Ўзбекистон аёлларининг аёлларга хос бўлмаган муаммолари

2022 йил 10 август куни Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи ходимаси Санобар Ҳайдарова ўз-ўзини ёқишга уриниш пайтида олган куйиш жароҳатларидан вафот этди. Унинг ўлими аёлларнинг ўзи мустақил уддасидан чиқа олмайдиган муаммоларни ҳал қилиши керак бўлган Ўзбекистоннинг барча муассасаларига тўғридан-тўғри айбловдир.

Ўзбекистонда аёлларнинг ўз жонига қасд қилишга уринишлари ҳар доим экстремал чора, умидсиз вазиятдан қочиш ҳисобланади. Аёлларга муаммоларни енгишда ёрдам берадиган муассасалар сони бўйича Ўзбекистон, эҳтимол, дунёда етакчилар қаторида бўлса ажаб эмас. Бир неча кун олдин яна бир хотин-қизлар ташкилоти – “янги маънавий макон” шароитида оилаларни мустаҳкамлаш, фарзандлар тарбияси, хотин-қизлар ўртасида “Ватанга ва оилага содиқлик ғояларини тарғиб қилиш” масалалари билан шуғулланувчи “Оқила аёллар” ҳаракати ташкил этилди. Баён этилган мақсадлардан келиб чиққан ҳолда, ҳаракат аёллар муаммоларини самарали ҳал этишга ҳисса қўшмайди.

Хотин-қизларга ёрдам бериш учун давлат томонидан яратилган кўплаб тузилмаларнинг ҳеч бири самарали ишламаяпти. Олий Мажлис ҳузуридаги Оила ва хотин-қизлар масалалари комиссияси ҳам, Сенатнинг Хотин-қизлар ва гендер тенглиги масалалари қўмитаси ҳам, тегишли ҳоким ўринбосарлари, маҳалла фуқаролар йиғинлари раислари, республика бюджетидан сахийлик билан маблағлар ажратилаётган Ёшлар ишлари агентлиги ҳам номига ишлайди, тўғрироғи, расмий равишда «рақамга хизмат қилмоқда», лекин аслида ҳаракатсиз.

2020-йил бошида тугатилган, ҳам тизим ичида, ҳам фуқаролар ўртасида доимий танқид остида бўлган Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитаси ўрнига март ойида Оила ва аёллар масалалари давлат қўмитаси ташкил этилди. Ваҳоланки, орадан уч ойдан кўпроқ вақт ўтди, бироқ у ҳали ҳам республика хотин-қизлари ҳаётида йўқ – сайт бўм-бўш, на бир баёнот берилган, на бирорта амалий қадам қўйилган (https://wcu.uz/ru).

Қолаверса, Anhor.uz  мухбири 2022 йилнинг биринчи ярмида республикада қанча ўз жонига қасд қилишга уриниш ҳолатлари қайд этилгани ҳақидаги савол билан боғланган ходима Оила ва аёллар ишлари бўйича давлат қўмитасида (!!!) бундай маълумотлар мавжуд эмас, деб жавоб берди.

Президент кимга, нима учун гапирмоқди, қарорлар чиқармоқда?! Ўзбекларда “эшакнинг кулогига танбур чалиш” деган нақл бор. Ўзбекистон Ички ишлар вазирлигида ҳеч ким шунчаки телефонни кўтармайди.

Санобар Ҳайдарова ёруғ дунёни тарк этди, аммо саволлар  қолди

Санобар Ҳайдарованинг ўзини ўлдиришга уриниш ва ўлими сўнгги кунларнинг энг кўп муҳокама қилинган хабарига айланди. Биз маълум фактларга тўхталмаймиз. Барча материалларни диққат билан қайта ўқиб чиқиб , бу умидсиз ҳаракатнинг асосий сабабини топиб бўлмайди. Заводда, расмий баёнотга, видеокамералардан олинган тасвирга кўра, унга ҳақорат қилмасдан ва каситмасдан қонунга мувофиқ муомала қилишган.

Шуниси эътиборга лойиқки, Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи, бошқа нарсалар қатори, «Санобархон Деҳқоновна ўз жонига қасд қилишга мойил бўлиб, ишга қабул қилинишидан олдин уни юқорида кўрсатилган ҳолатларда бир неча марта кўришган, аммо ўшанда таҳдидлар кўпроқ оғзаки характерга эга бўлган, лекин аввалги иш берувчиларга нисбатан ҳам қаратилганди. Бу ҳақда батафсил маълумот Ўзбекистон Республикасининг ваколатли органларига юборилди ва оммавий ахборот воситалари томонидан белгиланган тартибда улардан сўраб олиниши мумкин”- дея маълум қилди.

Шунингдек, корхона хабаридан маълум бўлишича, 1 август куни Санобархон Деҳқоновна хотин-қизлар кенгаши йиғилишида бўлиб, оилавий масалаларда ёрдам сўраб комбинат раҳбариятига мурожаат қилган ва раҳбарият ишчига унга ёрдам беришга тайёр эканлиги ҳақида маълум қилган. 5 август куни унга корхона директори билан корхона томонидан кўрсатиладиган ёрдам параметрларини муҳокама қилиш учун учрашув тайинланганди. Аммо 2 август куни у устига бензин сепиб, ўзини ёқиб юборган.

Бу хабар вазият бўйича ўз текширувини ўтказган, жабрланувчининг фамилиядоши мустақил блоггер Олимжон Хайдаровнинг хабари билан деярли мос келади. Шунингдек, унинг хабарига кўра, у ўзини ёқиб юбормоқчи бўлганида завод қўриқчилари унинг қўлидаги гугуртларни тортиб олишга уринишган. Аммо улар улгуришмаган, аёл ўзини ёқиб юборган. Ёнғин 1-2 дақиқада ўчирилди, чунки қўлбола воситалар яқин эди.

Кўпинча бўлгани каби, афсуски, унга ҳеч ким ёрдам беришга уринмаганлиги ҳақида ёлғон маълумотлар тарқалди. Бу ҳақиқат эмас. Улар оловни ўчиришга ҳаракат қилишди ва бунга муваффақ бўлишди. Бундан ташқари, қўриқчилардан бири ҳам куйиш жароҳати олган. 6 дақиқадан сўнг тез ёрдам машинаси келади ва 8:45 да, яъни орадан 8 дақиқа ўтиб Санобар Ҳайдарова вилоят шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг тез тиббий ёрдам бўлимига ётқизилади. Блоггернинг телефонида Санобар ишдан бўшатилмаганини, балки бошқа ишга ўтганини тан олган қисқача ёзув бор. Стратегик объект ҳудудига кириш тақиқланган. Шу сабабли, ўз-ўзини ёқишнинг сабаби нима деган саволга аниқ жавоб йўқ.

Қува тумани ҳокими ўринбосари, оила ва хотин-қизлар бўлими мудири Матлуба Холматованинг ҳам маълум қилишича, Ҳайдарова Санобарнинг оиласи аҳил, турмуш ўртоғи маҳалла фуқаролар йиғини фаоли бўлган, маҳалладошларга ёрдам берган. 4 қизнинг учтаси турмушга чиққан, ўзи қувноқ, хушчақчақ аёл эди.

Шу билан бирга, Санобар Ҳайдарованинг турмуш ўртоғи айтган муҳим тафсилотни таъкидлаб ўтиш жоиз – унинг таъкидлашича, унинг рафиқаси COVID-19 билан касалланганидан кейин сезиларли даражада ўзгарган – у асабийлашиб, тез чарчаган. Қизлари бола-чақасини кўргани келганларида, у жуда шовқин кўплигидан ва чарчаганидан шикоят қила бошлаган ва уларнинг ҳаммаси бирга келмасликларини, балки навбатма-навбат ташриф буюришларини илтимос қилган. Эҳтимол, сабаб қанд касаллиги бўлган – у бир неча марта бу касалликдан санаторий-курортда даволанган.

Бу арзимасдек туюлган тафсилотлар, яшаш жойига энг яқин одамнинг кўрсатмалари ва жабрланувчининг яқин атрофи аёлнинг умидсиз ҳаракати сабабини ҳозиргача ҳеч ким чуқур тушунмаганлигидан далолат беради.

Президент бундан уч йил муқаддам хотин-қизлар муаммоларини ҳал этиш бўйича ташкил этилган ташкилотлар фаолияти самарадорлиги пастлигидан афсусланар экан: “2017-йилда Қонунчилик палатасида Оила ва хотин-қизлар масалалари бўйича комиссия тузилган эди, “аммо негадир у ишламай қолди. , вазифалар … қоғозда қолди»,-дея қайд этганди. Президент Сенатда янги тузилма – Хотин-қизлар ва гендер тенглиги қўмитасини ташкил этишни таклиф қилди.

Бугунги кунда вазият яна такрорланмоқда – давлат органлари, жамоат ташкилотлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларида ташкил этилган кўплаб турли тузилмалар ўз олдига қўйилган вазифаларни уддасидан чиқмай, ҳар қайсиси ўз ҳолича ишламоқда. Президентнинг у муаммоларни ҳал этиш даражасини янада юқори даражага олиб чиқишга ҳаракат қилган 2021 йил 5 мартдаги “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш тизимини янада такомиллаштириш ва жамият ҳаётидаги фаол иштирокини таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-5020-сонли,  2022 йил 1 мартдаги “Оила ва аёллар давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ПҚ-146-сон қаролари ҳам ёрдам бермади. Ҳозиргача аёллар, айниқса, Тошкентдан олисда яшовчи аёллар ҳаётида ҳеч нарса ижобий томонга ўзгармади.

Ўз жонига қасд қилишга уринишларга қараганда, муаммолар тобора ортиб бормоқда

Ўз жонига қасд қилишнинг қайғули статистик маълумотларига диққат билан қарасангиз, энг машҳурлари орасида жорий йилнинг дастлабки уч ойида Андижон вилоятида мактаб ўқувчилари ўртасида 10 та ўз жонига қасд қилишга уриниш қайд этилгани, беш нафар бола қутқариб қолинганини эслаш мумкин. Қашқадарё вилоятида икки кун ичида икки нафар боланинг ўз жонига қасд қилиш ҳолати юз берди.

Аслида, бу еттита уриниш ҳалокат билан тугаганини англатади – еттита мактаб ўқувчиси (қизлар) ҳаётдан кўз юмди.

Бу пайтда, бу болаларнинг оилалари яшаган ҳудуддаги Ёшлар масалалари агентлиги вакиллари, директорнинг тарбиявий ишлар бўйича ўринбосарлари, фуқаролар йиғинлари раис ўринбосарлари қаерда ухлаб ётишган?

Тўйда куёвдан калтак еган келиннинг ёки тажовузкорлари шубҳали енгил жазони олиб озодликда юрган, ўз «қаҳрамонликлари» билан мақтанаётган жабрдийда қизлардан бирининг ўз жонига қасд қилишга урингани ҳақида бир неча йиллардан кейин эшитмаслигимизга ким кафолат беради?

Рўйхатдаги ташкилотларнинг веб-сайтларига қараганда, уларнинг бирортаси ҳам президентнинг куйинишларига ҳам, ўз жонига қасд қилишнинг аянчли статистикасига ҳам муносабат билдирмайди. Ўзбекистонда, айниқса, ҳудудларда яшовчи аёллар учун ижтимоий мулоқот доираси амалда йўқ – ҳамма нарса бир доира ичида кетади: иш – уй – иш. Қолаверса, иш жойида қиз дўстларининг оиладаги оғир аҳвол ҳақидаги шикоятлари тингланади, лекин улар бонг урмайдилар – ҳозир кимга ҳам осон эмас… Ижтимоий хизматлар, қўмиталар ва комиссиялар, хотин-қизлар кенгашлари фаоллари – ҳамма уларнинг кўз ўнгида содир бўлаётган драмаларни сезмай, ўз ишини қилмоқда.

“Фаол меҳнати учун фахрий ёрлиқ ва медаллар олган бу фаол эркаклар ва аёллар фаоллар қаерда?” деган савол ҳавода муаллақ турибди, хотин-қизларнинг маънавий аҳволи тобора оғирлашиб бормоқда, оилалар тобора ёпиқлашмоқда, ижтимоий хизматлар, турли даражадаги фаоллар иши  эса ҳар доим номига бўлаяпти.

Мен ёмон муждалар хабарчиси бўлишни истамайман, лекин бундай ёндашув билан бу Ўзбекистон аёллари ўртасида кўп бўлади, янги қурбонлар пайдо бўлишидан эса Худонинг ўзи асрасин.

Румия Анварова