озиқ-овқат маҳсулотларини олдиндан қадоқлаш, ўраш ва маркировка қилиш. 3-хатбоши – қадоқланган ва ўралган озиқ-овқат маҳсулотлари, биологик фаол озуқа қўшимчалари озиқ-овқат қўшимчалари ёрлиғига эга бўлиши керак (илова-варақлар).

Шахсий тажрибамдан: Қандай қилиб мен озиқ-овқат маҳсулотларини мониторинг қилиш одатини яратдим

Ўша куни мен ТМ SAFIA дўконидан музқаймоқ ва қуюлтирилган сут қўшилган ёнғоқлар пакетини сотиб олиб, ширин кайфият учун ноз-неъматга тайёргарлик кўраётгандим. Аммо маҳсулот қадоғида муҳим маълумотлар – таркиби ва яроқлилик муддати йўқ эди. Бу менинг миямда саволлар туғдирди: бу ширинликлар таркибида аслида нима бор ва уларнинг янгилигига ишониш мумкинми?

XalqNazorat мобил иловаси туфайли бу саволни жавобсиз қолдирмасликка қарор қилдим. СЭС билан боғланиб, мен истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жараёнининг бир қисмига айландим. Давлат органидан жавоб олгач, хавотирларим ўринли эканини билдим.

Бу нафақат харид қилиш тажрибаси, балки ўз ҳуқуқларимни тиклашда сабоқ ҳам бўлди. Ҳукумат органларининг аралашувидан сўнг, ТМ SAFIA савдо нуқтасига ташриф ёқимли сюрпризга айланди. Энди маркировка истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ўртасидаги ҳалол келишув сифатида ўз жойида эди. Мен бу воқеадан шуни тушундимки, ҳар биримиз бош қаҳрамонмиз, ҳуқуқлар ва хавфсизлик муҳим аҳамиятга эга. Энди мен шунчаки ширинлик сотиб олмайман, балки ҳар қандай лаззат ортида масъулият ва ҳалоллик борлигига ишонч ҳосил қиламан.

Маркировканинг йўқлиги ва маҳсулот таркиби ҳақида маълумотларнинг тўлиқ эмаслиги шунчаки эътиборсизлик эмас, улар соғлиғимиз учун ҳақиқий таҳдиддир.

Бу шунчаки принцип масаласи эмас, бу хавфсизлик ва хабардорлик масаласидир. Шунинг учун нафақат маркировка ва тўлиқ маълумотни талаб қилиш, балки ўз ҳуқуқларингизни фаол равишда амалга ошириш ҳам муҳимдир.

Агар маркировка бўлмаса, нима қилиш мумкин

1-қадам: Қандолат ёки бошқа озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олаётганда тафсилотларни эслаб қолинг, ўрамни диққат билан ўрганинг. Агар сиз маркировка йўқлигини сезсангиз, тафсилотларни эслаб қолинг: сотиб олинган жой, сана ва вақт.

2-қадам: Муаммони қайд қилинг. Маркировкаси йўқ қадоқни суратга олинг ва муаммонинг қисқача тавсифини ёзинг. Бу тегишли органларга мурожаат қилганда фойдали бўлади.

3-қадам: Давлат ресурсларидан фойдаланинг. Муаммо ҳақида хабар бериш учун ҳукумат томонидан тақдим этилган мобил иловалар ёки онлайн платформалардан фойдаланинг. Бу истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш органи ёки бошқа давлат органлари билан боғланишни ўз ичига олиши мумкин.

4-қадам: СЭС билан боғланинг. Зарурат бўлганида, санитария-эпидемиология назорати хизматига (СЭС) мурожаат қилинг. Расмий терговни бошлаш учун уларга тафсилотлар ва фотосуратларни тақдим этинг.

​ 5-қадам: Жавоб реакциясини кузатинг. Давлат идораларининг жавобини кутинг. Тергов натижалари ва кўрилган чоралар ҳақида маълумот сўранг. “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига асосан ариза ёки шикоят масалани ҳал этиши шарт бўлган давлат органи, ташкилот ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан ўн беш кун ичида кўриб чиқилади. моҳияти бўйича, қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш зарур бўлганида, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш — бир ой муддатда.

6-қадам: Ахборотни тарқатинг. Тажрибангизни ижтимоий тармоқларда, форумларда ёки дўстлар орасида баҳамлашинг. Бу масала бўйича жамоатчилик хабардорлигини ошириш ва ўзгаришларни рағбатлантиришга ёрдам беради.

7-қадам: Мониторинг ўтказинг. Кейинги сафар худди шу дўкондан харид қилганингизда, қандолат маҳсулотларининг маркировкасини текширинг. Эҳтимол, сизнинг ҳаракатларингиз вазиятни яхшилашга ёрдам бергандир.

8-қадам: Ҳуқуқшунос билан маслаҳатлашинг. Юқоридаги барча қадамлар ечимга олиб келмаса, ҳуқуқшунос билан маслаҳатлашиш имкониятини кўриб чиқинг. У муаммонинг қўшимча ҳуқуқий ечимларини таклиф қилиши мумкин.

Ишлаб чиқарувчи учун эҳтимолий оқибатлар

Маркировка қилиш талабларига риоя қилмаслик ишлаб чиқарувчи компания учун жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин. Қуйида баъзи эҳтимолий салбий оқибатларни келтираман:

1. Жавобгарлик: «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунга мувофиқ, маркировка қилиш талабларини бузиш жарима шаклидаги жавобгарликни назарда тутади. Судга даъволар: Истеъмолчилар маркировка йўқлиги сабабли етказилган зарар учун компанияни судга бериши мумкин. Бу компенсация ва суд харажатларини тўлаш билан боғлиқ қўшимча молиявий йўқотишларга олиб келади.
2. Ишонч: Маркировка қилиш талабларига риоя қилмаслик истеъмолчиларнинг брендга бўлган ишончига сезиларли даражада путур етказади. Мижозлар маҳсулотлар ҳақида аниқ маълумотни кутади ва маркировканинг йўқлиги компанияга нисбатан норозилик ва салбий муносабатга олиб келиши мумкин.
3. Обрўнинг йўқолиши: Ижтимоий тармоқлар ва оммавий ахборот воситаларидаги салбий шарҳлар обрўнинг жиддий йўқолишига олиб келиши мумкин. Истеъмолчиларнинг ишончини йўқотиш ишлаб чиқарувчининг узоқ муддатли жамоатчилик фикрини шакллантириш стратегиясига таъсир қилиши мумкин.
4. Чакана савдо занжирлари билан боғлиқ муаммолар: Чакана савдо тармоқлари хавф-хатарлардан қочиш ва ўз обрўсини сақлаб қолиш учун маркировка қилиш стандартларига мос келмайдиган компания билан бизнес юритишдан бош тортиши мумкин.
5. Давлат органлари билан боғлиқ муаммолар: маркировка қилиш бўйича қонунларга риоя қилмаслик ҳукумат органларининг эътиборига сабаб бўлиши мумкин, бу текширувлар, маъмурий жарималар ва ҳатто бизнеснинг тўхтатилишига олиб келиши мумкин.
6. Маҳсулотни мажбурий чақириб олиш: Жиддий қоидабузарликлар юзага келган тақдирда, компания маҳсулотни бозордан чақириб олишга мажбур бўлиши мумкин, бу эса қўшимча харажатлар ва йўқотишларга олиб келади.
7. Мажбурий тузатишлар ва янгиланишлар: маркировка қилиш талабларига риоя қилиш учун компаниялардан ўз маҳсулотларига ўзгартиришлар киритиш талаб қилиниши мумкин. Бу ишлаб чиқариш жараёнини ўзгартириш учун қўшимча харажатларни ҳам ўз ичига олади.

Қонунга бўйсунадиган фуқаро, шунингдек, маҳсулот ва хизматларнинг фаол истеъмолчиси сифатида мен ўзимга ва яқин ҳамкорларим ва мижозларимга сифат учун оқилона талабларни кўрсатиш вазифасини қўйдим. Бу бизга ҳаёт сифатини жиддий равишда яхшилаш имконини беради ва Ўзбекистон бозорининг ривожланишига олиб келади.

Ушбу жараёнда ҳар бир истеъмолчининг роли аҳамиятли эканини таъкидлаш зарур. Биз шахс сифатида ҳуқуқ ва умидларга эгамиз. Фаол иштирокчи бўлиш орқали биз нафақат маркировка қилиш талабларига риоя қиламиз, балки муҳим саволларни ҳам берамиз, шаффофликка интиламиз ва стандартларни оширамиз.

Бундан ташқари, ҳар бир истеъмолчи нафақат харидор, балки ўз саломатлиги ва хавфсизлигининг агенти ҳамдир. Бизнинг фаол иштирокимиз хавфсиз ва масъулиятли истеъмол муҳитини яратишини тан олиш керак. Таълим ва хабардорликни қўллаб-қувватлаш орқали биз ишлаб чиқарувчилар хабардор ва талабчан истеъмолчиларнинг талабига жавобан юқори стандартларни қўллаб-қувватлайдиган билимга асосланган келажакни қурамиз.

Истеъмолчилар учун иловалар ва ресурслар

“Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида“ Қонун

“Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида” Қонун

“Ўзбекистон Республикасида чакана савдо қоидаларини ҳамда Ўзбекистон Республикасида умумий овқатланиш маҳсулотларини (хизматларини) ишлаб чиқариш ва сотиш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида” ВМнинг қарори

ЎзР СанҚваН № 0309-14 “Умумий овқатланиш корхоналари учун санитария-гигиена талаблари”

“Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида” Қонун

Мурожаатларни қайд қилиш учун ресурслар:

Xalq Nazorati – Пойтахт аҳолининг ва Тошкент шаҳар хизматларининг ўртасида самарали ҳамкорлик қилиш учун интерактив сервис  

ЎзР Президентининг виртуал қабулхонаси

Аnhor.uz колумнисти – Марат Смагин