CОП29 иқлим саммити: 300 миллиард долларлик келишув бой ва камбағал мамлакатлар ўртасида келишмовчиликни келтириб чиқарди

БМТнинг Бокуда бўлиб ўтган иқлим саммитида иқлим ўзгаришига қарши кураш учун қашшоқ мамлакатларга йилига “камида” 300 миллиард доллар ажратиш бўйича келишувга эришилди. Бироқ, шиддатли музокаралардан сўнг қабул қилинган қарор ривожланаётган мамлакатларнинг танқидига сабаб бўлди, улар таклиф қилинган пакет улар олдида турган муаммоларни ҳал қилиш учун етарли эмаслигини айтади.

Музокаралар узилиш арафасида

CОП29 саммити шанба ва якшанба куни эрталаб икки марта тўхтатилиши хавфи остида эди. Асосий сабаб ривожланаётган ва ривожланган мамлакатлар ўртасидаги бўлиниш эди. Маҳаллий вақт билан соат 2:30 да келишув эълон қилинди, бироқ бу Ҳиндистоннинг қаттиқ қаршилигига учради, делегация норозилигини очиқдан-очиқ билдирди. Ҳиндистон вакили жараённи «уйиштирилган» ва таклиф қилинган миқдорни «арзимас» деб атади.

Ҳиндистон натижалардан норози бўлган ягона давлат эмас эди. Боливия, Чили, Нигерия ва бошқа мамлакатлар, жумладан Малави, Фижи ва Малдив ороллари вакиллари ҳам эътироз билдирди. CОП29 президенти Мухтор Бабаев уларнинг изоҳлари инобатга олинишини айтди, бироқ келишувга бошқа ўзгартиришлар киритилмади.

Янги молиявий мажбуриятга муносабат

Шартномага кўра, бой давлатлар 2035-йилгача иқлимни молиялаштириш учун йилига «камида» 300 миллиард доллар ажратишга ваъда беришди. Бу таклиф 250 миллиард долларлик дастлабки суммадан юқори бўлган, аммо 500 миллиард доллар талаб қилган ривожланаётган мамлакатлар сўровидан анча паст бўлган.

Танқидчиларнинг таъкидлашича, инфляцияни ҳисобга олган ҳолда, таклиф қилинган 300 миллиард доллар, бой давлатлар бундан ўн йилдан кўпроқ вақт олдин келишиб олган 100 миллиард доллардан анча кам. Куба вакилининг таъкидлашича, таклиф этилаётган миқдор заиф давлатлар дуч келаётган муаммо кўламини акс эттирмайди.

Америкалараро тараққиёт банки маслаҳатчиси Авинаш Персауд эришилган келишув ривожланган мамлакатлар учун сиёсий жиҳатдан мумкин бўлган ва ривожланаётган мамлакатларнинг реал эҳтиёжлари ўртасидаги чегарада эканлигини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, ушбу ташаббуснинг муваффақияти маблағлар биринчи навбатда энг заиф давлатларни қўллаб-қувватлашга йўналтирилиши ва кўп томонлама ривожланиш банклари ислоҳотлари билан бирга олиб борилишига боғлиқ бўлади.

Кичик мамлакатлардан танқид

80 га яқин давлатни ўз ичига олган кичик орол давлатлари ва кам ривожланган мамлакатлар иттифоқлари айниқса танқидий муносабатда бўлишди. Таклифдан ҳафсаласи пир бўлган улар шанба куни молиявий муҳокамалардан вақтинча чиқиб кетишди. Айрим мамлакатлар вакиллари таклиф этилаётган маблағлар иқлим ўзгариши оқибатларига, жумладан, экстремал об-ҳаво шароитларига чидамлиликни оширишга самарали бардош бера олмаслигини очиқ айтишди.

БМТнинг иқлим ўзгариши бўйича бўлими раҳбари Саймон Стил келишувни “инсоният учун суғурта сиёсати” деб атади, бироқ бу байрам учун сабаб эмаслигини, чунки молиялаштириш долзарб масала бўлиб қолаётганини айтди.

Қазилма ёқилғи ишлаб чиқарувчи мамлакатларнинг таъсири

Молиявий музокаралар қазиб олинадиган ёқилғи ишлаб чиқарувчи мамлакатларнинг муҳокамаларни издан чиқаришга уринишлари туфайли мураккаблашди. Германия нефт қазиб олувчи давлат Озарбайжонни бундай ҳаракатларга ёрдам беришда очиқ айблади. Германия ташқи ишлар вазири Анналена Барбок нефт ва газ ишлаб чиқарувчи давлатлар иқлим инқирози шароитида саммитдан «геосиёсий ўйин» учун фойдаланишга уринаётгани ҳақида огоҳлантирди.

Саммит иштирокчилари Саудия Арабистони ва Россия бошчилигидаги давлатлар ўтган йили эришилган келишувларга қарамай, қазиб олинадиган ёқилғидан воз кечиш зарурлиги ҳақидаги ҳаволаларни тўсиб қўйишга ҳаракат қилганини айтди.

300 миллиард долларлик келишув иқлимни молиялаштиришда муҳим қадам бўлса-да, у кўплаб саволлар ва шикоятларни қолдирди. Ривожланаётган мамлакатлар янада улуғвор мажбуриятларни олишга интилишда давом этмоқда, шу билан бирга қазиб олинадиган ёқилғи ишлаб чиқарувчи мамлакатларнинг қаршиликлари ва глобал сиёсий ноаниқлик узоқ муддатли мақсадларга эришишни қийинлаштиради. Саммит иқлим ўзгаришига қарши кураш бой ва камбағал давлатлар ўртасида қизғин баҳсли соҳа бўлиб қолаётганини кўрсатди.