Дайди жониворларга муносабат жамият саломатлигининг кўрсаткичидир

Ўзбекистонда бошпанасиз ҳайвонларга шафқатсиз муносабатда бўлиш муаммоси ҳамон долзарблигича қолмоқда. 2022 йил январь ойида Сирғали-2  “Спутник” массивида очиқдан-очиқ шафқатсизлик содир бўлди. Бу ерда  мўйловлари ёқиб юборилган, баъзи жойларида жуни юлиб олинган, бурни кесилган, тирноқлари суғуриб олинган, панжаларида арқон излари яққол кўриниб турган, некроз  жойлари бор мушук топилди. Майиб қилинган ҳайвон уни тасодифан кўриб қолган ғамхўр одамлар томонидан ветеринария клиникасига олиб келинган. Узоқ даволанишдан сўнг, мушук  ўзига эга топиши учун  ҳайвонлар бошпанасига топширилди.

2022йил август ойида Олмалиқ шаҳрида ҳайдовчи машинага боғлаб қўйилган итнинг қонга беланган жасадини тошлар устига судраб кетган. Ҳайдовчи гувоҳларга итнинг тажовузкор эканлигини тушунтирган. Бироқ, у қандайдир йўл билан тажовузкор жониворга бўйинбоғ кийдириб, уни машинага боғлаб, итни қийнаб ўлдиришга муваффақ бўлган. Анъанавий ўзбек жамиятида ит “ҳаром” – ифлос жонзот саналади. Балки шунинг учундир, агар болалар кўпинча уйга ёқимли мушукчалар ёки кучукчаларни олиб келишса, улар улғайиб, жажжи ва ёқимли мавжудот бўлишдан тўхтатганида,  лоқайдлик билан кўчага ташланади.

Ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиш нафақат ҳайвон ҳуқуқлари ҳимоячиларининг, балки бутун жамиятнинг муаммоси. Ҳайвонларга нисбатан шафқатсизлик одамларга нисбатан шафқатсизликнинг биринчи қадами бўлиши мумкин, чунки буларнинг барчаси ҳимоясиз мавжудотларга нисбатан зўравонликдан бошланади.

Ўзбекистонда бошпанасиз ҳайвонлар йўқ қилиниши керак бўлган ахлат тоифасига киритилган. Ҳозиргача инсонпарварликдан жуда йироқ бўлган қаровсиз ит ва мушукларни тутиш ва йўқ қилиш хизмати мавжуд. Итлар арматура билан калтакланади, ҳудудларда кўчаларга заҳар ташлаш йўли билан заҳарланади, оқибатда эса ҳайвонлар даҳшатли азобда ўлади. Бу фактлар бефарқ бўлмаган фуқароларнинг кўплаб аризаларида ўз аксини топган. Сақланиш жойларида итлар сувсиз ва озиқ-овқатсиз яшайди, бир неча ўнлаб итлар битта қафасда касаллик, ташналик ва очликдан ўлиб кетади. Кўплаб гувоҳларнинг айтишларича, кучукчалар ва катта итларнинг шишган жасадлари тириклари билан бир қафасда сақланаркан, челакларнинг пастки қисмида сув ўрнига балчиқ, бутун ҳудуд бўйлаб ўлик ҳайвонлар ва нажас  ҳиди тутиб кетган.

Ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз хатти-ҳаракатлар кўпинча жазосиз қолади. Экожурналист Наргис Қосимова вазиятни қуйидагича изоҳлайди:

“Менга ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиш ҳолатларида тез-тез мурожаат қилишади. Жумладан, Қарши шаҳрида эшакни калтаклаш воқеаси бор эди, у ерда бир киши боласининг кўз ўнгида эшакни уриб, белини синдириб ташлаган. У суратга олиниб, ижтимоий тармоқларга жойлаштирилди. Жамоатчилик ғазабланди. Айбдор ночор эшакни аёвсиз калтаклагани учун эмас, балки ёш ўғлига маънавий зарар етказгани учун судланган ва жаримага тортилган. Ўзбекистонда ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлганлик учун жавобгарлик кўзда тутилган, аммо қонун амалда ишламайди, эшак билан юз берган ҳолат буни тасдиқлайди.

Ҳайвонларни ҳимоя қилиш фаолияти

Ҳайвонларни ҳимоя қилиш Ўзбекистонда расман 2010 йилда, мамлакатдаги биринчи Ҳайвонларни ҳимоя қилиш жамияти “Меҳр ва Оқибат” ННТ рўйхатга олинганидан сўнг иш бошлаган. Ўшандан бери мамлакатда ҳайвонларни ҳимоя қилувчи ташкилотлар сони кўпайди- Terra Vita, Хаёт, Ekolog. Бироқ, ижобий йўналишдаги ўзгаришлар жуда секин.

Зооволонтёрлар кўча мушуклари ва итларига нисбатан шафқатсизлик сигналларига жавоб беришда ҳар доим жуда фаол. Ижтимоий тармоқларда ҳайвонлар ҳуқуқлари фаоллари билан мулоқот қилиш учун турли платформалар мавжуд. Одамлар суиистеъмоллик фактлари ҳақида хабар беришади, муайян вазиятларда маслаҳат сўрашади. Ҳозирча биз сизга фақат профилактика инспекторига қонунга мувофиқ зарур чоралар кўриши учун ариза ёзишингизни маслаҳат берамиз. Бугун кўнгиллилар таълим муассасалари ўқувчилари билан учрашувлар ўтказмоқда. Уй ҳайвонларини бепул стерилизация қилиш орқали уйсиз ҳайвонлар сонини инсоний равишда камайтириш бўйича фаол дастур мавжуд.

1994 йилда Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси қабул қилиниб, унинг 111-моддасида “Ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиш” жавобгарлик назарда тутилган эди. 2019 йилда унга ўзгартириш киритилди ва жарима миқдори оширилди: ҳайвонларнинг ўлимига ёки жароҳатланишига сабаб бўлган шафқатсизлик, шунингдек, ҳайвонларни қийноққа солиш – бирдан уч БҲМ миқдоргача жарима солишга сабаб бўлади. Худди шундай ҳуқуқбузарлик маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса ёки ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик вояга етмаган шахс иштирокида содир этилган бўлса, — энг кам иш ҳақининг уч бараваридан беш бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш кунгача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

2021 йил 27 ноябрдан кучга кирган Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 202-1-моддаси ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиш, яъни ғаразгўйлик ёки бошқа ғаразли ниятларда уларни қийнаш ёки азоб-уқубатларга солиш, уларнинг ўлимига ёки жароҳатланишига олиб келганлик учун, худди шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, – йигирма бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима ёки икки юз қирқ соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача озодликни чеклаш ёки олти ойгача қамоқ билан жазоланади.

Қонунчиликни такомиллаштириш борасидаги ишлар кўп жиҳатдан “Меҳр ва Оқибат” ННТ Ҳайвонларни муҳофаза қилиш жамияти директори Любовь Вотинцеванинг хизматлари ҳисобланади. У шундай дейди:

– Турли вазирлик ва идоралар бизни доим қўллаб-қувватлаб келади. Албатта, ўшандан, 2010 йилда ҳайвонларни ҳимоя қилиш билан боғлиқ вазият анча ёмон эди. Ҳар қандай шафқатсизлик мутлақо жазосиз эди, уйсиз ҳайвонлар учун бошпаналар, стерилизация тушунчаси йўқ эди. Ҳамфикр, ғамхўр фуқароларимиз туфайли ҳайвонларга нисбатан шафқатсизликка оид қонунларни такомиллаштирдик ва 50 га яқин суд жараёнларида ғолиб чиқдик. Бизни танқид қилишади, жуда секин ҳаракат қилишда айблашади. Афсуски, қонунчиликдаги ўзгаришларнинг тезлиги бизга боғлиқ эмас. Биз нолдан бошладик: ҳайвонларни ҳимоя қилиш ҳақида кам одам билар эди, ижтимоий тармоқлар йўқ эди. Ҳайвонларга нисбатан шафқатсизликка қарши курашда одамларнинг онгига таъсир ўтказиш, уларга ҳайвонлар тирик мавжудот эканлигини, улар ҳам оғриқ, қўрқув, очлик, хўрланиш ва ҳоказоларни ҳис қилишларини тушунтириш жуда муҳимдир. Шу боис 2017-йилда биз ноёб ижтимоий лойиҳани йўлга қўйдик – пойтахтимиздаги автобус бекатларига ҳайвонларнинг катта тасвирлари ва “Инсон бўл” – “Инсон бўл” шиори туширилган плакатларни ўрнатдик. Лойиҳага #озорберма хештеги ҳамроҳлик қилди.

Шунингдек, Ўзбекистон маданият, санъат ва спорт арбоблари – Севара Назархон, Насиба Абдуллаева, Муножат Йўлчиева, Муниса Ризаева ва бошқа юлдузлар иштирокида реклама плакатлари пайдо бўлди. Бу ҳаракатимиз учун бизни ҳам танқид қилишди – улар бу маблағларни тўғридан-тўғри бошпанасиз ҳайвонларга ёрдам беришга – уларни даволашга сарфлаш яхшироқ бўларди, деб қоралашди. Аммо бу ижтимоий лойиҳа фойдали бўлганига ҳали ҳам ишончимиз комил.

Ҳайвонларнинг муаммоларига бефарқ бўлмаганлар кўп, аммо муаммо сақланиб қолмоқда: йилига минглаб ҳайвонларга нисбатан шафқатсизлик ҳолатлари юз бермоқда. Бу жамиятда жиддий ижтимоий муаммолар мавжудлигининг кўрсаткичларидан биридир.

Бизга самарали ижтимоий ҳаракатлар, давлатнинг сиёсий иродаси керак, чунки бу муаммони ҳал қилиш жамиятдаги ахлоқий муҳитни, унинг маънавий фаровонлигини янги босқичга кўтаради.

Юлдуз Латипаева