Яна Тошкент метрополитенининг имконияти чекланган инсонлар учун имконлилик даражаси ҳақида

Anhor.uz таҳририяти ногиронлиги бўлган шахслар учун метродан фойдаланиш имконияти масаласини қайта-қайта кўтариб чиқмоқда, биз Сирғали ва Қуйлиққача очилган йўналишларнинг, шунингдек, ҳожатхоналар мавжудлигининг мониторингини амалга оширгандик. Энди эса ушбу мавзуни кўтариш учун навбатдаги сабаб пайдо бўлди – эски метро вагонлари ногиронлар аравачасида ҳаракатланадиган одамлар учун «мослаштирилибди». Ўзбекистон йўналишидаги вагон қуйидаги кўринишга эга: уларда иккита ўриндиқ олиб ташланган ва шу тарзда ногиронлар аравачасида ҳаракатланадиган одамлар учун жой бўшатилган. Бироқ яна бир бор таъкидлашни истардикки, бу шунчаки ярим чора, чунки ногиронлар аравачасидаги одам, авваламбор, ушбу метро йўналишининг ичига туша олмайди – бекатга кираверишда пандуслар йўқ. Ногиронлар уюшмасининг “эски” метрони янги шароитга қандай мослаштириш кераклиги бўйича тавсияларини эълон қиламиз.

Муаммо

Ногиронлар учун кўчага  чиқиш масаласи муаммо ҳисобланади. Ногиронларнинг 46,7 фоизи шаҳар бўйлаб ҳаракатланишда қийинчиликларга дуч келади. Шу билан бирга, таянч-ҳаракат тизими бузилган одамлар (64,3%) ва кўриш қобилияти заиф одамлар (36,8%) алоҳида ноқулайликларни бошдан кечирмоқда.

Қулайлик 10-15% одамлар учун ўта муҳим ҳисобланади, яна 40% учун янада қулайлилик яратади (масалан, аравачали оналар, қариялар, юк кўтарган одамлар учун), бошқалар учун эса бу халақит бермайди, аксинча, уларнинг ҳам қулайлиги кучаяди. Имконияти чекланган инсонлар учун тўсиқсиз муҳит яратиш учун шароит яратиб, биз бу шарт-шароитларни, биринчи навбатда, ўзимиз учун яратамиз, чунки ногиронлар учун қулай бўлган ҳамма нарса ҳамма учун қулайдир.

Жаҳон банки тадқиқотида таъкидланишича, “муҳим инфратузилмалардан фойдаланиш имконияти йўқлиги ногиронларнинг турмуш тарзи ва фаровонлигига салбий таъсир қилади. Яқинда ўтказилган таҳлиллар шуни кўрсатдики, Тошкент шаҳридаги бинолар ва ижтимоий инфратузилмаларнинг 85 фоизи ногиронлар фойдаланиши учун мослаштирилмаган, ваҳоланки бу ерда  мазкур тоифадаги 70 мингга яқин фуқаро истиқомат қилади.

Пойтахтдаги жамоат транспорти ҳам ногиронлар учун қулайлик мезонларига жавоб бермайди, бу эса ногиронлар фаровонлиги учун жиддий ижтимоий-иқтисодий оқибатларга олиб келади.

Ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳаракатланишини осонлаштирувчи инфратузилма ва зарур турар-жойлардан етарлича фойдаланилмаслиги ушбу тоифадаги фуқароларнинг ҳуқуқларини бузади ва уларнинг ижтимоий ҳаётда тўлиқ иштирок этиши, таълим олиши, меҳнат қилиши ва бошқа фаолият турларида иштирок этишига тўсқинлик қилади, бу эса уларнинг ҳаёт сифатига салбий таъсир қилади».

Бу борадаги қонунчилик ва ҳуқуқнинг қўлланиши

“Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисида”ги қонуннинг 23-моддаси талабига кўра, жамоат бинолари ва иншоотларини лойиҳалаш, қуриш ва реконструкция қилиш, ташкилий-ҳуқуқий шаклидан қатъи назар, ногиронларнинг эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. Ногиронларнинг объектлар ва хизматларга кириши учун шарт-шароитлар яратиш қурилиш лойиҳаларининг мажбурий қисми ҳисобланади.

Уюшманинг қайд этишича, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳузуридаги Давлат ҳуқуқий меҳнат инспекцияси бошқармаси ногиронлиги бўлган шахслар учун тўсиқсиз жисмоний муҳитни таъминлаш бўйича қонун ҳужжатларига риоя этилиши устидан давлат назоратини етарли даражада амалга оширмаяпти. Масалан, 2021 йилда тўсиқсиз экология тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талаблари бузилишини бартараф этиш бўйича 2021 йилда атиги 0,1 фоиз биноларнинг мулкдорларига кўрсатмалар берилган ва жарималар солинган.

Юнусобод ва Туркистон бекатлари

Янги “Юнусобод” ва “Туркистон” ер ости бекатлари қурилишида лойиҳачилар томонидан “Ўзбекистон Республикасининг “Ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонуни ҳамда қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМваҚ) бузилган, унга кўра ногиронлиги бўлган шахсларга ижтимоий инфратузилма объектларига тўсиқсиз кириш учун шарт-шароитлар яратилиши керак, дея таъкидлайди Ногиронлар уюшмаси.

Қонуннинг 9-моддасига кўра, янги ер ости метро бекатлари лойиҳалари ногиронларнинг жамоат ташкилотлари билан келишилиши керак эди, бироқ бу талаб бажарилмаган.

“Туркистон” бекатида лифт йўқ, ҳаракатланиш имконияти чекланган кишилар йўловчилар ёрдамисиз метрога туша олмайди. Қурилиш меъёрларига жавоб берадиган пандусни ўрнатиш фойдасиз – қиялик жуда тик, кўзи ожизлар учун тегиниш-сезиш йўллари ва кар йўловчилар учун маълумотлар тахтаси мавжуд эмас.

Очиғи, 60-70-йилларнинг охирларида Тошкент метрополитени қурилишида ҳаракатланиш имконияти чекланган кишилар учун қулайлик кўзда тутилмаган эди.

“Нега метрополитеннинг янги бекатларини қуришда тўсиқсиз муҳитни яратиш талаблари (лифтлар, пандуслар, тегиниш-сезиш йўллари ва маълумот берувчи лавҳалар) эътиборга олинмайди”, — дея савол беради Уюшма.

Сирти платформагача бўлган лифтлар қулайлик имкониятини таъминлашнинг энг қулай ва хавфсиз усули ҳисобланади, метрога кирадиган баланд лифтлар ва тик зинапоялар эса ҳаракати чекланган йўловчиларнинг соғлиғи учун хавф туғдиради.

Халқаро тажриба

Мисол учун, Лондонда ҳам барча метро бекатлари ҳаракатланиш имконияти чекланган одамлар учун очиқ эмас. Муаммо шунга ўхшаш: «қувурнинг» (лондонликлар ўзларининг ер ости метросини шундай деб аташади) қурилишида ногиронларнинг эҳтиёжларини ҳисобга олинмаган. Бироқ, барча янги метро линиялари ва станциялари ногиронлар ва ҳаракатланиш имконияти чекланган йўловчилар учун мажбурий мослаштирилди.

Лондон Транспорт департаменти (TfL) ногиронлар учун қулай станциялар кўрсатилган метро харитасини ишлаб чиқди. 2004 йилдан бери метро йўналишлари харитасида ногиронлар аравачаси белгиси кўчадан платформага осон кириш мумкин бўлган станцияларни кўрсатиш учун ишлатилмоқда.

Лондон метросида баъзи поездлар автомат сурилмали пандусга эга, янгироқ станцияларда эса платформанинг сатҳи вагонга тўсиқсиз кириш имконини беради. Эски станцияларда метро ходимлари мобил пандусни ҳам таклиф қилишлари мумкин.

Сочидаги платформа зинапояси

Ногиронлар уюшмаси қуйидагиларни тавсия қилади:

• Замонавий технологияларнинг ривожланиши ва универсал дизайн талабларини ҳисобга олган ҳолда, ҚМваҚ (ШНК) нинг янги таҳрирдаги «Ногиронлар ва ҳаракатчанлиги чекланган одамларнинг эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда яшаш муҳитини лойиҳалаш» ни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш.
• “Тўсиқсиз муҳит” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш.
• Ижтимоий, маиший ва маданий-маиший обектларни қуриш ва реконструкция қилиш учун давлат қабул комиссиялари таркибига Ногиронлар уюшмаси, Кўзи ожизлар жамияти, Карлар жамияти ва Ногиронлар жамияти вакиллари киритилсин.
• Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига тўсиқсиз жисмоний муҳит яратиш тўғрисидаги қонунчилик талабининг бажарилишини назорат қилиш функциясини Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, вилоятлар ҳокимликларига ва Тошкент шаҳрига ўтказиш мақсадида ўзгартиш ва қўшимчалар киритилсин. Белгилансинки, тўсиқсиз жисмоний муҳит тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя қилмаганлик учун жарималар суммалари Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларининг ҳисоб-китоб ҳисобварағига ўтказилиб, улар қулай жисмоний муҳит яратиш ва ногиронларнинг ижтимоий ҳимояси учун қатъий белгиланган тартибда сарфланиши белгилансин.
• Қурилиш вазирлигига қурилиш лойиҳаларида қулай жисмоний муҳит талабларига риоя этилишини мониторинг қилиш ва назорат қилиш механизмини ишлаб чиқиш топширилсин.
• Транспорт вазирлиги ногиронлиги бўлган шахслар учун қулай шароит яратиш нуқтаи назаридан янги метро бекатларини қуриш лойиҳаларини Ўзбекистон ногиронлар уюшмаси билан мувофиқлаштирсин.
• Метрога киришдан бошлаб ва вестибюлларда кўзи ожиз йўловчилар учун тегиниш-сезиш йўллари ўрнатиш керак.
• Барча метро станцияларининг барча зинапоя майдончаларида стандартларга жавоб берадиган пандусларни ўрнатиш ёки зинапояларнинг суянчиқларига автоматик кўтаргичларни ўрнатиш керак.
• Метро бекатлари яқинида жойлашган автотураргоҳларда ногиронлиги бўлган шахсларнинг автомашиналари учун камида иккита жой ўрнатилиши, уларни махсус белги билан белгилаб қўйиш керак, бу эса ногиронлар автомобилларини тўхташ жойи эканлигини таъкидлайди.
• Лифтлар яқинида ушбу лифт ногиронлар, кексалар ва аравачали йўловчиларга хизмат кўрсатишини кўрсатадиган белги ўрнатилиши керак.

Лифт ичидаги тугмачаларни Брайль алифбосида такрорлаш керак.