Америка санкциялари Сербияда ҳукумат шартномаларини тузишга тўсқинлик қилмайди

2021-йил охирида Қўшма Штатлар сербия компаниялари ва айбланувчи жиноятчиларга нисбатан санкциялар киритди, аммо ўшандан бери уларнинг Сербия давлати билан бизнеси 36 миллион евродан ортиқ баҳоланди.

Сербия разведкаси директори Александр Вулинга АҚШ ҳукумати томонидан санкция қўйилганидан бир неча ҳафта ўтиб, АҚШ Хорижий активларни назорат қилиш бошқармаси (OFAC) томонидан унга қарши ҳеч қандай тергов ёки айбловлар қўйилмаган – Вулин уюшган жиноятчилик, гиёҳванд моддалар савдоси ва расмий лавозимини суиистеъмолликда ва Россия манфаатларини илгари суришга алоқадорликда гумон қилинмоқда.

Бунинг ажабланарли жойи йўқ, дейди баъзи кузатувчилар, чунки президент Александр Вучич бошчилигидаги Сербия ҳукумати ОФАC деярли икки йил олдин санкция қилган кўплаб компаниялар ва шахслар билан ҳамкорликни давом эттирмоқда.

2021-йил декабрь ойидан бошлаб, OFAC Милан Радоичич, Звонко Веселинович ва Радуле Стевични қора рўйхатга киритганидан сўнг, уларнинг ҳам санкцияга учраган компаниялари Сербия ҳукумати билан 36,3 миллион евро миқдоридаги операцияларда иштирок этди.

Ўтган йили OFAC томонидан санкцияланган Радоичич, Веселинович ва унинг укаси Веселинович Заркога тегишли бўлган Inkop компанияси Velmotrans автотранспорт компаниясини Сербиянинг марказий Куприя шаҳрида баҳоланган қийматининг ярмига давлатдан сотиб олди. Инкоп, шунингдек, Белград ва жанубий Ниш шаҳри ўртасидаги автомагистралда шаҳар автовокзалини сотиб олди.

Betonjerka компанияси 2019 йилда Inkop томонидан хусусийлаштирилди, у ҳам қора рўйхатга киритилган, аммо Elektrodistribucija Srbije давлат энергия компаниясининг таъминлаб берувчиси бўлиб қолмоқда. Ўтган йили у билан 11 миллион евролик рамка шартномалари имзоланган бўлиб, уларда бетон материаллар етказиб бериш, электр монтаж ва қурилиш ишларини амалга ошириш кўзда тутилган.

Betonjerka худди шу номга эга бўлган, аммо бошқа шаҳарларда жойлашган бир қатор бошқа компаниялар билан тендерларда ҳамкорлик қилган. Мисол учун, Сомбор мамлакат шимолида жойлашган ва Бажина Бастанинг Электроизграднжа компанияси рўпарасида Босния ва Герцеговина билан чегарада жойлашган. Иккала компания – Betonjerka Сомбор ва Elektroizgradnja Радожичич ва Веселиновичнинг шериклари томонидан назорат қилинади.

Ўтган йили Inkop томонидан назорат қилинадиган ва OFAC томонидан санкциялар остига тушган Novi Pazar Put компанияси Кралево, Нови Пазар, Тутин ва Врнячка Баня шаҳарларида тахминан 490 000 евролик йўлларни таъмирлаш бўйича шартномаларни ютиб олди ва кейинги йилда у қурилиш материалларини етказиб берди. Нови Пазар ва Кралеводаги давлат автомагистраллари компаниялари.

Аммо ўтган йилги энг катта ғолиб Стевичнинг Рад 028-зи бўлди, у якка ўзи ёки консорциумнинг бир қисми сифатида 24,6 миллион евродан ортиқ давлат тендерларини олди.

Тендерлар асосан 2008 йилда мустақиллигини эълон қилганидан бери собиқ Жанубий Серб вилояти Албания Косовоси билан бирлашишга қаршилик кўрсатаётган, Косово шимолидаги серблар яшайдиган ҳудудда давлат муассасалари томонидан ўтказилди.

Белград хавфсизлик сиёсати маркази директори ўринбосари Боян Элекснинг сўзларига кўра, Сербия давлати томонидан бундай компанияларга ўтказилган тижорат фаолияти унинг уюшган жиноятчилик ва коррупцияга қарши курашиш истагидан далолат беради.

“Американинг санкциялар киритгани Сербия учун ҳеч қандай ҳуқуқий оқибатларга олиб келмайди. Бироқ, Сербия, аниқроғи Сербия прокуратураси қилиши керак бўлган нарса бу даъволарни текшириш, уларда мавжуд бўлган далилларни тақдим этиш учун америкалик ҳамкасблари билан ҳамкорлик қилишдир», деди Элек BIRN нашрига. «Аммо мен бундай бўлмаслигига аминман», дейди у.

Ноқонуний фаолиятни сиёсий ҳимояси

ОАВ хабарларига кўра, 45 ёшли Радоичич ва 42 ёшли Веселинович узоқ вақтдан бери ҳукмрон Сербия прогрессив партияси (СПП) билан алоқадор.

Бундан ташқари, Радоичич Косово шимолидаги сербларни ифодаловчи ва Вучичнинг СПП билан яқиндан ҳамкорлик қилувчи асосий партия – «Српска Листа» раҳбари ўринбосари, Веселинович эса Вучичнинг куёв ўртоғи ва унинг укаси билан суратга тушган.

2018-йилда Радоичич ва Веселинович Косово ҳукумати томонидан мухолифатдаги серб сиёсатчиси Оливер Ивановичнинг ўлдирилишида гумонланувчилар сифатида кўриб чиқилди, у ўзининг BIRN нашрига сўнгги интервюсида Радожичич “Косово шимолида ҳокимиятни назорат қилишда асосий шахс” эканини айтди.

2021 йил охирида OFAC Веселиновични Сербия ва Косоводаги хавфсизлик ходимларига товарлар, маблағлар, гиёҳванд моддалар ва қуролларни ушбу икки давлат ичида ноқонуний тарқатиш учун пора берувчи жиноий гуруҳ раҳбари сифатида аниқлади.

2017 йил охирида Веселинович ва унинг укаси «сиёсий арбоблар билан шартномалар туздилар, уларга “арбоблар” уларнинг партиясининг сайловларда ғалаба қозонишига ҳисса қўшишлари, номзодларнинг сиёсий ғалабасини таъминлаш ва уларнинг сайловчиларига катта миқдорда маблағ ажратиш”лари керак эди.

Ўз навбатида, сиёсатчилар ака-укаларга Сербия расмийларининг аралашувисиз ўзларининг ноқонуний фаолиятларини амалга оширишлари мумкин бўлган айрим бизнес соҳаларини назорат қилиш имкониятини беришлари ва ака-укаларнинг бизнес сармояларини қўллаб-қувватлаш учун мулкий маълумотларни тақдим этишлари кўзда тутилган», – деб ёзади OFAC.

BIRN ҳукумат ишларини бажариш учун қора рўйхатга киритилган компаниялар билан шартнома тузган Сербиядаги ҳар бир давлат идоралари билан боғланди. Фақат иккитаси жавоб берди: Врнячка Баня шаҳридаги шаҳар уй-жой агентлиги ва Нови Пазардаги жамоат қурилишини ривожлантириш компанияси.

Ушбу компанияларнинг фикрига кўра, улар ички қоидаларга ва Давлат харидлари тўғрисидаги қонунга риоя қиладилар ва OFAC санкцияларининг тендер ўтказишга ҳеч қандай алоқаси йўқ.

“Юқорида қайд этилган Novi Pazar Put МЧЖ компаниясига келсак, биз бу саволга жавоб бера олмаймиз, чунки келиб тушган аризаларни баҳолашда биз фақат давлат харидлари тартиби доирасида белгиланган ва қонунчилигимизга мос келадиган мезонларга амал қиламиз», – деди Нови Пазар Пут билан шаҳар йўлларини сақлаш учун шартнома тузган Нови Пазар қурилиш ерларини ривожлантириш жамоат компанияси.

Врняcка Баня шаҳар уй-жой агентлиги Novi Pazar Put МЧЖни чиқариб ташлаш учун асос йўқлигини айтди. “Ариза берувчилар реэстрини текшириш натижасида Novi Pazar Put МЧЖ компанияси ариза берувчилар реэстрига киритилганлиги аниқланди”, — деди BIRN.