Тошкент Осиёга эртанинг дастурини таклиф этмоқда

Бугун “Тошкент сити”  Конгресс-марказида ““Марказий ва Жанубий Осиё: минтақавий ўзаро боғлиқлик. Таҳдидлар ва имкониятлар” мавзусида халқаро конференция очилди.

Конференцияни Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев очди. Унинг маърузаси  иштирокчиларнинг муваффақиятли ишлаши учун яхши оқ йўл сўзи бўлди: Мирзиёев 21-асрнинг биринчи ярмидаги Жанубий ва Марказий Осиёнинг муаммоларини аниқ баён қилди ва кичик минтақа халқларининг ўзига хос имкониятларини муҳокама қилишни таклиф қилди. Иштирокчилар эътиборни ҳақиқий муаммоларга реал қарашга бўлган чақириққа қаратдилар. зеро, вақт аллақачон етиб келган…

Конференциянинг расмий ҳужжатларида таъкидланганидек, у “Тошкентнинг янги ташқи очиқ сиёсий стратегияси шароитида” бўлиб ўтмоқда. Бундан ташқари, ушбу стратегия, буни биз бугун эрталаб суҳбатлашишга муваффақ бўлган барча иштирокчилар таъкидлаганлари каби, “Тошкентнинг соғлом амбициялари”дан далолат беради. Марказий Осиёдаги ва унинг атрофидаги вазиятни Ўзбекистоннинг ҳал қилувчи иштирокисиз кўриб бўлмайди деган фикр аллақачон аксиомага айланган. Аммо бугун Тошкент Жанубий Осиё кичик минтақасидаги муаммоларда ҳам фаол иштирок этишни даъво қилмоқда. Бу асосли, чунки Жанубий Осиё Марказий Осиё билан иқтисодий (айтиш мумкинки, ҳам сиёсий) ўлчамлар билан чамбарчас боғлиқдир. Мисол тариқасида, қуйидаги халқаро лойиҳаларни эслатиб ўтиш мумкин: Марказий Осиёдан Ҳиндистон ва Покистонга ТАПҲ газ қувури, Термиз-Пешовар (Покистон) темир йўли, Ҳиндистондан Марказий Осиё орқали Европага ўтадиган Шимолий-Жанубий транспорт коридорининг лойиҳаси ва бошқалар.

Эслатиб ўтамиз, БМТ таснифига кўра, Жанубий Осиёга қуйидаги давлатлар киради: Афғонистон, Бангладеш, Бутан, Ҳиндистон, Мальдив ороллари, Непал, Покистон, Шри-Ланка. Бу Осиё аҳолисининг 40% ва дунё аҳолисининг 22% демакдир. Тошкент конференцияси эса транспорт-логистика, энергетика, савдо, инвестиция ва ҳаттоки маданий-гуманитар соҳаларда “Марказий Осиё – Жанубий Осиё” стратегик алоқаси учун экспертли майдончани шакллантиришга мўлжалланган.

Конференцияда Афғонистон Президенти Ашраф Ғани, Покистон Бош вазири Имрон Хон, Европа Иттифоқи Европа Комиссияси вице-президенти Жозеп Боррел, Хитой, Россия, Ҳиндистон, Саудия Арабистони, Туркия, Бангладеш, Марказий Осиё давлатлари ва бошқа давлатларнинг ташқи ишлар вазирлари иштирок этмоқда.

Ҳар қандай юқори даражадаги халқаро конференциянинг ўзига хос интригаси бўлади. Тошкент конференцияси ҳам бундан мустасно эмас. Гап шундаки, Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги раҳбари Абдулазиз Комилов 2 июль куни АҚШда бўлганида, ушбу конференцияга Американинг Афғонистон бўйича махсус вакили Залмай Халилзодни таклиф қилди. Халилзод рози бўлди ва ҳатто ташкилотчиларимиз уни “Минтақавий хавфсизлик. Даъватлар ва таҳдидлар ” секциясига модератор (етакчи) этиб тайинладилар.  Бу жуда асосли, чунки Халилзод сўнгги бир йил ичида муаммони яхшилаб ўрганиб чиққан.

Мана ўша-интрига. Халилзод Тошкентдаги мунозарани 16-июль жума куни тушдан кейин бошқариши керак. Аммо айнан шу куни ва шу соатда Доҳада (Қатар) узоқ танаффусдан сўнг афғонлар ўртасида ўзаро  музокаралар бўлиб ўтади. Тинчлик кенгаши раиси Абдулла Абдулла, маршал Абдул-Рашид Дўстум ва бошқа Қобул вакиллари иштирок этган янги форматда. Халилзод бу учрашувни олти ой давомида тайёрлаган, у ўша ерда бош дирижёр. Агар Халилзод ўша ерда бўлмаса, инжиқ толиблар шунчаки орқага ўгирилиб, чиқиб кетишади. Хўш, кўрасиз, америкалик нимани танлар экан?

Вазиятга 14-июл куни кечқурун Вашингтонда бўлиб ўтган брифингда Давлат департаментининг матбуот котиби Нед Прайс аниқлик киритди: ” Zal (улар бир-бирлари такаллуфсиз мурожаат қилишади) эртага у ерга боради …” Дарвоқе,  Залмай Халилзоднинг ўз самолёти бор … Шундай қилиб, Zal ҳатто 15 июль куни “С5 + 1” форматидаги (Марказий Осиё ва АҚШ давлатлари) учрашувга ҳам улгуришга муваффақ бўлди, у ерда АҚШ Президентининг маслаҳатчиси Элизабет Шервуд-Рэндалл билан биргаликда,  Рендалл ўз   мамлакати “бизнинг муаммоларимиз” деб ҳисоблайдиган муаммоларни бизнинг олдимизга аниқ қўйди.

Конференцияда жами 250 дан ортиқ сиёсатчилар, 40 дан ортиқ давлатлардан экспертлар иштирок этмоқда. 15 июль куни Тошкент меҳмонларни қабул қилди, кечқурун эса делегациялар раҳбарлари учун норасмий дастурхон ёзилди. Кечки овқатдан сўнгги дўстона муҳитдан (ҳатто жуда дўстона) келиб чиқадиган бўлсак, 16-куни конференцияда тўқнашувлар кутилмайди.

Кеча барча хорижий журналистлар Тошкентга етиб келишди. “Коммерсантъ” нашридаги ҳамкасбим ушбу десантни: “Бизнинг барча намоёндаларимиз ва наҳангларимиз…” дея таърифлади.

Агар маҳаллий ҳамкасбларимизнинг муаммолари ҳақида айтмасам, мендан хафа бўлишади. Олдиндан аккредитациядан ўтган тахминан 50 нафар Тошкентлик журналистлар Конгресс- марказга кириш ҳуқуқини ололмадилар (16 июль куни тушгача бўлган вазият). Демак, ташкилотчиларнинг конференцияни 90 нафар журналист қамраб олади деган даъволари шубҳа остида. Чунки баъзи Тошкент мухбирлари конференцияни ёритиш учун нуфузли жаҳон оммавий ахборот воситаларидан талабнома олганликлари сабабли, улар нима учун залда эмасликлари ва фалон вазир билан суҳбат қила олмаганларини чет эллик ҳамкасбларига тушунтиришлари қийин. Улар мураккаб вазиятга тушиб қолишди, матбуот эркинлигини эълон қилган мамлакатнинг эса имижига зарар етди.

Юқорида айтиб ўтилган VIP -иштирокчиларнинг деярли барчаси маъруза учун ёзилган икки соатлик эрталабки ялпи мажлисдан сўнг, делегациялар мутахассислари ўз суҳбатларини “Барқарор ўсиш учун савдо ва транспортнинг ўзаро алоқаси”, “Маданий-гуманитар уйғониш -ишонч сари йўл”,“Минтақавий хавфсизлик. Чақириқлар ва таҳдидлар” мавзусидаги учта бўлимда давом эттирмоқдалар. Ҳар бир бўлим вақти атиги бир ярим соат бўлганлиги, ҳар бир бўлимда 30 нафардан иштирокчи борлигини назарда тутсак, бу ерда қизиқарли ишлар кетмоқда деб айтиш мумкин. Шу қадар самаралики, ҳаммамиз тез орада кичик минтақада бўлиб ўтадиган воқеалар бўйича барча нарсани билиб оламиз.

Конференция тантанали қабул билан якунланади, унда қизғин мунозара  қилганларнинг барчаси яна ярашиб олишади. Халқаро конференяиядан яна нима ҳам талаб қилинарди …

Юрий Черногаев