Россиянинг Wildberries компанияси Арманистонда. Тобеликми ёки танлаш эркинлигими?

Россиянинг Wildberries компанияси 2018 йилда Арманистон бозорига кирди, аммо сўнгги уч йил ичида ҳақиқий муваффақият ва катта савдога эришди. Аввалига мижозлар ҳам, ҳатто тармоқ ходимлари ҳам уни харидлар учун атиги муқобил манба деб ҳисоблашган.

Аммо 2021 йилдан бошлаб вазият ўзгарди, Арманистонда онлайн гипермаркетнинг сотуви сезиларли даражада ошди. Ушбу босқичда компания Хитой, Туркия, Эрон ва бошқа мамлакатлардан товарларни импорт қилувчи арман ишлаб чиқарувчилари ва савдогарлари билан рақобатга киришди. Натижада кўплаб дўконлар ёпилди ва уларнинг ўрнида ёки яқинида Wилдберриес савдо нуқталари очилди.

Энди сиз Ереваннинг исталган кўчасида тармоқнинг чакана савдо нуқталарини топишингиз мумкин. Улар соат 22:00 ва 23:00 гача ишлайди, яъни кийим-кечак ва уй-рўзғор буюмлари сотиладиган бошқа барча дўконларга қараганда кечроқ ёпилади. Уларнинг аксарияти даромадли бизнесга айланади ва маҳаллий дўконлар устидан рақобатдош устунликка эришмоқда. Бунга Евроосиё Иқтисодий Иттифоқига аъзо мамлакатлар учун амал қиладиган онлайн савдо модели ҳам, божхона имтиёзлари ҳам ёрдам беради.

Арманистондаги Wildberries муваффақиятлари ва уларнинг мамлакат иқтисодиётига таъсири, мижозларнинг фикр-мулоҳазалари, дўкони ёпилган тадбиркорнинг фикри, гипермаркет тармоғига кирган сотувчилар, шунингдек, иқтисодчи ва маркетологнинг баҳолари.

Wildberries нима, компания Арманистонда қандай ишлайди?

Wildberries – бу Россияда 2004 йилда Владислав ва Татяна Бакалчук томонидан асос солинган онлайн гипермаркет. Ушбу универсал чакана савдо тармоғи деярли ҳамма нарсани, жумладан кийим-кечак, косметика, озиқ-овқат, маиший техника, спиртли ичимликлар ва китобларни сотади.

Ҳозирда компания Россия, Беларус, Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Исроилда фаолият юритмоқда. У 2018 йилда Арманистон бозорига кирди ва 2021 йилдан бошлаб етказиб берилган буюртмаларни берувчи филиалларини очди.

2023 йилнинг биринчи ярмига кўра, Арманистонда 270 та шундай пункт мавжуд. Ушбу онлайн савдо майдончасида 1878 нафар маҳаллий сотувчи рўйхатдан ўтган ва харидорлар сони 415 минг нафарга етган.

Фаол савдо нуқталари асосан Ереван ва яқин шаҳарларда жойлашган. Бироқ, компания узоқ аҳоли пунктларида ҳам ишлайди, бу эрда етказиб бериш Арманистоннинг АйПост почта оператори орқали амалга оширилади.

Компания асосчиси Владислав Бакалчук журналистларга Арманистоннинг ҳар олтинчи ёки эттинчи аҳолиси уларнинг хизматларидан фойдаланишини айтди. Платформада арман товарлари ҳам тақдим этилган. Ҳозирча Wildberries орқали сотиш Россияда ҳамкорлари бўлган йирик арман компаниялари учун мос келади.

Кичик бизнесда ҳали ҳам бу борада муаммолар мавжуд. Шу сабабли компания Арманистонда янги логистика марказини яратишни режалаштирмоқда. Бу мамлакат ичида ҳам, Арманистондан Россияга ҳам етказиб беришни тезлаштиради. Шу жумладан, Россияда омборлари ёки шериклари бўлмаган тадбиркорлар учун.

Логистика маркази нафақат омборхона, балки Арманистонда ишлаб чиқарилган маҳсулотларни қабул қилиш, саралаш, қадоқлаш ва жўнатиш жойи бўлади.

Wildberries ва Арманистон иқтисодиёти

Давлат даромадлари қўмитаси маълумотларига кўра, 2023-йилнинг биринчи ярми якунларига кўра Wилдберриес Арманистондаги энг йирик солиқ тўловчилар рўйхатида 28-ўринни эгаллаган. У давлат бюджетига тахминан 4,7 миллиард драм [тахминан 11 миллион 750 минг доллар] тўлаган.

2022-йилнинг шу даврига нисбатан компания томонидан тўланган солиқлар миқдори 16 баробарга ошган. Ўтган йилнинг биринчи ярми якунларига кўра, энг йирик солиқ тўловчилар рўйхатида 403-ўринни эгаллади. Ўшанда у бюджетга 295 миллион драм [тахминан 737 500 доллар] солиқ тўлаган.

Арманистонда компаниянинг мингдан ортиқ ходими бор, улар белгиланган маош ва фоиз тўловларини олади.

Арпине 34 ёшда. Унинг ойлик харидларининг ярмидан кўпи Wildberries онлайн-дўконидан буюртма қилинган маҳсулотлардир. Асосан кийим-кечак, маиший техника, тозалаш воситалари ва косметика сотиб олади. У ўзини компаниянинг асири деб атайди, чунки у Wildberries-да 450 долларлик маош билан ҳар ойда 200-300 доллар сарфлайди.

“Бир неча йил олдин бўлса керак, мен боламга тадбирда чиқиши учун кийим сотиб олишим керак эди. Дўстларимдан бири Wildberries-дан излашни маслаҳат берди. Мен бир нечта вариантни топдим, бошқа харидорларнинг шарҳларини кўриб чиқдим ва ўзимга керак бўлган кийимларни атиги 4300 драмга сотиб олдим [тахминан $10,7]. Тикувчи эса уни 12 минг драмга [тахминан 30 доллар] тикиб бермоқчи эди. Яъни, керакли нарсани уч баробар арзонга сотиб олишга муваффақ бўлдим, – дейди Арпине.

Унинг сўзларига кўра, ушбу тармоқда харид қилиш шунчалик фойдалики, сиз баъзи товарларга буюртма беришингиз ва кейин уларни ўзингиз сотишингиз мумкин:

«Мен сайтдан биринчи марта фойдаланишни бошлаганимда ва Арманистондан харидорлар кўп эмас эди, мен қандайдир маҳсулотнинг катта партиясини сотиб олиб, уйдан сотар эдим.»

Арпине муаммони фақат «боғликлик» пайдо бўлганлигида кўради. Унинг айтишича, у тез-тез ўзига унчалик керак бўлмаган нарсаларни сотиб олади. Аммо онлайн-дўкон маҳсулотларнинг кенг танловини таклиф қилганидан жуда мамнун.

“Уч фарзандим бор, жисмонан харид қилиш учун вақтим йўқ, бу кўп вақтни олади. Кечқурун, болалар ухлаб ётганида, менга керак бўлган ҳамма нарсани буюртма қилишни афзал кўраман. Ва кейин мен уни уйимга энг яқин бўлган буюртмаларни етказиб бериш жойидан олиб кетаман – уйдан беш дақиқа, – дея тушунтиради у.

Wildberries бизнес бошлаш учун имконият сифатида

Бир неча ой олдин Гаяне Алекян ва Карине Карапетян Ереванда Wилдберриес дўконини очишган. Илгари улар корхона томонидан ташкил этилган бир ойлик ўқув курсларида бизнеснинг нозик жиҳатларини ўзлаштиришган. Шундан сўнг улар ўз дўконларини очиш учун ариза беришди.

“Компаниянинг биринчи муҳим талаби – бу 50 квадрат метр ва ундан ортиқ кенг экранли ойналари бўлган тегишли биноларнинг мавжудлиги. Қабул қилинган стандартларга мувофиқ мебель ва брендинг ҳам талаб қилинади. Қолаверса, бу бизнинг ҳисобимиздан амалга оширилмоқда”, – дея тушунтиради Гаяне Алекян.

Унинг сўзларига кўра, чакана савдо дўконининг даромади буюртмалар сонига боғлиқ – буюртмалар қанча кўп бўлса, даромад ҳам шунчалик юқори бўлади. Компания бу фоизни ҳар ҳафта буюртма берувчи дўконларга тўлайди. Юқори рейтинглар учун ҳам алоҳида миқдор кўзда тутилган – алоҳида савдо нуқталари учун ҳам, уларнинг ходимлари учун ҳам.

“Компания ўз ходимларини рағбатлантириш йўлларини топди. Бу кичик миқдорлар бўлса-да, улар мижозларга тезроқ, мослашувчан ва меҳрибонроқ хизмат кўрсатишга ундайди. Биз эндигина ишлай бошладик, ҳали кўп маош олмаймиз, аммо умидларимиз ижобий”, – дейди Карине Карапетян.

Қийинчиликлардан унинг энг катта ташвиши буюмларнинг йўқолиши, айниқса қайтариб берилганда. Ва узоқ ёзишмалар бошланади, унда сиз товарлар қайтарилганлигини исботлай олишингиз керак.

Каринега буни бошқа бизнес моделлари билан солиштириш қийин, лекин у инвестиция қилинган пул, вақт ва таваккалчиликни оқланишига ишонади.

Wildberries машҳурлигининг ортишидан зарар кўрган корхоналар

Армен Гаспарян 2023-йил сентябрида ўз дўконини ёпишга мажбур бўлди. 10 йилдан ортиқ вақтдан бери Туркия ва Хитойдан кийим-кечак олиб келиб сотади. Шу вақт ичида доимий мижозларни жалб қилиш ва бизнесни кенгайтиришга муваффақ бўлиб, яна бир дўкон очган эди.

“Ўтган йил давомида мижозларим сони аста-секин камайди. Дўконларим ёнида Wildberries филиаллари очилди. Мижозларим ушбу тармоқдан кийимларга буюртма беришни бошлаганини пайқадим. Мен ҳеч кимни айблай олмайман, бу уларга арзонроқ тушади”, – дейди тадбиркор.

Унинг фикрича, савдо бозори эркин ва тартибга солинмаган бўлса-да, давлат кичик ва оилавий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаши керак. Акс ҳолда, у Wildberries билан рақобатлаша олмайди. Қўллаб-қувватлаш ҳақида гапирар экан, Армен Гаспарян банк кредитлари бўйича фоизларни музлатиш ёки уларни давлат томонидан молиялаштириш, божхона расмийлаштирувини соддалаштириш ва баъзи солиқ имтиёзларини назарда тутади:

“Менимча, рақобатга кредити бўлмаган, хонани ижарага олмайдиган, ўз биносига эга дўконлар бардош бера олади. Ходимларнинг катта штатига эга бўлмаганлар. Эҳтимол, ихтисослашган дўконлар, машҳур брендларнинг арман филиаллари ва махсус арман маҳсулотларини таклиф қилувчи дўконлар кенгайиш қурбонига айланмайди. Уларда ҳар доим савдо бўлади.»

У ва Wildberries нинг кенгайиши ва онлайн гипермаркетнинг тобора оммалашиб бораётганидан зарар кўрган бошқа сотувчилар ҳукумат вакиллари билан учрашди. Улар чора кўришни таклиф қилишди, аммо рад жавоб олишди:

“Улар биз ортиқча даромад олаётганимизни, одамлар арзон товарлар сотиб олиш имкониятига эга бўлдилар – шунинг учун улар сотиб олишини айтишди. Бошқа бозорлардан арзон товарлар олиб келишимизни ҳам таклиф қилишди. Айтиш осон, лекин қайси биридан, уларни шу бозорларга йўналтиришини айтиш керак. Ёки бизга савдони ташкил қилишда ёрдам бериш керак, масалан, муайян маҳсулотларни сотишимиз учун жой ажратинг. Ёки онлайн савдо учун платформа яратинг. Аммо бу масала ҳозир кун тартибида эмас ва ҳукуматни ташвишга солмайди”.

«Онлайн савдо иқтисодиётга соғлом таъсир кўрсатиши мумкин»

Онлайн савдонинг ўсиши Арманистон иқтисодиётига муҳим шифобахш таъсир кўрсатиши мумкин, дейди Амберд тадқиқот марказининг иқтисодчиси ва эксперти Нарек Карапетян:

“Биринчидан, бу савдо маржасини, яъни нарх ва таннарх ўртасидаги фарқни пасайтириб, фуқароларимизга товарни янада арзонроқ харид қилиш имкониятини беради. Бундан ташқари, у иқтисодиётда экспорти йўқ сектор ва импортга йўналтирилган тижорат корхоналарининг ролини пасайтиради. Ушбу инсон капиталини ишлаб чиқариш фаолиятига йўналтиради».

Унинг фикрича, биринчи босқич айрим тадбиркорлар учун оғриқли бўлса-да, ҳозир бутун дунё худди шундай жараённи бошидан кечирмоқда. Кўпгина иш ўринлари технологик ечимлар билан алмаштирилмоқда ва глобал иқтисодиёт «оптималлаштирилмоқда». Бу эса ижодий ва мослашувчан бизнес учун имкониятлар очади.

“Ўйлайманки, савдогарлар ЕОИИ (Россия, Беларус, Арманистон, Қозоғистон ва Қирғизистон аъзо бўлган иқтисодий иттифоқ) божхона ҳудудида адолатли шароитлар тўлиқ таъминланмагани хавфини ҳам кўришади. Мисол учун, онлайн савдо майдончаларида ишлайдиган трейдерлар бошқа ЕОИИ аъзо давлатларидан товарларни арзонроқ импорт қилиш имкониятига эга бўлади. Бу, табиийки, ҳалол рақобат шартларини бузади”, – дея тушунтиради иқтисодчи.

Савдогарларнинг талабларини шарҳлар экан, Нарек Карапетян бизнесни қўллаб-қувватлаш ҳақида гапирганда жуда эҳтиёт бўлиш кераклигини таъкидлайди. Ахир бу бутун жамият ҳисобидан амалга оширилади.

Унинг қўшимча қилишича, савдо билан шуғулланувчи кичик бизнес субъектларига аллақачон ўзига хос солиқ имтиёзлари (юқори кўрсаткичли айланма солиғи) тақдим этилган. Ва божхона сиёсати ўйиннинг умумий қоидалари қўлланиладиган ЕОИИ даражасида амалга оширилади.

“Бир хил солиқ режимида ишлаш шароитида тадбиркорлар таркибининг ўзгариши солиқларга сезиларли таъсир кўрсатмаслиги керак. Аммо бизда турли хил солиқ режимлари мавжуд бўлганлиги сабабли, онлайн савдо майдончалари аслида айланма солиқ режими остида ишлайдиган кичик ва ўрта бизнесдан «бозорни ўғирлайди». Бундай вазиятга қарамай, онлайн савдо умумий солиқ тушумларига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин, – дейди Карапетян.

Кичик дўконларни сақлаш ҳақида гап кетганда, у биринчи навбатда ишлаб чиқариш бизнеси ҳақида ташвишланиш кераклигини айтди. Ва импорт корхоналарга «зарба» ҳатто иқтисодиётга шифобахш таъсир кўрсатиши мумкин.

«Савдо мантиғи ўзгармоқда, барча мамлакатларда онлайн платформаларга ўтилмоқда»

Анна Мкҳеян сўнгги уч йил давомида рақамли маркетинг бўйича ихтисослашган. Машҳур брендлардан бирининг арман тармоғида ишлайди.

У Арманистондаги Wildberries муваффақиятини мантиқий деб ҳисоблайди, чунки савдо шакли ва мазмуни бутун дунёда, айниқса коронавирус пандемиясидан кейин ўзгарган:

“Ҳозир вақтни тежаш ва тақдим этилаётган маҳсулотлар турини диверсификация қилиш жуда муҳим. Ушбу рус тармоғининг муваффақияти, шунингдек, таклифларнинг хилма-хиллиги, тезкор етказиб бериш ва ишнинг мослашувчанлиги билан боғлиқ. Одамларда танлов, хато қилиш ва буюртмани қайтариш имконияти бор. Арманистоннинг бошқа дўконларида харидор ҳар доим ҳам сифатсиз маҳсулот ёки ўзига ёқмаган харидни қайтариб бера олмайди, гарчи қонунга кўра, у бунга ҳақли бўлса ҳам”.

Маркетологнинг сўзларига кўра, бу Арманистонда прецедент, аммо чет элда бу ишдаги умумий қабул қилинган ёндашув. Маҳаллий савдогарлар рақобатлаша олишлари учун эса интернет орқали ўз ҳаракатларини кучайтиришлари керак.

“Ижтимоий тармоқларда дўкон ёки бренд учун саҳифаларга эга бўлишингиз, уларни малакали бошқаришингиз ва турли реклама найранглари билан янги мижозларни жалб қилишингиз керак. Булар асосий вазифалар, бироқ маҳсулот тўлиқ ёки қисман Арманистонда ишлаб чиқарилган бўлса, аллақачон ўрнатилган онлайн савдо майдончалари билан, масалан, Wилдберриес билан ҳамкорлик қилиш яхши бўларди”, – дея тушунтиради рақамли маркетинг бўйича мутахассис.

Ишга ёндашувни ўзгартиришдан бошқа иложи йўқ, чунки яқин келажакда кўплаб брендлар ва дўконлар пулни тежаш учун онлайн савдога ўтадилар.

“Онлайн харид қилиш ҳам вақтни тежашнинг бир усули ҳисобланади. Замонавий одам вақт етишмаслигини кескин ҳис қилади, вақтни беҳуда ўтказиш унинг учун номақбул ҳашаматдир «, – дейди Анна.