Никотинли маҳсулотларнинг соғлиққа таъсири бўйича тадқиқот

Ўзбекистон Олий Мажлиси Сенати “Алкоголь ва тамаки маҳсулотларининг тарқатилиши ва истеъмол қилинишини чеклаш тўғрисида”ги қонун лойиҳасининг янги таҳририни маъқуллади. Қонун лойиҳаси омма учун очиқ эмас, фақат бир нечта янгиликлар Сенат сайтида эълон қилинди: тамаки маҳсулотларини харидорларнинг ёши оширилган, тамаки маҳсулотларини электрон тижорат ва ўз-ўзига хизмат кўрсатиш чакана савдоси орқали сотиш тақиқланган. Киритилган тақиқлар қаторида Ўзбекистонга никотин таркибли чекилмайдиган маҳсулотлар – снюс деб аталадиган маҳсулотларни олиб кириш ва сотиш ҳам бор. Тақиқ Ўзбекистонда оммабоп бўлган, кўплаб мамлакатларда тақиқланган носвойга таъсир қилмади.

Айни пайтда, декабрь ойида, Biomarkers Journal илмий нашри тамаки бўлмаган, таркибида никотин мавжуд, оғизда истеъмол қилинадиган Velo маҳсулоти бўйича клиник тадқиқотнинг янги натижаларини эълон қилди. Тадқиқот чекувчилар, чекишни ташлаганлар ва чекмайдиганлар билан таққослаганда реал шароитларда Velo маҳсулотининг одамлар саломатлигига таъсири ҳақида янги маълумотлар ва тушунчаларни тақдим этади.

Тадқиқот ҳақида [1]

Тадқиқотда олти ойдан ортиқ вақт давомида фақат тамаки бўлмаган никотин таркибли маҳсулотни ишлатган одамлар, шунингдек, чекишни ташлаган ва ҳеч қачон чекмаган одамлар иштирок этди. Velo  маҳсулотидан фойдаланадиган одамлар ва сигарет чекишни давом эттирадиганлар учун истеъмол қилиш тартиби ва ҳажми тадқиқот протоколига мувофиқ назорат қилинмади, чунки мақсад маҳсулотларнинг одамларга назорат остида эмас, балки «оддий» шароитларида таъсирини баҳолаш эди. Тадқиқот доирасида иштирокчиларнинг тўртта гуруҳи тузилди ва ўрганилди:

1. Тадқиқотдан камида бир йил олдин бошланган чекишни давом эттирадиган одамлар.
2. Фақат Velo маҳсулотидан камида олти ой давомида фойдаланган одамлар.
3. Тадқиқотдан камида олти ой олдин чекишни ташлаган собиқ кашандалар.
4. Ҳеч қачон чекмаганлар.

Иштирокчилар 19 ёшдан 55 ёшгача, соғлиғининг ҳолати яхши ва  жойлашган жойлари Дания ва Швецияда эди.

Иштирокчилар узоқ вақт давомида клиникага қайта-қайта ташриф буюрадиган узоқ муддатли тадқиқотлардан фарқли ўлароқ, ушбу тадқиқот иштирокчилари клиникага бир марта ташриф буюришди ва уларнинг ташрифи давомида қон, сийдик ва нафас олиш тестлари, шунингдек, бошқа клиник ўлчовлар ўтказилди. Кейинчалик бу таҳлиллар ва ўлчовлар таъсир қилиш биомаркерлари (алоҳида токсикантлар) ва потенциал зарарнинг биомаркерларида баҳоланди. Гуруҳлар орасидаги биомаркерлар даражасидаги фарқларни таққослаш ва таҳлил қилиш амалга оширилди.

Маҳсулотнинг даъво қилинган амалиётига мувофиқлигини таъминлаш учун Velo ва ундан воз кечганлар гуруҳлари олдинги олти ой ичида сигарет чекишган ёки чекмаганлигини аниқлаш учун маълум бир биомаркерда синовдан ўтказилди.

Бир қатор қон, сийдик ва бошқа клиник тўплами ўзига хос токсикантлар ва саратон ва юрак-қон томир касалликлари каби касалликларнинг ривожланиши билан боғлиқ деб ҳисобланган бир қатор биомаркерларда синовдан ўтказилди.

Тадқиқот натижаларига кўра, таъсир қилиш ва потенциал зарарнинг бир қатор биомаркерлари учун тамаки бўлмаган никотин таркибли маҳсулотлар истеъмолчиларининг кўрсаткичлари чекувчиларникига нисбатан сезиларли ижобий фарқларга эга эканлиги аниқланди.

Ўпка саратони ва юрак-қон томир касалликлари (ЮҚК) каби чекиш билан боғлиқ касалликлар кўплаб зарарли моддалар (смола) ва потенциал зарарли таркибий қисмларни ўз ичига олган тамаки тутунининг узоқ муддатли нафас олиниши натижасида пайдо бўлиши маълум . Ушбу касалликлар вақт ўтиши билан бошқа омиллар қаторида ДНКнинг шикастланишини, шу жумладан оксидловчи стрессни ўз ичига олган патологик механизмлар орқали аста-секин ривожланади.

Кўп чекувчилар чекишни бир зумда ташлай олмаслиги сабабли, айрим мамлакатлардаги соғлиқни сақлаш агентликлари камроқ зарарли муқобилларга ўтиш орқали тамаки зарарини камайтириш ёндашувини қўллаб-қувватламоқда. Мисол учун, Қироллик умумий амалиёт шифокорлари коллежи (Буюк Британия) [2] тамаки сигаретларини саломатлик хавфи паст бўлган муқобил никотинли маҳсулотлар билан алмаштиришни тавсия қилади.

Тамаки чекишнинг зарарини тутунсиз муқобилларга ўтиш орқали камайтириш Швециянинг тарихий тажрибаси билан ҳам тасдиқланади , бу ерда катталар аҳолининг атиги 5,6 фоизи чекишади (ўртача Европа даражасига нисбатан тахминан 20%), лекин тутунсиз никотинни ўз ичига олган (снюс) маҳсулотлар истеъмол қилиш даражаси – 22%  (эркакларда [3] ). Шу билан бирга, Швецияда чекиш билан боғлиқ ўлим даражаси Европадаги ўртача кўрсаткичдан анча паст [4] . Тамаки тутуни таъсирининг мавжуд эмаслиги одатий сигаретларга нисбатан снюснинг соғлиқ учун хавфини камайтиришнинг асосий омилидир.

Юқоридагиларнинг тасдиғи АҚШнинг машҳур озиқ-овқат ва фармацевтика идораси (FDA – Food – Drug Administration) томонидан қабул қилинган позиция бўлиб, у расман снюсга хавфи камайтирилган (чекиш билан солиштирганда) маҳсулот мақомини беради [5] .

[1] Full article: Assessment of biomarkers of exposure and potential harm, and physiological and subjective health measures in exclusive users of nicotine pouches and current, former and never smokers (tandfonline.com)

[2] https://www.rcgp.org.uk/policy/rcgp-policy-areas/e-cigarettes-non-combustible-inhaled-tobacco-products

[3] https://academic.oup.com/ije/article/49/6/2041/6042990

[4] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15074568/

[5] https://www.fda.gov/tobacco-products/advertising-and-promotion/modified-risk-granted-orders