«Олма» можаросидан кейин Шимолий Македония Болгарияни Россия бозорининг ўрнини босувчи мамлакат сифатида кўрмоқда

Россиянинг Украинадаги уруши натижасида қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорти зарар кўрган Шимолий Македония Болгарияда янги бозор топиш умидида.

Любе Пампулевски ҳам худди ўзидан олдинги аждодлари ва ҳозирги кунда фарзандлари каби бутун умри давомида олма етиштириб келмоқда.

Шимолий Македониянинг ғарбий қисмидаги Дебар шаҳридаги фермасида Любе: «Мен боғда ўсганман», дейди. Аммо «ҳозир иқтисодиётимиз таҳдид остида ва бу бизни хавотирга солмоқда».

Пампулевски, Дебардаги бошқа олма деҳқонлари сингари, ҳосилининг ярмидан кўпини Россияга экспорт қилади, аммо Кремлнинг Украинадаги уруши Скопье билан муносабатларни ёмонлаштирди ва экспортчилар оғир аҳволга тушиб қолган.

НАТО аъзоси ва Европа Иттифоқига аъзо бўлишга номзод Шимолий Македония Ғарбнинг Москвага қарши жорий қилган санкцияларига тўлиқ қўшилди ва 11 нафар россиялик дипломатни мамлакатдан чиқариб юборди. Бироқ, жавобан, импорт қилинган олма ичида «ўта хавфли» ҳидли қўнғиз топилганлигини айтиб, декабрь ойида Россия Шимолий Македониядан ўсимлик маҳсулотларини етказиб беришга  вақтинчалик чекловлар қўйди.

Денгиз йўли бўлмаган Шимолий Македония мамлакат иқтисодиётининг асосий таянчи бўлган қишлоқ хўжалиги секторига таъсиридан тобора кўпроқ ташвишланмоқда.

“Ҳозирги вақтда олма етиштираётган ва ҳосилнинг катта қисмини Россия бозорида сотаётган фермерларга Македония маҳсулотлари, айниқса, янги мева ва сабзавотларни олиб кириш вақтинчалик тақиқлангани катта таъсир кўрсатмоқда”, деди Македония-Россия савдо палатаси ижрочи директори Деян Бешлиев.

“Бозорни сақлаб қолиш меҳнат талаб қиладиган иш ва Россия бозори ҳам бундан мустасно эмас. Қисқа муддатда уни алмаштириш жуда қийин.»

«Благой Котларовски» мева етиштирувчилар уюшмаси президенти Пампулевски Россиядан кейин қишлоқ хўжалиги учун иккинчи йирик бозор Болгария эканлигига ишонади.

“Болгария бозори рўйхатда кейинги ўринда. Айниқса, сўнгги пайтларда маҳаллий ишлаб чиқариш камайиб кетгани учун уларга олма керак”, – дейди у.

Дарҳақиқат, икки давлат ўртасидаги савдо – бошқа вақтда акс ҳолда ўзига хослик, тил ва Скопьенинг Европа Иттифоқига интилишлари бўйича қарама-қаршилик нуқтаи назарга эга – 2022 йил феврал ойида Россиянинг Украинага бостириб киришидан кейин кучайган.

Болгария билан савдо ҳажми 1 миллиард еврога етди

Скопьедаги Кирилл ва Мефодий университетининг иқтисод профессори Ванчо Узунов Россия бозорининг потенциал йўқолиши, шубҳасиз, Шимолий Македония каби кичик иқтисодиётга зарар етказишини таъкидлади. Лекин Скопье тараф танлаши керак эди.

“Ғарбий ҳамкорларимиз буни талаб қилгани учун Шимолий Македониянинг Россияга қарши санкцияларга қўшилишдан бошқа иложи қолмади. Икки стулда ўтиришнинг иложи йўқ, бу билан курашиш йўлини топиш керак”, — деди Узунов BIRN-га берган интервюсида.

Шундай қилиб, ўтган йилнинг ноябрь ойида Ташқи ишлар вазири Бужар Усмоний Болгария билан савдо рекорд даражага этганини, Шимолий Македониянинг Россия билан савдо камомади деярли 330% га ўсганини айтди.

Усмонийнинг сўзларига кўра, 2022-йилнинг дастлабки 8 ойида Болгария билан савдо айланмаси 710 миллион евродан ортиқни ташкил қилган. Агар савдо ҳажми йил давомида бир миллиард еврогача ўсадиган бўлса, бу 2020 йилга нисбатан 51 фоизга ошади. Бу қисман ўтган йилнинг апрел ойида Болгариядан буғдой импорт қилиш бўйича тузилган шартнома билан боғлиқ.

Ушбу тенденция туфайли Болгария Шимолий Македониянинг Греция, Германия, Сербия ва Буюк Британиядан кейин бешинчи йирик савдо шеригига айланиши мумкин.

BIRN берган интервюсида Усмоний Шимолий Македония икки йил ичида бешинчи парламент сайловларини ўтказгандан сўнг Болгариянинг янги ҳукумати тузилишини интиқлик билан кутаётганини, аммо 2 апрелдаги сўровларнинг ноаниқ натижалари узоқ давом этган коалиция музокараларини хавф остига қўйганини айтди.

Ноябр ойида миллиард евро нишонланиши муносабати билан бўлиб ўтган ишчи тадбирида у бу муносабатлар «Бу нафақат раҳбарлар ўртасидаги сиёсий алоқаларга, балки икки мамлакат сиёсатчилари ўртасидаги турли даражадаги алоқаларга нисбатан барқарор бўлган инфратузилманинг мавжудлигига асосланади»- деб таъкидлаган.

“Умид қиламизки, Болгария Республикаси ниҳоят ҳукумат тузади ва биз йиғилиб, минтақа келажаги ва Европа жараёнини жиддий муҳокама қилишимиз мумкин”, – деди Усмоний.

Дипломатик жабҳада ижобий сигналлар

Болгария билан савдо миллий миқёсда ўсиб бораётган бўлса-да, Шимолий Македонияда фаолият юритаётган болгар компаниялари ишлар унчалик яхши эмас дейишмоқда.

«Умуман олганда, вазият Украина уруши бошланганидан бери ёмонлашди», дейди Скопьедаги иккита болгар компаниясининг эгаси Дарко, унинг фамилиясини очиқламаслик шарти билан.

“Одамлар қўрқиб кетишди, пуллари йўқ эди. Ҳамма нарса, жумладан, электр энергияси ҳам қимматлашди, компанияларимиз ишини секинлаштирди, бизнесимиз зарар кўрди ва биз таназзул ёқасида турибмиз”.

Болгариянинг мамлакатдаги энг даромадли бизнеслари тоғ-кон саноати ва улгуржи ва чакана савдо, айниқса автомобилларни таъмирлашдир.

Ноябр ойида Усмоний болгариялик ҳамкасби Николай Милков билан учрашди ва иккала томон ҳам икки томонлама ижобий муносабатлар ҳақида гапириб, Софиянинг Скопьенинг Европа Иттифоқига аъзо бўлиш учун аризасини блокировка қилиш билан боғлиқ кескинлик давридан кейин ўсиб бораётган савдо алоқалари ва иқтисодий ҳамкорликни таъкидладилар.

«Биз иккала томоннинг фикрича, йўқолган муносабатларимиздаги ижобий кун тартибини тиклашдан манфаатдормиз», –  деди Милков.

Россия компаниялари ўз фаолиятини давом эттирмоқда

Шимолий Македониядаги кичик миқдордаги компанияларга санкциялар жорий этилганига қарамай, уларнинг капитали деярли ўзгармади, Россия савдо алоқаларини сақлаб қолишга қарор қилди.

Иқтисодиёт профессори Узунов таъкидладики, қандай кескинлик бўлмасин, Россия Шимолий Македониядан манфаатдор дейди.

“Бу кичик бозор бўлса-да, Шимолий Македония Россияни қизиқтириши мумкин, чунки у Европада ва Европа Иттифоқининг потенциал аъзоси ҳисобланади”, – деди у.

“Бошқа томондан, Россия Македонияга қарши санкциялардан жиддий тўғридан-тўғри зарар кўрмаган экан, нега у Шимолий Македония бозори ва иқтисодиётидаги ўз мавқеини сақлаб қолишга интилмаслиги керак? Россия Шимолий Македониядаги санкциялардан нимани йўқотади ва бу бозорни тарк этишдан нима фойда? Ҳеч нарса».

“Ва келажакда, бошқа фаразий сценарийда, Македония иқтисодиётида иштирок этиш фойдали бўлиши мумкин. Давлатларнинг катталигидаги фарқ Россиянинг бу қарорини мантиқий қилади.

Шимолий Македониянинг Россия билан савдодан, асосан қишлоқ хўжалиги экспортидан оладиган йиллик 35-45 миллион долларга тенг даромадининг тақдири ҳал бўлмоқда.

«Умид қиламанки, бизнинг мамлакатимизда ҳеч ким Россия билан муносабатларни узиш ҳақида ўйламайди», – деди Македония-Россия савдо палатаси вакили Бешлиев. У баъзи Европа мамлакатлари маълум тармоқларни ҳимоя қилиш учун санктрсиялардаги айрим истиснилар ҳақида гапиради.

Пампулевский давлат эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилиши керак, деб ҳисоблайди.

“Қишлоқ хўжалигида стратегик қадамлар, ушбу қадамлар ҳақиқий натижаларга олиб келиши учун, хусусан мевани узоқ муддатли ҳосил сифатида етиштириш кенг кўламли таҳлил, бозор тадқиқоти ва профессионалликни талаб қилади,чунки биз узоқроқ даврлар ҳақида гапиряпмиз – беш, ўн ва ҳатто йигирма йилдан ортиқ», дейди у.