Қосим-Жомарт Тўқаевнинг катта интервьюси ҳақида

2024 йил 3 январ куни Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Токаевнинг Қозоғистоннинг ички ва ташқи сиёсати ҳақида интервьюси эълон қилинди.

Президент Кантара воқеаларига оид саволларга жавоб берди, ҳукуматнинг амалдаги таркибини муҳокама қилди, 2024 йилга мўлжалланган асосий вазифаларни белгилаб берди, Қозоғистонда ҳуқуқ-тартибот ва қонунийликни таъминлаш масалалари бўйича ўз позициясини билдирди. Токаев, шунингдек, навбатдаги президентлик сайловларида иштирок этиш эҳтимоли ҳақида гапириб, ушбу тадбир муҳимлигини қайд этди. Суҳбатда ёритилган бошқа мавзулар орасида Россия билан муносабатлар, иситиш ва уй-жой коммунал соҳасидаги муаммолар, президентнинг Янги йилга шахсий муносабати ҳам бор.

Иқтисодчи олим Абдулла Абдуқодиров Facebook’даги шахсий саҳифасида интервюда тилга олинмаган минтақавий ҳамкорликнинг муҳим масалалари ҳақида ўз фикрлари билан ўртоқлашди. Айни пайтда Абдуқодиров Ўзбекистон Президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги бош директорининг биринчи ўринбосари ҳисобланади. “Юқорида айтилганларнинг барчаси менинг шахсий фикрим ва мен қозоғистонлик ҳамкасблар билан жорий ташаббусларнинг ўзига хос мазмунини муҳокама қилишга тайёрман”, деб таъкидлади иқтисодчи.

Муаллифнинг имлоси сақланиб қолган.

“Қўшни давлат фуқароси сифатида мени Қозоғистон президенти минтақадаги ҳамкорлик истиқболларини қандай кўраётгани ва барчамизга умумий таҳдид бўлган муаммоларни енгиб ўтиш учун ҳамкасблари билан муносабатларни қандай йўлга қўйиш ниятида экани жуда қизиқ. Улар эса кам эмас: сув таъминоти, энергия таъминоти, озиқ-овқат хавфсизлиги, турли кўринишдаги экстремизм, эскирган алоқа линиялари (йўллар, темир йўллар), одамларнинг трансчегаравий ҳаракатланиши, икки мамлакат ўртасида ҳаракатланаётган одамларнинг нормал ҳаётини таъминлаш, ва бошқалар. Афсуски, қўшни давлат раҳбари бу муаммоларни ёки кўрмайди, ёки уларни тилга олишга арзимайдиган деб ҳисоблаган. Суҳбат асосан ҳокимият муаммоси ва мамлакатдаги конституциявий ислоҳотларга бағишланди, деб таъкидлаш мумкин. Шу билан бирга, Президентга фуқароларнинг қарз остида эканлиги, нархларнинг ошиши, ёқилғи-энергетика комплекси ва коммунал хизматларнинг қолоқлиги ҳақида саволлар берилди. Президент бу саволларга тўғридан-тўғри жавоб беришдан қочди ва “Асосий масала – ресурсларни мақбул тақсимлаш ва самарали режалаштиришдир” деган умумий баёнот билан чекланди. Икки мамлакат иқтисодчилари қўшниларимиз билан минтақавий ҳамкорликнинг кенг кўламли масалалари бўйича келишиб олсак, мамлакатлар иқтисодий ривожланишининг кўплаб долзарб масалаларини ҳал қилиш ҳам анча осон ва тезроқ бўлар эди, деган фикрга ҳамжиҳатлар.
Ўзбекистон ва Қозоғистон кўп йиллардан буён келиша олмаган аниқ ташаббусли лойиҳаларига ҳозир тўхталиб ўтирмайман. Лекин менда кучли ҳис борки, Қозоғистон президенти атайлаб минтақавий ҳамкорликка эътибор қаратмайди, балки Россия Федерацияси ва Хитой билан ҳамкорлик 2029-йилгача ялпи ички маҳсулотнинг икки баравар ошишини таъминлайдиган зарур ва етарли шарт, деб ҳисоблайди.
Аслида Ўзбекистон ва Қозоғистон иқтисодиёти кўп жиҳатдан фойдали, яъни бир-бирини тўлдиради. Орамизда деярли рақобат қиладиган ҳеч нарса йўқ (агар биз Қозоғистоннинг олий ҳокимият органлари томонидан тасдиқланган стратегик ҳужжатларда “Қозоғистоннинг минтақадаги етакчи роли” ёзилганига эътироз ўйлаб чиқмасак). Иқтисодиётнинг соф қозоқ ёки соф ўзбек муаммоси ёқ. Улар одатда умумийдир. Ва биз уларни биргаликда, ҳамкорликда ҳал қилишимиз даркор.

Бу икки давлат халқларини кучли ажратиб турадиган бирон бир қадрият ёки ўзига хослик йўқ. Биз 100 йил олдин харитада чизилган чизиқлар туфайли бир-биридан ажралган ва кўпинча сиёсий лидерлар томонидан жуда кўп ноўрин урғу бериб, қандайдир тўқима «миллий манфаатлар» туфайли бўлинган бир миллатнинг турли тармоқлари эканлигимизни жуда яхши тушунамиз.

Қўшма алоқа ва транспорт линияларини қуриш ғояси икки давлатнинг миллий манфаатларига зид келадими? Ёки минтақада ИТ ва транспорт марказига айланиш ғоясими? Ва Қозоғистонда Ўзбекистон халқининг орзу-умидларидан бунчалик фарқ қиладиган ёки уларга зид бўлган қандай миллий манфаатлар мавжуд?
Дарҳақиқат, миллий чегаралар ичида яккаланиб қолиш ғояси тараққиётнинг боши берк кўчага олиб кириши аниқ эмасми?! Бу қўшниларга ва бошқа халқларга қарши туриш ғояси!
Бу Қозоғистон Президентининг минтақавий ҳамкорлик ғоялари фақат Ўзбекистонни айланиб ўтувчи, шарқдан ғарбгача бўлган транспорт йўлаклари билан боғлиқ ҳолда ёқтиришини яққол кўрсатаётган биринчи чиқиши эмас. Бу давлат раҳбари Қосим-Жомарт Тоқаевнинг 2023-йил 1-сентябрдаги “Адолатли Қозоғистоннинг иқтисодий йўналиши” номли Қозоғистон халқига Мурожаатномасида аниқ айтиб ўтилган.

Лекин биз ҳали ҳам чегара ҳудудларини биргаликда ривожлантириш, Чимкент ва Тошкент вилоятлари ўртасида темир йўллар, йиғиш станцияларини қуриш, энергия ҳалқасини бошқариш самарадорлигини ошириш, сувдан биргаликда фойдаланиш, фуқароларимизнинг кўчишлари муносабати билан боғлиқ бир қатор гуманитар муаммоларни ҳал этишимиз керак.
Бу ривожланиш даврида фуқароларимиз учун асосий қадрият “миграция назорати” остида сунъий тўсиқлар яратиш эмас, балки ҳаракатланиш эркинлиги (пенсия ва нафақалар, дипломлар, тўлов тизимларини интеграциялашуви) бўлади.

Ишончим комилки, мамлакатларимиз халқларининг иттифоқи стратегик шериклик тўғрисидаги имзоланган икки томонлама шартномаларда қайта-қайта таъкидланганидек, ҳар икки томон тараққиётининг гаровидир.
Ва, албатта, бу иттифоқ томонларнинг суверенитетини бузишни назарда тутмайди, чунки у тенг ҳуқуқли ва манфаатдор томонлар иттифоқидир.
Имзоланган расмий ҳужжатларнинг мазмун-моҳияти расмий декларация бўлиб қолмаслигини, ҳаётга татбиқ этилишини истардим.

Юқоридагиларнинг барчаси менинг шахсий фикрим ва мен қозоғистонлик ҳамкасблар билан жорий ташаббусларнинг ўзига хос мазмунини муҳокама қилишга тайёрман”.