Шахматчилар “шоҳ”га қарши

Мана бир неча ҳафтадирки, Ўзбекистон шахмат жамоатчилигини қаттиқ жанжаллар ларзага келтирмоқда. 31-январь куни Ўзбекистон Коррупцияга қарши кураш агентлиги Ўзбекистон шахмат федерациясида  давлат бюджетидан ажратилган маблағларнинг мақсадсиз сарфлангани ва эҳтимолий коррупция фактлари юзасидан текширишни бошлади.

Текшириш ишлари Kun.uz  томонидан олиб борилган тергов давомида манфаатлар тўқнашуви мавжудлигини кўрсатганидан сўнг бошланди. Федерация Ўзбекистон шахмат федерацияси раиси ўринбосари Хусан Турдиалиев раҳбар бўлган “Markaziy shaxmat klubi” МЧЖ хусусий ташкилотига пул ўтказиб берган.

Текширув эълон қилинганидан кейин кўплаб таниқли гроссмейстерлар Хусан Турдиалиевни турли ноқонуний хатти-ҳаракатларда, камситишларда бевосита айблашди. Турли вақтларда ҳатто Анатолий Карпов ва Найжел Шорт каби таниқли “юлдузлар” унинг фаолиятини танқид қилишган.

Халқаро гроссмейстер Гулруҳбегим Тохиржонова Ўзбекистон терма жамоасини тарк этиб, АҚШга эмиграция қилганликда Хусан Турдиалиевни айблади. Унинг айтишича, шахмат федерацияси раисининг ўринбосари ўзи ва опаси Ҳулкар Тохиржонова ва Нафиса Мўминоваларга Ўзбекистон шарафини ҳимоя қилишга рухсат бермаган.

10 феврал куни ФИДE устаси ва халқаро ҳакам Ирина Қаюмова Хусан Турдиалиевни “унинг умрбод дисквалификацияси ташкилотчиси” деб атади ва уни кўп йиллик қувғин ва ​​таъқибларда айблади. Унинг турмуш ўртоғи, халқаро гроссмейстер Дмитрий Қаюмов 2021 йилда “Хусан Турдиалиев каби раҳбарлар федерациямиз раҳбариятига кирмаслиги керак”, деб баёнот берган эди.

27 январь куни эрталаб Ирина Қаюмованинг ўғли, халқаро гроссмейстер Сергей Қаюмов Хусан Турдиалиевни “қўрқитиш, танқидчиларни дисквалификация қилиш, милиция ёрдамида босим ўтказиш, қонунбузарлик ва диктатурада” айблаган эди. Унинг сўзларига кўра, федерацияга шахматчиларни қўллаб-қувватлаш учун ажратилган улкан маблағлар “мақсадига кўра сарфланмаган”.

10 февраль куни ФИДE халқаро ҳаками Адхам Юнусов федерация раиси ўринбосарига қарши чиқиш қилди. У Facebook даги ўзининг умрбод дисквалификацияси Хусан Турдиалиев томонидан федерацияни танқид қилгани учун уюштирганини айтди.

2021 йилнинг январида 16 ёшли халқаро гроссмейстер Жавоҳир Синдаров агар молиялаштириш масаласи ўзгармаса, федерацияни тарк этишини маълум қилганди. Бунга жавобан федерация “ўзларининг тилла балиқча эмаслигини” баён қилган ва ўша куниёқ “Марказий шахмат клуби” МЧЖга 1,76 миллиард сўм ўтказиб берган.

5 январь куни шахмат бўйича Ўзбекистон терма жамоаси устози Саидали Йўлдошев Facebook даги саҳифасида “федерациядаги айрим шахслар билан ишлашни истамагани” сабабли ўз лавозимини тарк этишга қарор қилганини маълум қилди.

Аммо шахматчилар даъво қилганидек, бу одам ягона муаммоми? Ёки Ўзбекистон шахмат федерацияси фаолиятида тизимли камчиликлар борми?

Ўзбекистонлик гроссмейстер Алексей Барсов Anhor.uz билан ўз фикрлари билан ўртоқлашди: “Ҳозирги вазиятга олиб келган айрим муаммолар бор. 20-25 йилдан бери шахмат федерацияси Президиуми таркибига ўша кишилар киритилган. Ҳа, улар кўп хизмат кўрсатган ва ​​муносиб, аммо янгиланиш керак. Қарорлар қабул қилишда шаффофлик йўқлиги, Федерациянинг оддий аъзоларининг хабардорлиги пастлиги, Ўзбекистоннинг етакчи шахматчилари ва мураббийларининг фикри кўпинча эътибордан четда қолмоқда. Ўзбек шахматида чиндан ҳам ўз ҳаётини бу ўйинга бағишлаган, ҳам шахматчи, ҳам мураббий сифатида катта ҳисса қўшган бир қанча инсонлар бор. Саидали Йўлдошев, Тоҳир Воҳидов, Марат Жумаев, Владимир Егин, шу жумладан ўзим ҳам. Афсуски, улар ҳар доим ҳам бизни тинглашмайди ва ҳар доим ҳам қабул қилинган қарорлар ҳақида шунчаки гапиришни керак деб билишмайди. Буни тузатиш керак, – деб ҳисоблайди гроссмейстер.

“Шахмат федерациясидаги можаро Ўзбекистондаги барча шахматчиларга ҳам, федерация обрўсига ҳам жиддий зарар етказмоқда. Иложи борича тезроқ нормал ишга қайтиш ва можаронинг янада ривожланишига йўл қўймаслик керак. Ишончим комилки, биз биргаликдаги саъй-ҳаракатлар билан юзага келган инқирозни енгиб чиқамиз ва Азиз Абдуҳакимов бошчилигидаги янгиланган Шахмат федерацияси Ўзбекистон Президенти томонидан белгиланган мақсадларга эриша олади”, — деб ҳисоблайди Алексей Барсов.

“Менимча, Ўзбекистонда шахмат мактаби анъаналарининг сақланишига катта зарар етказилди. Шахмат клуби биноси шахмат мавзулари муҳокама қилинадиган, позициялар таҳлил қилинадиган, ижодкорлик муҳити ҳукм сурадиган шахмат маданияти марказига айланмади. Бизнинг иш услубимиз бутунлай ўзгарди. Федерация тузилмаси йўқ. Тўлиқ йиллик молиявий ҳисобот Тафтиш комиссияси томонидан тузилмайди. Аёллар комиссияси мавжуд эмас. Йирик мусобақалар вақтида ижодий шарҳлар тайёрланмайди”, — деди ФИДE устаси Ирина Қаюмова Anhor.uz сайтига берган интервюсида.

“Ҳудудлардан ҳакамлик судяларига ариза бериш тизими мавжуд эмас. Турнирларни ҳакамлик қилиш федерация ходимлари томонидан амалга оширилади. Ва агар сиз бор-йўғи бир йиллик ҳакамлар рўйхатига қарасангиз, мусобақаларни бир хил одамлар ҳакамлик қилишини кўришингиз мумкин “, дея қўшимча қилди у.

Anhor.uz таҳририяти Ўзбекистон шахмат федерацияси фаолияти билан боғлиқ айрим масалаларга ойдинлик киритишга қарор қилди. Биз улардан хат орқали сўрадик. Федерация илтимосига кўра, жавобларни қисқартирмасдан, ўз шарҳларимиз билан эълон қиламиз.

Савол: Ўзбекистон шахмат федерацияси қошидаги Марказий шахмат клуби нима асосида хусусий МЧЖга айлантирилди? Федерацияга тўловлар амалга оширилганми?

Жавоб: Шахмат мусобақаларини ўтказиш тартиб-таомилларини соддалаштириш, шахматни янада ривожлантириш учун шахмат материалларини тайёрлаш мақсадида Ўзбекистон шахмат федерацияси ижроия қўмитаси қарори билан Марказий шахмат клуби хусусийлаштирилди, тегишли тўловлар шахмат Федерациясига  тўлаб берилди.

Anhor.uz шарҳи: Федерация сайтида ижроия қўмита таркибига кимлар киритилгани, етакчилар ҳақида очиқ маълумот йўқ. Федерация мулкини хусусийлаштириш жараёни қандай қарор асосида ва қанча суммага амалга оширилгани аниқ эмас. Таъсисчилар қандай асосда танлангани аниқ эмас.

Савол: “Марказий шахмат клуби” МЧЖнинг ҳозирги эгалари кимлар ва уларнинг шахматга алоқаси қандай, улар орасида Ўзбекистон шахмат федерациясига  аффилланган шахслар бўлишганми ёки борми?

Жавоб: Марказий шахмат клубининг янги таъсисчилари орасида Ўзбекистон шахмат федерациясидан раҳбарлар йўқ, лекин улар ҳам клуб ва Федерациянинг муваффақиятли фаолиятидан манфаатдор.

Anhor.uz шарҳи: “Марказий шахмат клуби” МЧЖнинг 25 фоизи Жаҳонгир Камоловга тегишли. Федерация сайтида у “Бошқарув аппарат” бўлимида 2017 йилдан буён ишлаб келаётган “менежер” сифатида кўрсатилган.

Савол: “Марказий шахмат клуби” МЧЖ собиқ Республика болалар ва ўсмирлар шахмат мактаби биносида қандай асосда ва қандай шароитда жойлашган? Ижара шартномаси борми?

Жавоб: “Марказий шахмат клуби” МЧЖ собиқ Республика болалар ва ўсмирлар шахмат мактаби биносида жойлашган эмас. Клуб Ўзбекистон шахмат федерациясидан биноларни ижарага олади, у эрда ЎШФзнинг Тошкент бўлими ҳам жойлашган.

Anhor.uz шарҳи: “Марказий шахмат клуби ” МЧЖ, ЕГРПО маълумотларига кўра, Ўзбекистон шахмат федерацияси жойлашган бинода – Ислом Каримов кўчаси, 98 А-уйда рўйхатга олинган.

Савол: “Анҳор буйи” 10А манзилида жойлашган собиқ Республика болалар ва ўсмирлар шахмат мактаби биноси бугунги кунда кимга тегишли?

Жавоб: Собиқ Республика болалар ва ўсмирлар шахмат мактаби биноси ҳеч қачон эгасига эга бўлмаган – бу давлат муассасаси бўлиб, фақат бошқарув ва молиялаштириш шаклларини ўзгартирган. Айни пайтда у Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида шахматни ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарорига мувофиқ 2018 йилдан бошлаб Ўзбекистон шахмат федерациясига  ўтказилган нуфузли Халқаро шахмат академияси ҳисобланади.

Anhor.uz шарҳи: ЕГРПО маълумотларига кўра, “PARLER” МЧЖ ҳам “Анҳор буйи 10А” манзилида рўйхатга олинган бўлиб, унинг ягона таъсисчиси ва раҳбари Шахмат федерацияси бош котиби Сунатулло Бозорбоев ҳисобланади.

Ўзбекистон шахмат федерацияси раиси ўринбосари Хусан Турдиалиевнинг халқаро ҳакамлик мақомига эга бўлиши алоҳида масала. Ушбу мақомга нисбатан ўзшубҳаларни халқаро ҳакам Ирина Қаюмова ва таниқли инглиз гроссмейстери, ФИДE витсе-президенти Найжел Шорт билдиришди.

Шундай қилиб, “ New In Chess ” журналининг 2015 йил 8-сонида Найжел Шорт шундай ёзади: “Ушбу рукннинг аввалида мен икки ҳакам кўз ўнгида содир бўлган “уч марта такрорлаш” қоидасини тан олмаган ҳолатга ишора қилдим. Бу Шоди Паридарни 2007 йилда Макаодаги олтин медалидан маҳрум қилди. Ёзма далилларга кўра, ана шундай ёвуз одамлардан бири – ФИДE делегати ва ўтмиши ўта ҳарбийлашган Кирсан (Илюмжинов) содиқ бўлган Хусан Турдиалиев Ўзбекистон шахмат федерацияси бош котиби А.Юнусовга Тегишли тартиб-қоидалар ва зарур ҳужжатларга риоя қилмасдан 2001-йилда унинг учун Халқаро Арбитр унвонини олиш учун ариза бериш учун босим ўтказган. Бироқ, имзоларнинг йўқлигига қарамасданГрециядан Панагиотис Николопулос раислигидаги Арбитрлар кенгашини аризани маъқуллади. Бунинг сабабини тахмин қилиш мумкин, айниқса, тегишли ФИДE рекордлари бир вақтнинг ўзида бир нечта бошқа аризалар тўлиқ бўлмаган маълумот учун рад этилганини кўрсатиб турибди.“Аминманки, унинг халқаро ҳакамлик унвони фирибгарлик йўли билан қўлга киритилган. Бу унинг мени шахмат фаолиятидан четлаштиришига сабаблардан бири. Лекин Турдиалиев турнирлар ҳужжатлари йўқ қилинмаганини ҳисобга оламаган, унвон масаласи эса очиқ қолмоқда”, – дейди Ирина Қаюмова.

“Ўзбекистон Туризм ва спорт вазирлиги раҳбарияти, Шахмат федерацияси раиси Азиз Абдуҳакимовдан Турдиалиевга халқаро ҳакамлик унвони берилган сертификатларни кўриб чиқиш учун тақдим этиш илтимоси билан ФИДEга мурожаат этишини сўрайман. Бу Ўзбекистон шахматининг обрўсига путур етказадиган муҳим масала”, — деди гроссмейстер.

2020 йилда буюк шахматчи, жаҳон чемпиони Анатолий Карповнинг ўзи Ўзбекистон шахмат федерацияси раиси ўринбосари фаолияти ҳақида жуда қаттиқ фикр билдирган эди. У ўз видеомурожаатида  ёлғончилар билан алоқаси йўқлигини айтган, ҳамда.Хусан Турдиалев ва Кирсан Илюмжиновнинг собиқ маслаҳатчиси Берик Балгабаевни“тўнтаришга уриниш” ва Федерацияда “бўлиниш”да айблаб чиққанди.

Вазият аллақачон чегарага чиққанга ўхшайди. Очиғи, ҳозирги носоғлом ҳолат ўзбек шахматининг нуфузига, спортчиларимиз натижаларига жуда салбий таъсир кўрсатмоқда.

Шу билан бирга, шахмат федерацияси раиси, Бош вазир ўринбосари, Туризм ва спорт вазири Азиз Абдуҳакимов тўлиқ сукут сақламоқда. У бу лавозимга бир йил аввал тайинланган эди. Бундай кескин вазиятда у ҳали бирорта баёнот бергани йўқ. Таҳририятнинг ёзма сўровига бош котиб Сунатулло Бозорбоевдан жавоб олинди.

Федерацияда бўлиши мумкин бўлган қонунбузарликларга шундай юқори мартабадаги сиёсатчининг алоқаси борми?

Anhor.uz таҳририяти Азиз Абдуҳакимовдан федерациянинг 2021 йил учун молиявий ҳужжатлари ва ҳисоботларини эълон қилишни сўрайди. Уни сақлаш учун давлат бюджетидан пул ажратилади, шунинг учун бундай маълумотлар ижтимоий аҳамиятга эга.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 июндаги “Давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг очиқлигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-6247-сон Фармонига асосан ташкилотларнинг молиявий ҳисоботлари ҳар йили эълон қилиниши ва жамоатчилик эътиборига этказилиши шарт.

Anhor.uz шахмат федерацияси раиси Азиз Абдуҳакимовдан мавжуд вазият юзасидан баёнот беришни ҳамда федерация томонидан давлат маблағлари сарфланишига оид барча тафсилотларни жамоатчиликка ошкор қилишни сўрайди.

Отабек Раҳматов