Тошкент метрополитени Россиянинг АҚШ санкциялари остидаги “Метровагонмаш” компаниясидан поездлар харид қилмоқда

“Тошкент метрополитени” ДУК бошқарув компанияси 2024-йил 29-май куни  Тошкент шаҳрига учта янги тўрт вагонли замонавий метрополитеннинг ҳаракатланувчи таркиби келтирилишини маълум қилди. Худди шундай поездлар аввалроқ ҳам келтирилган ва 2023-йилнинг май ойидан АҚШ ҳукуматининг санкциялар рўйхатига киритилган Россиянинг “Метровагонмаш” компанияси томонидан ишлаб чиқарилган вагонлар келгусида ҳам етказиб берилиши кутилмоқда.

2023-йил май ойида Тбилиси мерияси (Грузия) Россия компаниясига санкция чекловлари қўйилгач, Метровагонмаш билан 40 та янги метро вагонларини сотиб олиш бўйича келишувни бекор қилди:

“2023-йилнинг 19-май куни халқаро ҳамкорларимиз мазкур компанияга қарши санкциялар жорий қилди. Жамиятга маълумки, Грузия халқаро молиявий санкцияларга амал қилади. Шунга кўра, Тбилиси муниципалитети санкцияланган компания билан ҳамкорлик қилмоқчи эмас ва Метровагонмаш билан тузилган шартномани бекор қилади”, — дейилади Грузия томони баёнотида.

Тошкент метрополитени учун поездлар “Метровагонмаш” томонидан 2024-йилда, компания санкцияларга учрагач, ишлаб чиқарилган. Буни вагондаги белгилар тасдиқлайди.

Anhor.uz таҳририяти “Тошкент метрополитени” ДУК матбуот хизмати билан боғланиб, харид қилинадиган ҳаракат таркибининг нархи, уларни ишлаб чиқарувчи компания, шунингдек, поездларни харид қилиш бўйича тендер шартлари ва тафсилотларига ойдинлик киритишни сўради.

“Тошкент метрополитени” матбуот хизмати таҳририят сўровига жавобан сотиб олинган поездларнинг нархи ва тендер ҳужжатлари шартлари ҳақида ҳеч қандай маълумот бермади. Бироқ “Тошкент метрополитени” ДУК “Матбуот” хизмати раҳбари Тўйчи Мирзаев метрополитен харид қилаётганини ва келажакда Россиянинг “Метровагонмаш” компаниясидан поездлар харид қилишни давом эттириш ниятида эканлигини расман тасдиқлади.

Расмий жавобда айтилишича, Тошкент метрополитени фаолиятини яхшилаш мақсадида 2019-2023-йилларда йўловчилар ва ҳайдовчилар учун кўплаб замонавий қулайликларга эга 26 та тўрт вагонли метро поездлари йўловчиларга хизмат кўрсатиш йўлга қўйилган. “Ушбу ҳаракат таркиби Россия Федерациясининг “Метровагонмаш” корхонасида ишлаб чиқарилади. Шунингдек, 2024-йил май ойида яна учта метро поезди қатновини йўлга қўйиш режалаштирилган эди. Ушбу режалаштирилган ишлар натижасида метрополитеннинг вагонлар паркини янгилаш ва молиявий вақт оралиғини янада қисқартириш режалаштирилган”, — дейилади Метрополитеннинг Anhor.uz таҳририятига расмий жавобида.

2021-йилда Тошкент метрополитени Россиянинг “Метровагонмаш” компаниясидан 50,7 миллион еврога, асосан, Россиянинг ВЭБ Россия корпорациялари (30,4 миллион евро) ва “Росэксимбанк” банки (24,4 млн евро) томонидан узоқ муддатли кредитлар ҳисобидан 10 та тўрт вагонли поезд харид қилди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021-йил 12-июлдаги қарорига кўра, ушбу кредитлар 2032-йилгача тўланиши керак.

Пойтахт метрополитени давлат корхонаси бўлиб, унинг фаолияти жамоатчилик учун шаффоф бўлиши шарт. Хусусан, “Тошкент метрополитени” давлат унитар корхонаси томонидан амалга ошириладиган харидларнинг қиймати, муддати ва валютаси, шунингдек молиялаштириш манбалари ва бошқа жиҳатлари тўғрисидаги маълумотлар жамоатчилик эътибори учун очиқ бўлиши шарт. Бироқ Россиянинг “Метровагонмаш” компаниясига нисбатан санкциялар жорий этилганидан кейин сотиб олинган метро поездлари, жумладан, уларнинг нархи, битим шартлари ва валютаси ҳамда молиялаштириш манбалари ҳақидаги маълумотлар номаълумлигича қолмоқда.

2022-йил февралида Украинада жанговар ҳаракатлар бошланганидан сўнг, АҚШ бошчилигидаги Ғарб ҳукуматлари Россияга қарши қаттиқ санкциялар жорий этди. Ушбу санкциялар молиявий операциялар, савдо ва инвестицияларни чеклаш, шунингдек, Россиянинг аниқ жисмоний ва юридик шахсларига нисбатан чораларни ўз ичига олади. Санкциялар рўйхатига юқори мартабали давлат амалдорлари, олигархлар, йирик корпорациялар ва уларга алоқадор шахслар киритилди, бу эса уларнинг халқаро молия бозорлари ва ресурсларига киришини сезиларли даражада мураккаблаштирди.

Россия Федерацияси билан бизнес юритиш борасидаги жиддий чекловларга қарамай, у Ўзбекистоннинг икки асосий ташқи савдо ҳамкорларидан бири бўлиб қолмоқда. Мамлакат расмий вакиллари ҳам Ўзбекистон иқтисодиётига Россия сармояси ҳажми ортиб бораётганини эълон қилмоқда.

“Бугунги кунда қўшма лойиҳалар портфели (Россия – муҳаррир) 44 миллиард доллардан ошади. Бундан ташқари, жорий йилнинг ўзида (2024 йил – муҳаррир) камида 5 миллиард доллар (Россия) сармоясини ўзлаштириш вазифаси қўйилди. Бу вазифани бажариш енгил. Барча соҳалар, барча тармоқлар, ҳудудлар бўйича аниқ режалар, тармоқ схемалари, йўл хариталари тайёрланди”, — деди Ўзбекистон инвестициялар, саноат ва савдо вазири Лазиз Қудратов 2024-йил 10-май куни “Ўзбекистон 24” телеканалига берган интервюсида.

«Метровагонмаш» компаниясига қарши Ғарб санкциялари киритилгандан сўнг, Россия компаниясидан АҚШ доллари ёки еврога поэзд сотиб олиш имконсиз бўлиб қолди. Натижада, катта эҳтимол билан “Тошкент метрополитени” ДУК янги иқтисодий шароитларга ва санкциялар билан қўлланилган валюта чекловларига мослашган ҳолда поездларни Россия рублига сотиб олишга ўтишга мажбур бўлган бўлиши керак.

Россия президенти Владимир Путин ҳам 27 май куни Тошкентда ўтказилган Россия-Ўзбекистон музокаралари якунлари бўйича ўтказилган матбуот анжуманида Ўзбекистон ва Россия миллий валюталарда ҳисоб-китобларга ўтиш устуворлигини маълум қилди. Президент Россия ва Ўзбекистон миллий валюталарда ҳисоб-китобларга изчил ўтаётгани ва 2023-йил якунига кўра тижорат операцияларида рублнинг улуши 58 фоизни ташкил этишини таъкидлади:

“Мамлакатларимиз тўловларни амалга оширишда изчил миллий валюталарга ўтишлари муҳим, биз буни ўта муҳим деб биламиз. Молиявий ўзаро ҳисоб-китобларда кредит ва банк муассасалари ўртасидаги ҳамкорлик мустаҳкамланмоқда. Ўтган йил охирида икки томонлама тижорат операцияларида рублнинг улуши 58 фоизга етди ва ўсишда давом этмоқда”, — деди Путин.

Катта еттилик гуруҳи (G7) давлатлари ва Европа Иттифоқи Россияга урушга қарши санкцияларни четлаб ўтишга ёрдам берувчи банкларга нисбатан чораларни кучайтириш имкониятларини ўрганмоқда. Бу ҳақда 31-май куни Bloomberg ўз манбаларига таяниб хабар берди.

Bloombergнинг таъкидлашича, чекловлар халқаро SWIFT тизимининг аналоги бўлган Россия Банки молиявий хабарларни узатиш тизимидан (СПФС) фойдаланадиган учинчи мамлакатлар банкларига таъсир қилиши мумкин. Ушбу чеклов чоралари Италияда бўлиб ўтадиган G7 саммити олдидан муҳокама қилинмоқда, унда ушбу чоралар бўйича келишиш режалаштирилган.

Россиянинг СПФС тўлов тизими – бу SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) халқаро молиявий маълумотлар узатиш тизими принципи асосида ишлайдиган Россия Банкининг ўзига хос хизмати. СПФС 2014 йил декабрь ойида мумкин бўлган санкциялар хавфига жавобан ишга туширилди.

Bloomberg маълумотларига кўра, 2023-йилда ушбу тизимдан фойдаланиш частотаси 2022-йилга нисбатан уч баробарга ошган. Бугунги кунда Хитой, Беларус, Арманистон, Тожикистон ва Қозоғистон каби 20 та давлатдаги 150 дан ортиқ хорижий банклар СПФСдан фаол фойдаланмоқда.

Мирзо Субхонов