Financial Times: 2024 йил учун баъзи воқеалар прогнози

Financial Times 2024 йил учун воқеалар прогнозини эълон қилди. Улардан баъзилари қуйида келтирилган:

Дональд Трамп яна АҚШ президенти этиб  сайланадими?

Йўқ. Аммо агар Трампга қарши Колорадо ва Мэн штатларида яқинда пайдо бўлган ҳуқуқий тўсиқлар енгиб ўтилса, унинг Жо Байденга қарши олиб бораётган кампанияси АҚШ тарихидаги энг нохуш президентлик сайловига айланади. Бу жуда яқин пойга бўлади. Сайловлардан олдин Трамп камида тўртта суд жараёнидан бирида, эҳтимол иккитасида ҳам жиноятда айбдор деб топилади ва буни “жинояткор Байден клани”нинг сиёсий таъқиби деб тақдим этади. Ёшига қарамай, Байден ғолиб чиқади, чунки тор кўпчилик Байденнинг иккинчи муддатини маъқулламайди, лекин Трампни рад этади.

2024 йил кузатувлар тарихида энг иссиқ йил сифатида 2023 йилни ортда қолдирадими? 

Ҳа. 2023 йил жуда кўп экстремал иссиқлик ҳодисалари билан ажралиб турди. Шунинг учун ҳам 174 йиллик иқлим ёзувларидаги энг иссиқ йил бўлишига яқин келади. Бироқ кўп олимлар 2024 йил янада иссиқроқ бўлишини кутмоқда, чунки 2023 йилдаги иссиқлик Эль-Ниньо деган табиий иқлим ҳодисаси таъсирида кучайган. Одатда бундай ҳодисалар энг кўп глобал ҳароратга 2024 йилнинг январь ойида бўлиши мумкин бўлган пикдан кейин таъсир қилади.

Исроил ва Хамас ўртасидаги уруш минтақавий низога олиб келадими?

Йўқ. Уруш бутун минтақада Эрон томонидан қўллаб-қувватланаётган қуролли гуруҳлар иштирокида зўравонликка олиб келди. Энг катта хавотир  Ливандаги “Ҳизбуллоҳ” билан Исроил кучлари ўртасидаги чегара тўқнашувлари улар ўртасидаги тўлиқ низога айланиб кетишидир. Биньямин Нетаньяху ҳукумати  энди Ливан-Исроил чегарасида ўрнашиб олган “Ҳизбуллоҳ” қуроллилари билан яшай олмаслигини аниқ билди, аммо дипломатик босим вазиятни тийиб туриши учун умид бор. Вашингтон ҳам, Теҳрон ҳам, ҳатто “Ҳизбуллоҳ” билан Исроил ўртасидаги қуролли музокаралар авж олса ҳам, кенгроқ минтақавий низони истамайди. Аммо вазият ташвишли даражада беқарордир.

Хитойнинг иқтисодий ўсиши 3 фоизга ёки ундан пастга тушадими?

Йўқ. Хитойнинг иқтисодий ўсиш сифати, шубҳасиз, сўнгги йилларда сезиларли даражада ёмонлашди. ЯИМнинг деярли учдан бир қисмига тўғри келадиган уй-жой бозори секинлик билан вайрон бўлмоқда. Кўплаб маҳаллий ҳокимиятлар қарзга ботган. Хитойлик истеъмолчи иккиланмоқда. Аммо 2024 йилда ЯИМнинг ўсиши ишончли равишда 4 фоиздан ошиб кетади, бунга қарзни қутқариш чоралари мажмуи, солиқ-бюджет рағбатлантирувчи чоралар ва бошқа расмий қўллаб-қувватлаш шакллари ёрдам беради. Технологик тараққиёт кучли бўлиб қолади.

Тайвань президентининг ўзгариши Хитойнинг ҳужум қилишига олиб келадими?

Йўқ. Тайвань ичида ҳам, ташқарисида ҳам бугунги кунда Хитойнинг кенгайтирилаётган ҳарбий ўқувлари туфайли кўпчилик уруш бўлишидан хавотирланмоқда. Ҳукмрон Демократик прогрессив партиядан январь ойидаги президентлик сайловларида етакчи Лай Цин-те ҳозирги Цай Инь-вэньдан бутунлай фарқ қиладиган ўтмишга эга. Аммо Лай Хитойга муносабатда Цайнинг Пекинга ҳеч қандай ҳужум учун баҳона бермайдиган эҳтиёткор сиёсий позициясига амал қилишини аниқ билдирди. Си Цзиньпин раҳбарлигидаги Хитой раҳбарияти ҳали ҳам ҳарбий қўрқитишни кучайтириш, сиёсий кириб бориш, иқтисодий ваҳима ва халқаро изоляция орқали Тайванни урушсиз бирлаштириш имконияти борлигига ҳали ҳам ишонадиганга ўхшайди.

АҚШ ва ЕИ Украинани молиялаштиришни давом эттирадими?

Ҳа. 2023 йил охирида Украинанинг рус босқинига қарши қайта ҳужуми тўхтагач, Киевга ҳарбий ва молиявий ёрдам Атлантиканинг икки томонида ҳам баҳс мавзусига айланди. Байден маъмурияти етказиб беришларни давом эттиришга қатъий аҳд қилган: Конгрессдаги республикачилар билан келишув АҚШ чегара хавфсизлиги бўйича имтиёзларни Украинага кенгайтирилган ёрдам эвазига ўз ичига олиши мумкин. Жиддий муаммо Дональд Трамп президентлик лавозимига қайтса пайдо бўлади. Шу билан бирга, ЕИ етакчилари 2024 йил бошларида Венгриянинг 50 миллиард евролик молиявий ёрдам пакетига вето қўйишини четлаб ўтиш йўлини топишлари керак. Аммо эҳтимол Украина ҳали ҳам ҳарбий ёриб ўтиш учун кураш олиб боради, шунинг учун унга нисбатан Москва билан музокаралар олиб бориш заруратига бўлган босим ортиб боради.

Урсула фон дер Ляйен Еврокомиссия раиси лавозимига қайта сайланиши мумкинми?

Ҳа, бироз уринишлар билан. Урсула фон дер Ляйен қарз олиш, соғлиқни сақлаш, мудофаа харажатлари ва энергетика сиёсати соҳаларида ЕИнинг биргаликдаги ҳаракатларининг қадриятларини исботлаган инқирозлар даврида ўзини яхши кўрсатди. Унинг устувор Европа “яшил келишуви” дастури кўп жиҳатдан тўғри йўлда қолмоқда. Аммо сиёсатни мамлакатлар пойтахтларига мажбуран ўтказиши ва Вашингтон билан яқин алоқалари айрим етакчиларни ғашлантиради. Унинг 2019 йилдаги коалицияси Европа парламентидаги сайловларда ўнг популистларнинг ғалабаси туфайли хавф остида қолди. Аммо унинг ўнг марказдаги ХДС партияси, ҳатто бу евроскептик партиялар билан янада яқинроқ ҳамкорликни англатса ҳам, президентлик лавозимини сақлаб қолишга барча имкониятларга эга. Ҳозирги пайтда эса ХДСда ундан кучлироқ номзод кўринмайди.

Тикланадиган энергия манбалари жаҳонда электр энергияси ишлаб чиқаришда кўмирдан олдинга ўтиши мумкинми?

Йўқ. Яқин бир неча йил ичида тикланадиган энергия улушининг кўмир улушини ошиб кетиши кутилаётган бўлса-да, Хитой туфайли 2024 йилда унинг содир бўлиши эҳтимолдан узоқ. 2023 йилда Хитойдаги кўмирга талаб жадал ўсмоқда ва тикланадиган манбалар ҳам жадал ўсаётган бўлса-да (янги генерация қувватининг тахминан 90 фоизи уларнинг улушига тўғри келади),  ҳатто ғарбий кўмирдан фойдаланиш камайса ҳам, бу кейинги йилда кўмирни ишлаб чиқаришдан ошиб кетиш учун етарли бўлмайди. Аммо ҳал қилувчи нуқта яқинлашмоқда. Хитойнинг кўмирга бўлган иштаҳаси иқлим туфайли камайиши ,ниҳоят, муҳимроқ бўлади.

X банкрот бўладими?

Ҳа. Илон Маск кўпинча мотивация учун банкротлик хавфидан фойдаланади; у буни Tesla ва SpaceXда ҳам қилган. Аммо бу гал Xнинг рекламадаги муваффақиятсизлик ва янги даромад манбаларини яратиш уринишлари эътиборга олинганда, бу рўй бериш эҳтимоли юқори. Реклама берувчиларга қарши яқинда кечган ҳиссий портлашдан кейин, у ширкатни банкротликка олиб боришни режалаштириб, бу уни биринчи ўринга чиқариши мумкин деган беандиша фикрга бориши мумкин. X компаниясини банкрот қилиш учун Маскнинг кураши Twitterни драматик сотиб олишдан кейин давом этади.

Сэм Альтман яна OpenAIдан ишдан бўшатиладими?

Йўқ. Сэм Альтман аввал бошданоқ компаниясини инсоният манфаати йўлида яратилган нотижорат ташкилотни назорат қиладиган тарзда қурган эди. У OpenAI акцияларига эга эмаслигини ва кенгаш уни истаган пайтда ишдан бўшатиши мумкинлигини айтган эди. Аммо ноябрь ойида Альтманнинг ҳамтаъсисчиси ва учта мустақил кенгаш аъзоси шундай қилгач, тўрт кундан сўнг уни қайта ишга тиклашган. Энди бошланғич кенгашнинг барча аъзолари, фақат биттасидан ташқари, четлаштирилган; OpenAIнинг асосий ҳамкори ва йирик молиявий ҳомийси Microsoft янги кенгашда овоз бериш ҳуқуқисиз кузатувчи сифатида иштирок этади, компанияни бошқариш эса қайта кўриб чиқилади шу сабабли у яна шундай мансабга қўйилиши мумкин эмас.

Novo Nordisk йилни Европадаги энг қиммат компания сифатида якунлай оладими?

Ҳа. 2023 йилда семиришни даволовчи  Wegovy дориси энг муваффақиятли дорилардан бири бўлди, Дпниянинг Novo компанияси эса люкс тоифадаги нарсаларни сотадиган LVMH гуруҳини қимматликда ортда қолдирди. Аммо 2024 йил Хитойга қиммат сумкалар сотадиганлар учун оғир кўринмоқда, Novoнинг семиришга қарши қиммат дорилар сотишдаги асосий муаммоси уларни қанчалик тез ишлаб чиқаришига боғлиқ.  Novo семиришга қарши дорисидан беморлар ва врачларни фойдаланишга ишонтиргач, энди АҚШдаги 100 миллион ва жаҳондаги 700 миллион бемордан 1 миллиони даволанаётган бозорга чиқмоқда ва қамровни кенгайтирмоқда.

Британия Парфенон мармарини Грецияга қайтарадими?

Ҳа, гарчи бу Британия қонунчилигини ўзгартиришни талаб қиладиган тўлиқ қайтариш эмас, балки кредит шартномаси орқали амалга оширилса ҳам. Риши Сунак Лондондаги Греция бош вазири Кириакос Мицотакис билан учрашувни тўсатдан бекор қилгач, сиёсий кайфият бу йил аланга олган эди. Аммо Британия музейи раиси Жорж Осборн мармарни Афинада намойиш этиш имконини берадиган битим учун қатъий турибди, бунинг ўрнига эса Лондонга бошқа грек ёдгорликлари юборилади. Лейбористлар партиясидан Кейр Стармер музей ва Афина учун мақбул бўлган битимга қарши чиқмаслигини маълум қилди.