АҚШ президентлик сайловлари 2024 тақвими: праймеризлар, дебатлар ва номзодларнинг бошқа саргузаштлари

2024 йил Қўшма Штатлар учун аввалги йилга қараганда анча нотинч бўлиши кафолатланган ва мамлакатдаги кўплаб воқеалар бутун дунёдаги сиёсий вазиятни белгилайди.

АҚШ президенти Байденнинг ваколат муддати 2024 йилнинг ноябрида тугайди ва Америка сиёсатининг барча қоидаларига кўра, ҳозирги президент, нафақат Байден, балки ҳар қандай одам ҳукмронлигининг сўнгги йилида “оқсоқ ўрдак” га айланади.

Бу ерда Жокер сифатида, албатта, Дональд Трамп бўлиб, у 5 ноябрь куни бўлиб ўтадиган сайловлардан умуман маҳрум бўлиши мумкин.

Биз 2024 йилда АҚШда сиёсий ҳаёт хронологиясини батафсил кўриб чиқамиз.

Қиш. Украинани қўллаб-қувватлашга овоз бериш ва Республикачилар баҳслари

2024 йил 9 январда Вакиллар палатаси Рождество таътилидан қайтди. Конгрессменлар Украинага ёрдам беришга мавжуд тўсиқларини олиб ташлаши кутилмоқда.

Ҳеч бўлмаганда, Вакиллар палатаси спикери Жонсон Украинага ёрдам беришни “Қўшма Штатлар учун устувор вазифа” деб атамоқда. Бироқ, АҚШнинг Мексика билан жанубий чегарасини мустаҳкамлашни молиялаштириш муаммоси ҳал этилмаган.

Байден маъмурияти республикачилар назоратидаги Вакиллар палатаси томон ҳаракат қилди.

2024 йилнинг 10, 18 ва 21 январь кунлари Республикачилар партиясидан АҚШ президентлигига номзодлар ўртасида дебатлар бўлиб ўтади.

Ижтимоий сўровларнинг лидери Дональд Трамп, партия ичидаги тўртта олдинги мунозаралар каби уларда қатнашмаслиги мумкин.

Шундай қилиб, АҚШнинг БМТдаги собиқ элчиси Никки Галей, Флорида губернатори Рон ДеСантис, Нью-Жерси штатининг собиқ губернатори Крис Кристи, тадбиркор Вивек Рамасвами, уни “Дональд Трамп 2.0” деб ҳам аташади ва эҳтимол Арканзаснинг собиқ губернатори Аса Хатчинсон Америка Қўшма Штатлари Президенти лавозимига мос келишларига телетомошабинларни ишонтиришга ҳаракат қилишади.

Трампнинг ўзи ҳам мунозара қилишни хоҳлашини айтди, лекин фақат Жо Байден билан.

Баҳор. Трампга қарши судга берилган даъволар

Март Америка сиёсатида жуда қизғин ой бўлишини ваъда қилмоқда. Биринчи баҳор ойининг бошида бир вақтнинг ўзида иккита воқеа бўлиб ўтади – Дональд Трампнинг суд жараёни ва Супер Сешанба.

2024 йил 4 мартда собиқ президент Трампнинг 2020 йилги АҚШ президентлик сайловларини бекор қилишга уринишлари, шу жумладан 2024 йил 6 январда Капитолийга қилинган ҳужумдаги роли Трампнинг сайловларда иштирок этиши эҳтимоли бўйича “Америка Қўшма Штатлари Дональд Трампга қарши” федерал жиноий ишининг моҳияти бўйича суд бошланади.

Катта ҳакамлар ҳайъати Дональд Трампга қарши қуйидаги тўртта модда бўйича айблов эълон қилди:

• Қўшма Штатларни алдаш учун тил бириктириш;
• расмий иш юритишга тўсқинлик қилиш учун тил бириктириш;
• расмий иш юритишга тўсқинлик қилиш ва тўсқинлик қилишга уриниш;
• фуқароларнинг ҳуқуқларини бузиш учун тил бириктириш.
• Терговчиларнинг фикрича, Трамп президентлик сайловларида мағлуб бўлганидан кейин ҳокимиятда қолишга қарор қилган ва кейин бу ҳақиқат эмаслигини била туриб, сайловчиларга фирибгарликлар ҳақида ёлғон тарқатган. Ва у Конгрессни Жо Байденнинг ғалабасини маъқуллашига тўсқинлик қилишга уриниб, конгрессменларни процедурани кечиктиришга чақирди ва ўз тарафдорларини Капитолийга ҳужум қилишга ундади.

Дональд Трамп ўз айбини тан олмаяпти. Унинг атрофидагилар бу жараённи бўлажак президентлик сайловларига аралашишга уриниш ва “жодугар” ови (охота на ведьм) деб атамоқда.

Ҳозир энг катта драма, махсус прокурор талаб қилган тезлаштирилган суд жараёни содир бўлмаслиги мумкин. Олий суд тегишли қарор қабул қилди. Бу сайлов жараёнини мураккаблаштириши ва Дональд Трампнинг ишини осонлаштириши мумкин.

Дональд Трампнинг потенциал айбига иқрор бўлиши унинг АҚШ президентлигига номзодини қўйишига автоматик тарзда тўсқинлик қиладими ёки йўқми, бу борада аниқ консенсус йўқ.

Америка Конституциясига киритилган 14-тузатишнинг учинчи бўлими қўзғолонда қатнашган ҳар қандай шахсга давлат лавозимини эгаллашни тақиқлайди. Америкада бу қоида фуқаролар урушидан кейин сепаратистларнинг ҳокимиятни қўлга киритишига йўл қўймаслик учун жорий қилинган.

Шу билан бирга, Қўшма Штатлар президентлигига даъвогарлик қилиш имконияти учун фақат учта шарт мавжуд: номзод Америкада туғилган бўлиши керак, у камида 35 ёшда бўлиши керак ва у АҚШда камида 14 йил яшаган бўлиши керак. Конституцияда эса АҚШ президентлигига номзоднинг судланганлиги ҳақида ҳеч нарса айтилмаган. Бундан ташқари, аллақачон шундай ҳолатлар мавжуд эди. 1920 йилда социалист Евгений Дебс қамоқдан тўғридан-тўғри президентликка номзод бўлди, у эрда Американинг Биринчи Жаҳон урушига киришини танқид қилган урушга қарши нутқи учун қамоқ жазосини ўтаётган эди.

 Америка Қўшма Штатлари Трамп сериялиининг янги мавсумига шўнғийди, унинг мазмуни номзодлик ҳуқуқи атрофида айланмоқда.

Аввалига Миннесота Олий суди Трампни президентлик пойгасида қатнашишни тақиқлашни рад этди.

Кейин Колорадо Олий суди Дональд Трампга штатдаги сайловларда қатнашишни тақиқлади. Шундай қилиб, суд моҳиятан Трампни 2021-йил 6-январдаги қўзғолон иштирокчиси сифатида тан олди.

Кейинчалик Мичиган Олий суди Трампнинг сайловда қатнашиш ёки қилмаслик ҳуқуқини сиёсий масала деб атади, бу эса суднинг эмас, АҚШ Конгрессининг ваколатини англатади.

Кейин Мейн штати Давлат котиби Шанна Беллоwс АҚШ Конституциясига киритилган 14-ўзгартиришнинг учинчи бўлимига асосланиб, Дональд Трампни штатдаги Республикачилар партиясининг праймериз сайловида қатнашишни тақиқлади. Трамп қарор устидан шикоят қилди.

Энди яна президент бўлмоқчи бўлган Трампнинг тақдирини АҚШ Олий суди белгилаши керак. Унга Колорадо Олий судининг қарорини бекор қилиш ёки қилмаслик тўғрисида қарор қабул қилиш вазифаси юкланган, бекор қилмаса Трампга автоматик равишда ҳар бир штатда овоз бериш имкониятини беради.

Бироқ, бунинг учун судяларнинг кўпчилиги Доналд Трамп қўзғолонда иштирок этмаганига ишонч ҳосил қилиши керак.

2024 йил 5 март куни “Супер сешанба” деб аталадиган кун бўлиб ўтади.

Шу куни 15 штат ва ҳудудда Республикачилар ва Демократик партияларнинг миллий қурултойларига делегатлар сайлаш учун праймеризлар ўтказилади. Улар охир-оқибат партиялардан президентликка номзодларни танлайдилар.

“Нью-Йорк штати аҳолиси Дональд Трампга қарши” суд жараёни 2024 йил 25 мартда бошланади.

Трамп 2016 йилги президентлик кампанияси вақтида порно актриса Сторми Дениелсга (ҳақиқий исми Стефани Клиффорд) унинг суқут сақлашига пул тўлаганликда айбланмоқда.

Терговчиларнинг фикрича, у Клиффорднинг ўтмишдаги жинсий алоқалари ҳақида сукут сақлашини кафолатламоқчи бўлган. Ушанда Клиффорд телевизион интервю уюштиришга ҳаракат қилган, унинг мавзуси унинг Трамп билан муносабатлари бўлиши мумкин деб ҳисобланади.

Трампнинг собиқ адвокати Майкл Коэн порно актрисага ўз чўнтагидан 130 минг доллар тўлаганини айтди. Кейинчалик Трамп унга юридик тўловлар сифатида таснифланган харажатларни қоплади. Шунинг учун Трамп бизнес ҳужжатларини сохталаштиришда айбланмоқда.

Ва агар у барча моддалар бўйича айбдор деб топилса, энг кўп жазо – 136 йилни панжара ортида ўтказиши мумкин.

Дональд Трамп айбини тан олмайди ва прокурорни сиёсий мотивларда айбламоқда.

Лекин бу ҳаммаси эмас.

2024 йил 20 май куни “Америка Қўшма Штатлари Дональд Трамп, Уолтин Наута ва Карлос Де Оливейрага қарши” иши бўйича суд жараёни бошланади.

Бу Дональд Трамп, унинг ёрдамчиси Уолт Наута ва унинг Мар-а-Лаго вилласининг техник менежери Карлос Де Оливейрага қарши федерал жиноий иш бўлиб, Трампнинг ўз вилласида махфий ҳужжатларни сақлаши билан боғлиқ.

Трамп жосуслик тўғрисидаги қонун бўйича президентлигидан кейин махфий ҳужжатлар билан нотўғри муомала қилганликда, шунингдек, ёлғон баёнотлар бериб, терговга тўсқинлик қилиш мақсадида тил бириктирганликда айбланмоқда.

Трамп айбини тан олмаяпти.

Ёз. НАТО саммити ва расмий номзодлар

2024 йилнинг 9-11 июль кунлари Вашингтонда ташкилотнинг 75 йиллигига тўғри келадиган НАТО саммити бўлиб ўтади.

НАТОнинг собиқ бош котиби Андерс Фог Расмуссен 2023-йилда Вилнюсда бўлиб ўтган саммитда Украинанинг алянсга қисман қўшилишини назарда тутувчи Украинага нисбатан гибрид аъзоликни кўриб чиқишни таклиф қилди. Аввало, бундай режага кўра, НАТО Киев назоратидаги ҳудудларни қабул қилиши мумкин эди. Ва кейин, назарий жиҳатдан, келажакда рус босқинидан озод қилинган Украина ерлари қўшилиши мумкин.

Бироқ, президент Зеленский йиллик якуний матбуот анжуманида бундай таклифни бемаънилик деб атади ва Украина “НАТОга таклиф қилинмаганини” айтди.

Шу сабабли, яқинда Украина ахборот муҳитида эшитилган президент Байденнинг Украинани НАТОга таклиф қилиши ҳақидаги дадил фикрлар келаси йили амалга ошиши даргумон.

2024 йилнинг 15-18 июль кунлари Милуокида Республикачилар партиясининг Миллий қурултойи бўлиб ўтади, унда республикачилардан АҚШ президенти ва вице-президентлигига номзодлар кўрсатилади. Анъанага кўра, бундай биринчи қурултой ва номзодларни кўрсатиш Оқ уйни бошқармайдиган партия томонидан ўтказилади.

Демократик партия ўзининг Миллий қурултойини 2024 йил 19-22 август кунлари Чикагода ўтказади.

Байденнинг асосий рақиби ҳатто Трамп деб ҳам аталмайди, балки унинг ёши – у 81 ёшда.

Дональд Трампни мағлуб этиш учун катта имкониятга эга муқобил номзодни қўллаб-қувватлаш зарурлиги ҳақида фикр-мулоҳазалар мавжуд. Аммо 2024 йил бошида вазият қандай ривожланаётгани шуни кўрсатадики, демократлар амалдаги президент Жо Байден номзодига тикишлари аниқ.

Бироқ, унинг вице-президенти Камала Харрис остидаги курси қалтирамоқда. Бундай ҳолда, турли вариантлар юзага келиши мумкин.

Куз. Мунозаралар ва сайлов куни

2024 йил 16 сентябрь куни Техасда Республикачилар ва Демократлар партиясидан президентликка номзодлар ўртасидаги биринчи дебат бўлиб ўтади. Номзодлар 90 дақиқа давомида жозибадор нутқни намоён этишади.

Дебатларнинг иккинчи ва учинчи раундлари мос равишда 2024 йил 1 октабрь ва 9 октабрь кунларига белгиланган.

АҚШда президентлик сайловлари 2024 йил 5 ноябрда бўлиб ўтади. Уларда кимлар иштирок этиши ҳозирча номаълум. Якуний қарорга жуда кўп омиллар таъсир қилиши мумкин. Гарчи сиёсий дуелда учрашиш учун энг катта имконият эски рақибларда – АҚШнинг амалдаги президенти Жо Байден ва ундан илгари шу лавозимда ишлаган Дональд Трампда бўлиши мумкин.

Номзодларнинг исм-шарифлари бошқа бўлса ҳам, кураш шиддатли кечиши ҳозирдан маълум. Ва унинг натижаси, асосан, Украина ва дунё Россия билан кенг кўламли урушни ва бошқа можароларни тугатиши мумкин бўлган шартларни олдиндан айтиб беради.