Сигареталар контрабандасини қандай тўхтатиш мумкин

“Ака, менда сигаретлар арзонроқ, олинг, ортиқча пул тўлашга не хожат”, – дея чақиради Тошкентнинг қоқ марказида жойлашган контрабанда тўла дўкон сотувчиси. Дарҳақиқат, акцизга эга сигареталар сотиладиган қўшни дўконда бир қути сигарет 40-50% қимматроқ.

 Ўзбекистонда контрабандага қарши курашишяптими?

2022 йилнинг 6 ойи давомида Ўзбекистон божхона органлари томонидан жами 4,9 миллиард сўмлик 514 минг қути сигарета мусодара қилинган. 119 та контрабанда ҳолати бўйича 44 та жиноят иши қўзғатилган, 136 та иш маъмурий судда кўрилган, 11 та ҳолат бўйича тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда. Бу Anhor.uz сўровига кўра Ўзбекистон Божхона қўмитаси томонидан тақдим этилган маълумотлар.

Контрабанда иқтисодиётга жиддий зарар етказади, тамаки маҳсулотларини солиққа тортиш тизимига путур етказади, сигаретанинг ўртача нархини пасайтиради ва кам таъминланган аҳоли ва ёшлар учун чекишни қулай қилади. Контрабанда ижтимоий аҳамиятга эга соҳалар – соғлиқни сақлаш, таълим ва бошқа соҳаларни молиялаштиришнинг муҳим манбаи бўлган давлат бюджети даромадларини камайтиради.

Мамлакат пештахталарида акцизсиз сигареталар мавжудлигига қараганда, Тошкентнинг деярли барча бозорларидаги қора тамаки бозорчаларида олиб борилаётган қизғин савдоларга қараганда, Ўзбекистонда уюшган тамаки контрабандаси борлиги ҳақида таъкидлаш мумкин.

Агар божхона хизматлари томонидан салкам 7 ой давомида аниқланган контрабанда ҳолатларини 12 та вилоятга, қўшимча равишда Қорақалпоғистон ва Тошкентга бўладиган бўлсак, 14 та вилоятнинг ҳар бирига ойига 600 тага яқин блок тўғри келади.

Солиқ қўмитаси томонидан ҳам тамаки маҳсулотлари контрабандасига қарши кураш олиб борилмоқда, қўмита 2022 йилда жами 65,4 миллион сўмлик тамаки маҳсулотларини сотган 14 нафар фуқарони аниқлаган. Республика кесимида – ҳар бир ҳудудга бир кишидан тўғри келади.

Бу орада эса, KANTAR халқаро компаниясининг маълумотларига кўра, Тошкент шаҳрида контрабанда маҳсулотларини сотиш улуши 2022 йил бошидаги 11% дан 2022 йил май ойида 15,3% га ошган. Бунда, республиканинг айрим ҳудудларида контрабанда маҳсулотларининг улуши 0% дан ёки 5% дан 15% га етган.

Тамаки маҳсулотларига қўйиладиган акциз маркалари

Қонуний сигарета қутисини контрабандадан акциз маркаси, ўзбек тилидаги матнли огоҳлантирувчи суратлар ва рақамли белгилар ажратиб туради. Ўзбекистонда 2020 йил 1 майдан бошлаб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига асосан алкоголь ва тамаки маҳсулотларига янги акциз маркаларини жорий этиш белгиланди.

Акциз солиғи – бу мамлакат ичида истеъмол товарларини (тамаки, вино ва бошқалар) ишлаб чиқариш вақтида олинадиган қўшимча солиқ. Акциз солиғи товар нархига киритилади ва шу билан истеъмолчи томонидан тўланади. Замонавий мамлакатларнинг давлат бюджети учун акцизлар муҳим даромад манбаи ҳисобланади.

Ўзбекистонда импорт қилинадиган ва ишлаб чиқариладиган тамаки маҳсулотлари, алкоголли ичимликлар учун акциз маркаларидан фойдаланиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 14 августдаги 285-сонли қарори билан тасдиқланган Низомга мувофиқ амалга оширилади. Ушбу қарорига кўра, Ўзбекистон ҳудудига акциз маркалари бўлмаган сигареталарни олиб кириш ва сотиш тақиқланади. Бундан ташқари, 2022 йил 1 январдан бошлаб тамаки маҳсулотларини босқичма-босқич рақамли маркировкалаш жорий этилди ва Ўзбекистонда маркировкасиз сигареталарни сотиш тақиқланди, 2022 йил 1 октябрдан эса тамаки маҳсулотларининг барча турларига, жумладан, иситиладиган тамакига ҳам мажбурий маркировкалаш жорий этилди.

Контрабанда учун жазо

Ноқонуний савдога йўл қўядиган ва тамаки маҳсулотларининг ноқонуний савдосига оғир жиноят сифатида қаралмайдиган жойларда контрабанда ривожланади. Тамаки контрабандаси кўпчиликни қизиқтиради, чунки у улкан эҳтимолий даромадни келтиради, бунда қўлга тушиш, жаримага тортилиш ва/ёки қамалиш эҳтимоли кам.

Ўзбекистонда тамаки маҳсулотларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқарганлик учун маъмурий жавобгарлик ҳуқуқбузарлик ашёлари мусодара қилиш билан БҲМнинг эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима солинишига сабаб бўлади.

Ўзбекистонда тамаки маҳсулотларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқарганлик учун жиноий жавобгарлик БҲМнинг икки юз бараваридан тўрт юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишларига ёхуд икки йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёки беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Ўша ҳаракатлар бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан келишиб, такроран ёки хавфли рецидивист томонидан, мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш йўли билан йирик миқдорда содир этилган бўлса, БҲМнинг тўрт юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилдан етти йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Худди шу ҳаракатлар уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, етти йилдан ўн икки йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Тамаки маҳсулотларининг ноқонуний ишлаб чиқарилишини ёки муомаласини катта ёки ўта йирик миқёсда, мансаб ваколатини ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш орқали ҳимоя қилиш етти йилдан ўн икки йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Нега жавобгарлик мавжуд бўлиб, назорат органлари тузилган бўлса, тамаки маҳсулотларининг ноқонуний айланмаси ҳали ҳам давом этмоқда?

Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти хуфия иқтисодиётга, контрафакт маҳсулотлар муомаласига қарши курашиш бўйича асосий ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ҳисобланади.

Акцизсиз ва рақамли маркировкасиз олиб кириладиган тамаки маҳсулотлари божхона расмийлаштирувидан ташқарида содир бўлади ва у контрабанда ҳисобланади. Контрабанда товарларни олиб киришга қарши курашиш Давлат божхона қўмитасининг бевосита масъулияти ва асосий вазифаларидан биридир.

Тамаки маҳсулотларининг ноқонуний айланмасини аниқлаш ва унга чек қўйиш, агар у ички бозорга кириб келган бўлса ҳам, ички ишлар органлари, Департамент ва солиқ қўмитасининг зиммасига юклатилган. Ушбу материал натижалари шуни кўрсатмоқдаки, ана шу тўртта ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган томонидан кўрилган чора-тадбирлар ноқонуний олиб кириладиган тамаки маҳсулотларининг контрабандаси ва айланмасини ҳалигача тўхтата олмади.

Манба: anhor.uz

PS: Anhor.uz журналистлари Ҳамид Олимжон метро бекати яқинидаги Дархон ҳудудида ўн дақиқалик юриш чоғида контрабанда сигареталар сотувчи бешта савдо нуқтасини топди.