«Толибон мафкурасини бу ерга олиб кириб бўлмайди» – Абдулазиз Комилов

Ўзбекистон Ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов “Коммерсантъ” мухбири Кирилл Кривошеевнинг Тошкент Евроосиё иқтисодий иттифоқига (EОИИ) қўшилиш қарорини қабул қилишда нима учун бунчалик эҳтиёткорона муносабатда бўлаётгани ва қўшни Афғонистонни назорат қилаётган “Толибон” ҳаракатидан нима кутаётгани ҳақидаги саволларига жавоб берди.

Нега Ўзбекистон ЕОИИга аъзо бўлиш бўйича қарор қабул қилишда жуда эҳтиёткор?

– Албатта, шундай қисқа муддатда собиқ йирик давлатимиз (СССР – “Ъ”) дан тўпланиб қолган ва мерос бўлиб қолган барча муаммоларни бир зарбада ҳал этиш жуда қийин. Бундан ташқари, афсуски, ўтган (Совет Иттифоқи парчаланганидан бери – “Ъ”) йиллар давомида бу масалаларнинг янада мураккаблашишига биз ҳам ҳисса қўшдик. Шунга қарамай, кўп масалалар ҳал қилинмоқда. Ўзаро ишонч бор.

Сиз айтаётган ЕОИИга келсак, биз аллақачон баъзи учрашувларда қатнашишни бошладик ва жуда юқори даражада. Биз барча ижобий ва салбий томонларини ўрганамиз, иқтисодиётимиз, шунингдек, минтақавий ва халқаро ҳамкорлигимизни ривожлантириш учун очиладиган имкониятлардан фойдаланишни хоҳлаймиз. Мен, албатта, ҳамкорлигимизнинг биринчи навбатда иқтисодий жиҳатини назарда тутяпман.

Очиғини айтмоқчиман: биз Евросиё иқтисодий иттифоқининг бир неча йиллардан буён бевосита аъзолари бўлган (у Россия, Беларусия, Арманистон, Қозоғистон ва Қирғизистонни ўз ичига олади – “Ъ”) танқидий гап-сўзларига эътибор қаратаяпмиз  Биз уларнинг норозилиги, даъволари ва танқиди нима билан боғлиқлигини билмоқчимиз. Яъни, бир томондан, очилган имкониятлардан унумли фойдаланиш томон ҳаракат қиламиз. Лекин, шу билан бирга, биз буни энг кам харажат билан ва қўшниларимиз тажрибасини ҳисобга олган ҳолда амалга оширмоқчимиз.

– Яқинда сиз айтган эдингизки, Ўзбекистон ўз ҳудудида Америка ҳарбий объектларини жойлаштириш имкониятини кўриб чиқмаяпти. Аммо Politico Вашингтон сизни бу қарорга кўндираётганини айтиб, аниқ маълумот берганми? Сиз америкаликларга қандайдир бошқа яъни транзит, самолётларга ёнилғи қуйиш ёки, масалан, разведка маълумотларини алмашиш бўйича ёрдам кўрсатишга тайёрмисиз?

— Биз томонимиздан жиддий расмий баёнотлар, ҳукумат баёнотларига қарамай, бу масала муҳокама қилинишда давом этаётганидан ҳайратдамиз. Бу ҳолатда қандай мақсад кўзлангани аниқ эмас, гарчи шунчаки эътиборга олиш ва бу мавзуни бошқа тарғиб қилмаслик мумкин эди.

Аммо, шунга қарамай, у ахборот майдонида кўтарилгани учун мен қуйидагиларни қайд этмоқчиман. Биринчидан, мен яна бир бор тасдиқлайманки, бу масала кўтарилмайди, муҳокама қилинмайди ва кўтарилмайди. Иккинчидан, Америка ёки бошқа мамлакат бўладими, ҳар қандай партия билан ўзаро муносабатларга келсак.

Табиийки, биз – халқаро амалиёт доирасида, халқаро ҳуқуқ нормалари, ўзимиз ва халқаро ҳамжамият томонидан қабул қилинган конвенциялар, шартномалар, битимлар асосида террорчилик таҳдидининг олдини олиш бўйича ҳамкорлик қилишга, ўзаро ҳамкорликни давом эттиришга тайёрмиз.

Разведка маълумотлари алмашинуви каби нозик масалаларга келсак… Гап разведка маълумотларини ўз вақтида тақдим этиши ва уни олиши жиддий террорчилик хуружининг олдини олишга ёрдам бериши ҳақида кетаётган бўлса, нега ундан фойдаланмаслик керак? Майли, бу разведка маълумоти бўла қолсин. Албатта, мен бу ерда ўзига хослик борлигини тушунаман: бу маълумотларнинг қимматли манбаларини ошкор қилишниолдини олган ҳолда, қандай қилиб, қандай шаклда узатиш керак? Бу бизнинг махсус хизматларимиз фаолияти билан боғлиқ яна бир жиҳат. Менимча, агар биз АҚШ билан терроризмга қарши кураш масалаларини муҳокама қилсак, биз фақат шу мавзуда ўзаро таъсир ўтказиш халқаро амалиёти ҳақида гаплашамиз.

– Аммо аниқлик киритишга ижозат беринг: бу мавзу, сиз айтгандек, фақат «ахборот маконида айланиб юрадими» ёки дипломатик каналлар орқали алоқалар пайтида сизнинг шерикларингиз томонидан кўтариладими?

— Қаранг, 2002-йилда АҚШ билан стратегик шериклик декларациясини имзолаган эдик. 2018 йилда биз қўшма баёнотда АҚШ билан стратегик шерикликнинг янги даврига ўтаётганимизни айтгандик. Бу эса жуда жиддий ҳужжат бўлиб, у ўзаро таъсиримизнинг стратегик йўналишларини ва унинг чегараларини белгилайди.

Кўплаб сиёсий маслаҳатлашувлар, кўплаб жиддий учрашувлар давомида америкаликларга айтилган (ва бугун улар буни тушунишади ва тан олишади), сиз айтаётган нарсалар Ўзбекистон учун мутлақо қабул қилиниши мумкин эмас.

Улар деярли кўтарилмайди ва муҳокама қилинмайди. Қолаверса, далилларимиз тартибини унутган бўлсак, улар бизга аниқ айтишади: сизда парламент томонидан қабул қилинган қонун бор (хорижий базаларни жойлаштиришни тақиқлаш тўғрисида – “Ъ”), бу ҳам бор ва яна бир гап. Парламент қабул қилган ҳужжат орқасига яшириниш ниятимиз йўқ. Шунчаки, бугунги кунда бунга эҳтиёж йўқ.

– Толибон ҳукмронлиги даврида Афғонистондан келиши мумкин бўлган таҳдидларни муҳокама қилганда, кўп экспертлар шундай таклиф қилишадиТолибон Марказий Осиё мамлакатларига ҳарбий бостириб кирмайди, аксинча уларга ўз тарғиботини тарқатишга ва ичкарида тарафдорларини тарбиялашга ҳаракат қилади. Бундай қўрқувларга қандай муносабатдасиз? “Исломий давлат” жангарилари энди Афғонистонда ўзлари учун хавфсиз жой тополмаган ҳолда, сизнинг мамлакатингизга қочиб кетишга ҳаракат қилишлари эҳтимолини ҳисобга оласизми?

– Мен иккинчисидан бошлайман: назарий жиҳатдан, албатта, бу таҳдид сақланиб қолади. Бу ҳақда Ўзбекистон Президенти Мирзиёев яқинда Ҳамдўстлик (МДҲ – “Ъ”) саммитидаги қисқа нутқида айтиб ўтди. У айнан терроризм ҳақида гапирди, яъни бу муаммо билан шуғулланаётган махсус хизматларимизни яқинроқ ҳамкорлик қилишга чақирди.

Толибон ҳаракатига келсак, биласизми, менимча, бугунги кунда толиблар олдида турган вазифаларнинг устуворлиги, сиз айтаётган нарса, умуман йўқ. Биринчидан, улар ўзларини қарор топишлари, тан олинишлари учун оёққа туриши ва қандайдир давлат қуришлари керак. Улар қандайдир мафкурани экспорт қилиш даражасига етгунча жуда узоқ вақт керак бўлади. Умид қиламизки, бу даврда ҳаракатнинг ўзи тадрижий ривожланади. Минтақанинг ишларига қанчалик кўп аралашса, халқаро ҳуқуққа асосланган халқаро ишларга шунчалик аралаша бошлайди.

Уларнинг халқаро ҳамжамиятнинг тан олинган қисмига айланиш истаги қанчалик кўп бўлса, мафкуранинг ўзи, бу ҳаракат ва унинг етакчиларининг дунёқараши шунчалик ўзгаради.

Яна биласизми, Ўзбекистон аллақачон ўз миллий устуворликлари нуқтаи назаридан ҳам, миллий ғоя нуқтаи назаридан ҳам, ўтмиш тили билан айтганда, давлат мафкураси томонидан ҳам  қарор топиб бўлган давлат,  бу ерга толиблар мафкурасини олиб келиш мутлақо мумкин эмас. Баъзан ҳозир аёллар аллақачон ўранишган, демак Толибон келади, деб айтишади. Буни қандай солиштириш мумкин? Дунёнинг ярми аллақачон ўранган, чунки бу мода, шундай эмасми? Шунинг учун, бугун биз Толибон мафкурасининг кириб келиш хавфини кўрмаяпмиз. Толибон мафкурасининг ўзи пировардида ўз ватанини чет элликлардан, айниқса ҳарбийлардан озод қилишдир. Бор гап шу.