АҚШ Арктикадаги назорат ҳудудини кенгайтирди, Россия даъво қилмоқда

The Moscow Times нашрининг ёзишича, АҚШ Арктикадаги назорат зонасини континентал шельфни кенгайтиришда – мамлакатнинг сув остидаги қуруқлик ҳудудини кенгайтириш орқали ўзгартирмоқда, деб хабар берган АҚШ Давлат департаменти.

Аннексия қилинган ҳудудларнинг майдони тахминан 1 миллион км² ни ташкил этади, бу Калифорния штатидан икки баравар катта. Улар стратегик аҳамиятга эга ва биринчи навбатда Арктика ва Беринг денгизида жойлашган. Бу ҳудудларга Россия, Канада ва Дания ҳам даъвогарлик қилмоқда. Давлат департаменти томонидан эълон қилинган янги харитага кўра, бошқа шельф чегаралари Атлантика, Тинч океани ва Мексика кўрфазида жойлашган.

Департамент таъкидлашича, “бу зона “кўплаб ресурсларни ўз ичига олади – масалан, маржонлар, қисқичбақалар – ва денгиз организмлари учун муҳим яшаш жойлари”. Шу билан бирга, кенгайтирилган континентал шельфнинг ярмидан кўпи – 520,4 минг км² – Аляскадан шимолга, Шимолий Муз океани томон чўзилган, шу жумладан Канада даъволари билан қопланган ҳудуд. Яна 176,3 минг км² Беринг денгизида, Аляска ва Россия ўртасида жойлашган, аммо мамлакатлар ўртасидаги денгиз чегарасининг Америка томонига тўғри келади”, – дейилади хабарда.

Bloomberg маълумотларига кўра, шельфни кенгайтириш орқали Америка Қўшма Штатлари қайта тикланадиган энергия лойиҳалари ва электромобил аккумуляторларини ишлаб чиқариш, шунингдек, нефт ва газ конлари учун зарур бўлган минералларга эга бўлишни хоҳлайди. Шунингдек, агентликка берган изоҳида, Давлат департаменти қарор “ресурсларга эмас, географияга таъсир қилади” деб таъкидлаган.

АҚШ денгиз ҳарбий коллежи профессори Жеймс Красканинг айтишича, “АҚШ континентал шельфида 50 та қаттиқ минераллар, жумладан литий ва теллур, шунингдек, 16 та ноёб ер элементи мавжуд. Бундан ташқари, АҚШ Геология хизматининг ҳисоб-китобларига кўра, Арктик доирада 90 миллиард баррелга яқин очилмаган нефт ва 43 триллион куб метр газ бор. Бироқ, бу маълумотлар фақат ерни ўрганиш натижаларини ўз ичига олади ва шельфнинг имкониятлари ҳали ўрганилмаган”, – дейилади хабарда.

Халқаро ҳуқуққа кўра, мамлакатлар ўзларининг континентал шельфлари чегарасидан келиб чиққан ҳолда денгиз тубидаги ва унинг остидаги табиий ресурсларга иқтисодий ҳуқуқларга эга. Ҳудудга эгалик қилиш тўғрисидаги қарор Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг комиссияси томонидан белгиланади. Давлат департаменти кенгайиш Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Денгиз ҳуқуқи тўғрисидаги 1982 йилги Конвенциясига мувофиқ эканлигини, Қўшма Штатлар уни ҳеч қачон ратификация қилмаганини таъкидлади. Ҳужжатга кўра, давлатлар ўз қирғоқларидан 370 км гача бўлган масофадаги денгиз туби ҳудудларига даъвогарлик қилиши мумкин.

Федерация Кенгашининг Халқаро алоқалар бўйича қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Владимир Жабаров Россия ҳам ушбу зона ҳуқуқига эга эканлигини ва ҳудудга эгалик қилиш масалаларида ўз манфаатларини ҳимоя қилишга тайёрлигини айтган.

“Улар нима даъво қилаётганини ҳеч қачон билмайсиз. Бу ҳудудларни ҳали ҳам ривожлантиришимиз керак. Ва Америкада деярли йўқ бўлган музқоялар бўлмаса, Арктика минтақаларида кўп нарса қилиш мумкин эмас. Россия америкаликлар билан бир хил ҳуқуқларга эга, агар кўп бўлмаса”, – деган у.

2015 йилда Россия Арктикадаги континентал шельфини 1,2 миллион км² га кенгайтириш учун ариза берган. Гап Шимолий Муз океанидаги ҳудуд, жумладан Ломоносов тизмаси, Подводников ҳавзаси, Менделеев кўтарилиши ва Гаккел тизмасининг жанубий учи ҳақида бормоқда. Бу зонада 5 миллиард тонна углеводородлар бўлиши мумкин. Россия Президенти Владимир Путин минтақанинг “катта иқтисодий имкониятлари”ни ҳисобга олган ҳолда Арктикани ривожлантиришни “шубҳасиз устувор вазифа” деб атаган.