Грипп авж олмоқда: ўзимизни ва яқинларимизни инфекциядан қандай ҳимоялашимиз мумкин

Дунё бўйлаб ҳар йили тахминан бир миллиард мавсумий грипп ҳолатлари қайд этилади , шу жумладан 3-5 миллион оғир ҳолатлар. Ҳар йили 290-650 минг киши грипп вируслари билан боғлиқ бўлган нафас олиш патологияларининг қурбонига айланади.

Гриппни юқтирмаслик ёки юқтириш хавфини камайтириш учун Аnhor.uz нашри тиббиёт фанлари номзоди, Республика Эпидемиология, микробиология, юқумли ва паразитар касалликлар илмий-амалий марказининг юқумли касалликлар эпидемиологияси лабораторияси мудири Дилбар Ўрунова билан суҳбатлашди.

Гриппнинг асосий белгилари

Грипп – ўткир юқумли вирусли инфекция бўлиб, ҳаво томчилари ва уй-рўзғор буюмлари билан контакт орқали юқади, доимий ўзгарувчанликка ва янги штаммларнинг пайдо бўлишига мойил. Болалар катталарга қараганда тез-тез касал бўлади, чунки уларнинг иммунитети ривожланмаган. Касалликнинг энг юқори даражаси одатда уч ёшдан ўн тўрт ёшгача тўғри келади. Грипп бола организми учун хавфлидир, чунки асоратлар пайдо бўлиши мумкин.

Бундан ташқари, сурункали касалликлар заифлашган организмда зўрайиши мумкин. Грипп, айниқса, беш ёшгача бўлган болалар учун хавфли ҳисобланади, чунки бу ёш тоифасида асоратлар 80% ҳолатларда юзага келади. Катталарда  грипп нисбатан енгилроқ ўтади, аммо турли хил асоратларни ривожланишига олиб келадиган хавф омиллари мавжуд.

Улар орасида турли хил сурункали юрак-қон томир, буйрак касалликлари, метаболик касалликлар ва неврологик касалликлар, аутоиммун касалликлар, кимё терапия, ҳомиладорлик ва диабет натижасида иммунитетнинг пасайишини кўрсатиб ўтиш мумкин. Шунингдек, 60 ёшдан ошган одамлар ҳам хатар гуруҳига киради.

Грипп икки катта гуруҳга бўлинади: ўпкага таъсир қиладиган грипп ва унга таъсир қилмайдиган грипп. Ундан сўнг эмпиема, синусит, энцефалит, менингит, мия қобиғининг яллиғланиши, ўрта отит, қулоқ яллиғланиши, юрак ва жигар томондан асоратлар бўлиши мумкин.

Гриппнинг инкубация даври бир неча соатдан беш кунгача давом этиб, ўртача 48 соатни ташкил қилади. Енгил ҳолатларда грипп шамоллаш каби ўтади. Одатда томоқ оғриғи, бурун оқиши билан кечади ва енгил конъюнктивит сезилиши мумкин. Катталарда одатий грипп  касалликнинг тўсатдан бошланиши, эт увушиши, тана ҳароратининг кўтарилиши, умумий заифлик, йўтал ва мушаклар оғриғи, айниқса, орқа елка ва оёқлардаги оғриқ билан тавсифланади. Шунингдек, бош оғриғи, кўз соққасидаги оғриқ ва ёруғликни йқтирмаслик, шунингдек ўткир ринит билан бирга кечади.

Аломатлар дастлаб енгил бўлиши мумкин, масалан, томоқ оғриғи, кўкрак қафасидаги ёниш ҳисси ва йўтал. Кейин пастки нафас йўлларининг шикастланиши белгилари пайдо бўла бошлайди. Йўтал доимий, бўғиқ ёки унумли (нам, балғамли йўтал) бўлиши мумкин. Болаларда кўнгил айниши, қусиш ва қорин оғриғи каби ошқозон-ичак аломатлари бўлиши мумкин. Чақалоқларда сепсис, иситма чиқиши ва интоксикацияга ўхшаш синдром бўлиши мумкин.

“Икки-уч кундан кейин ўткир аломатлар сусаяди, аммо иситма беш кунгача давом этиши мумкин. Йўтал, ҳолсизлик, терлаш ва чарчоқ бир неча кун ёки баъзан бир ҳафта давом этади”, – дейди Дилбар Ўрунова.

Қандай қилиб касал бўлмаслик мумкин

Совуқ мавсумда касаллик хавфини камайтириш учун шамоллаш билан касалланган одамлар билан яқин алоқада бўлмаслик лозим; ишлатилган сиртларни мунтазам равишда дезинфекциялаш (эшик тутқичлари, калитлар); камида йигирма сония давомида қўлни совунлаб ювиш; кир қўллар билан юзга, кўзларга, бурун ва оғизга тегмаслик лозим. Об-ҳавога мос кийиниш, яхши овқатланиш, макро ва микроэлементларга бой овқатлар ейиш, етарли исуюқлик ичиш, ортиқча зўриқишдан қочиш, тўйиб ухлаш ҳамда грипп ва коронавирусга қарши эмланиш керак.

Грипп ва коронавирус ўзаро қандай боғланган?

2023 йил май ойида ЖССТ коронавирус пандемияси тугаганини эълон қилди. Бу глобал соғлиқни сақлаш тизими вирусга мослашганлигини англатади.

Статистикага кўра, айни пайтда Ўзбекистонда ўн мингдан ортиқ киши CОВИД-19 билан касалланган.

“Бу пандемия бошидагидек хавфли эмас, чунки деярли ҳамма одамлар коронавирус бўлган ва кўпчилик эмланган. Коллектив иммунитет касалликдан кейин ишлаб чиқилган ва эмлаш оғир ҳолатлар ва янги штаммлардан ҳимоя қилади. Бундан ташқари, янги штаммларга ўтаётган беморлар учун диагностика, даволаш, профилактика ва тактикалар ишлаб чиқилди», – дейди Дилбар Ўрунова.

КОВИД-19 ва грипп респиратор инфекциялар бўлиб, бир қатор ўхшаш аломатларга ва фарқларга эга:

• уларни турли вируслар келтириб чиқаради;
• оғир касаллик хавфи юқори бўлган одамлар тоифалари;
• фарқлар ва даволаш стратегиялари.

Иккала вирус ҳам ўхшаш белгиларга эга, жумладан йўтал, бурун оқиши, томоқ оғриғи, иситма, бош оғриғи ва беҳоллик. Коронавирус ҳам, грипп ҳам турли даражадаги оғирлик билан кечади. Касаллик белгисиз, енгил ёки оғир бўлиши мумкин. Грипп ҳам, КОВИД-19 ҳам ўлимга олиб келиши мумкин.

Улар ўхшаш тарзда тарқалади. КОВИД-19 ҳам, грипп ҳам инфекцияланган одам йўталганда, аксирганда, гапирганда, қўшиқ айтганда ёки нафас олаётганда чиқарадиган томчилар ёки аэрозоллар орқали тарқалади. Аерозол томчилари одатда  инфекцияланган одамдан бир метр ёки ундан узоқроқда бўлса, одамларнинг кўзларига, ҳалқумига ёки оғзига тушиши мумкин.

Шунингдек, сиз ифлосланган юзаларга тегиб, кейин ювилмаган қўллар билан кўз, бурун ва оғзингизга тегинсангиз, коронавирус ва грипп билан касалланишингиз мумкин. КОВИД-19 ва гриппни даволашнинг турли усуллари мавжуд. Коронавирус билан оғриган беморлар учун ушбу усуллар қўлланилади: кислородли кўмак, кортикостероидли терапия, рецепторлар блокаторлари. Оғир ҳолатларда беморларни даволашда янада интенсив нафас олишни қўллаб-қувватлаш, хусусан, ўпкани сунъий вентиляциялаш усули қўлланилади.

Грипп ҳолатида вирусга қарши препаратлар қўлланилади, улар юқори хавф остида бўлган беморлар учун алоҳида аҳамиятга эга. Антибиотиклар грипп ва коронавирус каби вирусли касалликларга қарши самарали эмас.

“Коронавирусга қарши вакцина гриппдан, гриппга қарши вакциналар эса, ўз навбатида, коронавирусдан ҳимоя қилмаслигини ёдда тутиш керак”, – дейди Дилбар Ўрунова.

Эмлашлар

Совуқ мавсумда касаллик ва вирус тарқалиши хавфи мавжуд. Одамлар орасида енгил тарқаладиган ёки янада оғирроқ касалликларга олиб келиши мумкин бўлган вируснинг янги, хавфли ва янада юқумли турларининг пайдо бўлиш эҳтимоли ортади. Мавжуд далилларга асосланиб, вакциналар вируснинг маълум вариантларига қарши, айниқса оғир касалликлар, касалхонага ётқизиш ва ўлимнинг олдини олишда самарали эканини айтиш мумкин.

“Касалликлар ва инфекцияларнинг енгил шаклларидан ҳимоя қилиш самарадорлиги паст бўлиши мумкин. Вакциналар вируснинг янги вариантларига қарши самарали бўлиб қолмоқда, шунинг учун вирусдаги ўзгаришлар ёки мутациялар вакцина самарадорлигининг тўлиқ йўқотилишига олиб келиши даргумон”, — дейди Дилбар Ўрунова.

Нима қилиш керак?

Грипп ва ЎРВИ нинг олдини олиш учун баъзи хавфсизлик чораларига риоя қилиш керак. Бошқалардан камида бир метр масофани сақланг, агар бунинг иложи бўлмаса, маҳкам ёпишиб турувчи ниқобни тақинг, гавжум ва яхши шамоллатилмайдиган хоналар ва ҳудудлардан сақланинг, дераза ёки эшикларни очиш орқали хоналарда вентиляцияни сақланг.

Йўтал ёки ҳансираш пайтида тирсагингизни ёки рўмолчани ёпинг ва ишлатилган рўмолни ёпиқ ахлат қутисига ташланг. Қўл гигиенасини тез-тез бажаришингиз ва кўзларингиз, бурунингиз ва лабларингизга тегинмаслигингиз керак.

Агар ўзингизни ёмон ҳис қилсангиз, уйда қолинг ва ўткир респиратор вирусли инфекциялар аломатлари пайдо бўлса, тиббий ёрдамга мурожаат қилинг. Эмланиш оғир грипп профилактикасида муҳим ҳисобланади.

Барча ёшдаги одамлар грипп ва бошқа ўткир респиратор касалликлар хавфи остида бўлади, аммо одамларнинг айрим гуруҳларида оғир касаллик ва ўлим хавфи ортади. Хавф гуруҳига сурункали юрак касалликлари, нафас олиш тизими, буйраклар, метаболик касалликлар, неврологик касалликлар, жигар ва гематопоэтик тизим касалликлари, шунингдек, кекса одамлар киради.

ОИВ, онкология, кимё терапияси ва стероид дориларни қабул қилиш сабабли иммунитети заиф одамлар ҳам хавф остида бўлади.

Шунингдек, соғлиқни сақлаш ходимлари касал одамлар билан доимий алоқада бўлганлиги сабабли уларда ҳам грипп ёки ўткир респираторли инфекцияларни юқтириш хавфи юқори. Бундан ташқари, оғир грипп ва бошқа ўткир респиратор вирусли инфекциялар ҳомиладор аёллар ва яқинда туққан аёлларга ҳам таҳдид солади.