Ўзбекистоннинг янги афғон ҳукумати билан ҳамкорлик бўйича позицияси. Иккинчи қисм

Уч ой ичида дунё Афғонистон Ислом Амирлигининг янги ҳукуматига кўникиб бўлди. Ўзбекларнинг дастлабки хавотирли муносабати ҳам аста-секин ўз ўрнини толиблар кимлиги ва уларнинг кун тартибини тушуниш истагига алмашди.

Ўзбекистон марказий (Ташқи ишлар вазирлиги, Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги, Давлат хавфсизлик хизмати, Мудофаа вазирлиги) ва маҳаллий (Сурхондарё ҳокимлиги) ҳокимият вакилларининг “Толибон” ҳаракати вакиллари билан кенг кўламли гуманитар муаммолар юзасидан ишбилармонлик алоқалари аҳолини ҳам тинчлантирди. Ўзбекистон ҳудудида, шунингдек, Тожикистон билан чегарадош ҳудудларда қўшни давлатлар, шунингдек, Россия ва Хитой қуролли кучлари билан ҳамкорликда ўтказилган ҳарбий машғулотлар муҳим рол ўйнади.

Бироқ ижтимоий тармоқлардаги нашрлар кузатуви шуни яққол кўрсатмоқдаки, Ўзбекистон расмий органлари томонидан қабул қилинаётган қарор ва декларацияларнинг мазмун-моҳиятини ҳамма ҳам тушунавермайди, улар давлатлараро муносабатларни барқарорлаштириш чора-тадбирлари ҳақида етарлича маълумотга эга эмас. Натижада улар ҳукуматни бир қатор масалаларда фаол танқид қилиш билан якунланади.

Anhor.uz шарҳловчиси Абдулла Абдуқодиров ҳар бир қарор ортидаги хатти-ҳаракатларнинг моҳияти, мантиқи ва сабабларини етказиш мақсадида расмий Ўзбекистон хатти-ҳаракатларининг кичик таҳлилини тақдим этмоқда. Мақоланинг биринчи қисмида Ўзбекистон нега афғон қочқинларини қабул қилмагани, нега қочқин афғон учувчилари ва уларнинг самолётларини қайтармагани муҳокама қилинганди. Бу қисм иқтисодий ҳамкорлик, транспорт коридори ва Афғонистонга гуманитар ёрдам кўрсатиш масалаларига бағишланади.

Иқтисодий ҳамкорлик муносабатларнинг асосидир

Муваққат Толибон ҳукумати ҳокимият тепасига келганидан сўнг Ўзбекистон билан иқтисодий масалаларда ҳамкорликни давом эттириш ниятида эканини сўзсиз эълон қилди. Шундай қилиб, 2021 йил 3 сентябрь куни “Толибон” ҳаракати матбуот котиби Зоир Мужоҳид Ўзбекистон Республикаси Мустақиллиги куни муносабати билан табрик йўллаб, унда “Ўзбекистон билан тинчлик ва осойишталик шароитида, шунингдек, дўстлик ва яхши қўшничилик муносабатлари руҳида анъанавий ўзаро манфаатли ҳамкорлик давом этиши”га умид билдирди.

Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан Ўзбекистон Афғонистонга биринчилардан бўлиб гуманитар ёрдам кўрсатди ва 2021 йил 14 сентябрь куни Ҳайратонга озиқ-овқат, зарур товарлар, дори-дармонлар, кийим ва пойабзал ортилган тимир йўл состави жўнатилди.

2021 йилнинг 27 сентябрь куни Термиз шаҳрида Ўзбекистон ва Афғонистон чегара идоралари вакилларининг ишчи учрашуви бўлиб ўтди. Ўзбекистон делегациясига Сурхондарё вилояти ҳокими Тўра Боболов, Афғонистон томонидан Балх вилояти ҳокими Қудратулла Абу Ҳамза бошчилик қилди. Ўзбекистон ТИВ хабарига кўра, “муҳокама қилинган масалалар юзасидан Афғонистондаги оғир гуманитар вазият муносабати билан транзит ва юкларни Афғонистонга етказиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишга қаратилган қатор чора-тадбирларни кўриш бўйича келишувга эришилди”.

Яқинда эса, 2021 йил 16 октябрь куни Ўзбекистон Бош вазири ўринбосари – Инвестициялар ва ташқи савдо вазири Сардор Умурзоқов бошчилигидаги ва Афғонистон Муваққат ҳукумати раҳбари ўринбосари вазифасини бажарувчи Абдул Салам бошчилигидаги делегацияларнинг ишчи учрашуви бўлиб ўтди.

Бу ҳаракат ҳокимият тепасига келганидан кейин Ўзбекистон расмий ҳокимияти ва Толибон (Афғонистон Ислом Амирлиги)нинг биринчи учрашуви эди. Эътиборлиси, мазкур учрашувлар давомида ҳар икки томон делегацияларининг барча аъзолари билан одатий навбатчилик учрашувлари бўлмаган. Ўзбекистон томонининг ташаббуси билан делегациялар аъзолари гуруҳларга бўлинган ҳолда кун тартибидаги ҳар бир масала бўйича ҳамкасблари билан қисқа муддатли ҳамкорликнинг тармоқ мини-дастурларини тезкорлик билан ишлаб чиқди. Шунингдек, чегара хавфсизлигини таъминлаш, энергетика, халқаро юк ташиш ва транзит соҳасидаги ҳамкорлик бўйича узоқ муддатли ҳамкорлик масалалари муҳокама қилинди.

Ўзбекистон Афғонистоннинг иқтисодий ва техник инфратузилмасини имкон қадар тезроқ тиклашга эришиш, сўнгра Афғонистонда тинчлик ва сиёсий барқарорликни талаб қиладиган геосиёсий масалаларни амалга оширишга киришиш учун Афғонистонга улкан ресурсларни йўналтиришга тайёрлигини кўрсатди.

Таваккал муқаррар, аммо вақт кутмайди

Термиз шаҳрида бўлиб ўтган музокараларда инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш, хусусан, Сурхон-Пули-Хумри электр тармоғини ётқизиш (илгари лойиҳалаштирилган CASA-1000 лойиҳаси доирасида) ва Термиз- Мозори Шариф-Кобул-Пешовар темир йўли ”(Ўзбекистон ташаббуси). Бу икки лойиҳа жанубий денгизларга чиқиш учун кун тартибимиздаги энг муҳими ҳисобланади. Ўзбекистондан келаётган юк 6000 км дан 10 000 км гача (10-14 кунлик йўл) босиши керак бў9лса, энди энг яқин денгиз портига бориш Термиз-Мозори Шариф-Кобул-Пешовар темир йўли қурилиши тугаллангач,бошқача бўлади. Яъни йўл 2000 км гача қисқарди (4-5 кунлик саёҳат).

Лекин, энг муҳими – жанубий денгизларга чиқиш Ўзбекистон янги халқаро бозорларда савдо қилиш имкониятига эга эканлигини англатади. Бу Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги, саноат ва транспортни тўлиқ қайта қуришни талаб қилади. Ушбу имкониятдан фойдаланиш иқтисодиётимизни халқаро меҳнат тақсимоти бозорида янада рақобатбардош қилади. Ўзбекистонлик ишлаб чиқарувчиларнинг товарлари янги талабларга жавоб бермаса, улар эски анъанавий шимолий бозорлар майдонида қолади.

Энди берилган саволнинг моҳияти бўйича эса, Сурхон-Пули-Хумри электр узатиш линиясини ётқизиш ва Термиз-Мозори-Шариф-Кобул-Пешовар темир йўлини қуриш лойиҳаларини муҳокама қилишнинг дастлабки босқичида иштирокчи давлатлар узоқ вақт талаб қилиши тахмин қилинга давлат кафолатлари остида муддатли кредитлар. Олиши кўзда тутилган эди. Бироқ, бу жиҳат иштирокчи мамлакатларда энг катта шубҳаларни келтириб чиқарди, чунки улар ушбу мамлакатлардан инвестиция ресурсларини жалб қилиш нуқтаи назаридан ҳам, яқин келажакда ушбу маблағларнинг қайтарилишини кафолатлаш нуқтаи назаридан ҳам сезиларли даражада чекланган эди.

Эндиликда Ўзбекистон ташаббуси билан ушбу лойиҳалар инвестиция даромадининг яхши кўрсаткичлари билан яққол тижорат характерига эга бўлмоқда. Бу электр узатиш линияларини ётқизиш ва уларни темир йўл йўллари билан бирлаштириш учун маршрутни аниқроқ ҳисоблаш туфайли мумкин бўлди.

Албатта, бундай иш бир неча кун давомида амалга оширилмайди. Афғонистон ҳудудида иш хавфсизлигини мамлакатнинг янги ҳукумати таъминлаши лозим бўлган манфаатдор мамлакатлардан малакали муҳандислар ва бошқа мутахассисларнинг ишини кўп ойлар давомида ташкил этиш талаб этилади. Музокаралар чоғида шу нарса муҳокама қилинди.

Толибон давлат аппаратини бошқариш тажрибасига эга эмас. Янги давлатчилик асосларини барпо этишга қодир ўқитувчилар, шифокорлар, муҳандислар, малакали ишчилар, давлат амалдорлари, раҳбарлар етарли эмас. Афғонистонга озиқ-овқат таъминоти, кадрлар тайёрлашдан тортиб, вайрон бўлган муҳандислик инфратузилмасини тиклаш, иш фаолиятини ташкил этишгача бўлган барча гуманитар масалаларда қўшни давлатлар ёрдамига муҳтож.

Ўзбекистон афгʻон халқига мактаб ва олий ўқув юртлари ўқитувчилари, тиббиёт ходимлари, темир ёʻл муҳандислари ва қурилиш тармоқларини бошқаришда ёрдам беришга рози бўлди. темир йўл ва ҳаво хизмати муҳандислари. Шу нуқтаи назардан, Мозори Шариф аеропортини қайта тиклаш, аеропорт инфратузилмасига хизмат кўрсатувчи муҳандисларни тайёрлаш, Термиз аеропортидан унчалик узоқ бўлмаганлигини ҳисобга олиб, асосий вазифа ҳисобланади.

Қувонарлиси, биз устувор вазифалар рўйхатини аллақачон белгилаб олдик, ишчи учрашувлар формати ишлаб чиқилиб, ҳар бир томонда масъул шахслар, шунингдек, улар билан мулоқот қилиш шакллари белгиланди.

Ўзбекистон ҳам барча қўшни давлатлар қатори Афғонистон давлатчилиги ва иқтисодиёти тезроқ тикланишидан манфаатдор, чунки бу тинчлик ва барқарорликнинг энг яхши кафолатидир.

Абдулла Абдуқодиров,

Анҳор.уз шарҳловчиси