Биринчи Тошкент халқаро инвестиция форуми ҳақида иштирокчининг таассуротлари

Тошкентда 24-26 март кунлари биринчи Тошкент халқаро инвестиция форуми бўлиб ўтди, у “Марказий Осиё минтақаси учун янги платформа, унинг форматида Ўзбекистоннинг сармоявий салоҳияти халқаро сармоя ва ишбилармон доираларга тақдим этилади” дея таърифланди.

Нималар яхши ташкил қилинди

Форум расмий сайтида “Ўзбекистоннинг жадал ривожланаётган бозорига интеграциялашувдан манфаатдор бўлган йирик хорижий инвестициялар, молия-иқтисодий ташкилотлар ва компаниялар раҳбарлари” эътиборини жалб этишга қаратилгани таъкидланган.

Фактлар шуни кўрсатадики, бу асосий мақсадга тўлиқ эришилди:

• Форумда дунёнинг 56 давлатидан 1500 дан ортиқ делегатлар иштирок этдики, бу ўз-ўзидан ушбу Форумга қизиқиш ва иштирокчиларнинг Ўзбекистон сармоявий ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик вариантлари сифатида айнан нимани таклиф қилишини бевосита ўрганиш истагидан далолат беради;
• Форумда Ўзбекистондаги ислоҳотларни қўллаб-қувватлашда нафақат анъанавий ҳамкорлар, балки манфаатдор инвесторлар бўлган асосий халқаро молия институтлари (Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Осиё тараққиёт банки, Осиё инфратузилмага инвестициялар банки, Халқаро молия корпорацияси, Жаҳон савдо ташкилоти, Япония Халқаро ҳамкорлик банки, Саудия Арабистони инвестициялар вазирлиги, Покистон инвестициялар вазирлиги, МДҲ мамлакатлари Савдо ва инвестициялар вазирликлари раҳбарлари) иштирок этдилар.
• Маҳаллий саноат корпорациялари, шунингдек, Ўзбекистоннинг хусусий ўрта ва йирик корхоналари вакиллари ўртасида 50 дан ортиқ давлатдан ҳамкорликка манфаатдор бўлган хорижий давлат ва хусусий компаниялар билан 200 дан ортиқ учрашувлар ўтказилди;
• Тошкент халқаро инвестиция форуми доирасида Ўзбекистон корхоналари ва ҳамкор давлатлар ўртасида ўнлаб меморандум ва битимлар, маҳсулот етказиб бериш ва хизматлар кўрсатиш бўйича шартномалар имзоланди. Шундай қилиб, Ўзбекистон бўйича Мамлакат платформаси якунлари бўйича қуйидагилар имзоланди:
  • ОИИБ ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ ўртасида – “Бухоро-Мискен-Урганч-Хива” темир йўлини электрлаштириш лойиҳасини амалга ошириш тўғрисидаги битим — 108 миллион долларга;
  • ОТБ ва Автомобиль йўллари қўмитаси ўртасида – Ўзбекистонда автомобиль йўлларини ривожлантириш лойиҳасини амалга ошириш бўйича келишув – 274 миллион долларга;
  • ЕТТБ ва Экология давлат қўмитаси ўртасида – Қорақалпоғистон ва Хоразм вилоятида қаттиқ маиший чиқиндилар полигонларини қуриш ва мелиоратив ҳолатини яхшилаш бўйича лойиҳаларни амалга ошириш бўйича 2 та битим – 50 млн.
• Ўзбекистон Республикаси ИТСВ ҳам қуйидаги шартномаларни имзолади:
  • Нукус шаҳри учун электробуслар харид қилишни молиялаштириш тўғрисида;
  • Андижон ва Навоий вилоятларида сув таъминоти ва канализация тизимларини қуриш ва модернизация қилиш лойиҳаларини амалга ошириш тўгрисида;
  • ХМК ва ЕТТБ томонидан ШЭС (шамол электр стансиялари) ва ФЭС (фотоэлектр станциялар) қуриш борасида консалтинг хизматларини кўрсатиш бўйича;
  • кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик лойиҳаларини молиялаштириш учун кредит линияси ажратиш тўғрисида;
  • Франция тараққиёт агентлиги (ФТА) Ўзбекистоннинг чорвачилик тармоғига инклюзив ва иқлимга мос инвестициялар бўйича грант дастурида иштирок этиши тўғрисида.

ИТСВ умумий қиймати 617 миллион долларлик қўшма лойиҳаларни амалга ошириш бўйича 6 та шартнома, 160 миллион долларлик 2 та мандат хати ва консалтинг хизматларини кўрсатиш бўйича 2 та шартнома имзолади.

Кўплаб ёқимли кутилмаган ҳодисалар бўлди. Масалан, Ўзбекистондан деярли барча модераторлар инглиз тилида мукаммал сўзлашишди ва ҳатто “ноқулай” туюлган саволларга ҳам бажонидил жавоб беришди; тармоқ сессияларида муҳокамалар ўта тор ва аниқ масалалар рўйхати бўйича ўтганлиги, бунда мутахассислар дарҳол умумий тил топиб, муҳокамаларда фаол иштирок этганлиги; Мамлакат давлат арбоблари жуда амалий масалаларни муҳокама қилиш учун жуда яқин бўлишди. Умуман олганда, Форум кун тартиби ҳар бир киши аввало мамлакат сиёсий раҳбарияти нимага чақираётгани ва нимани хоҳлаётгани, бу халқаро молия институтлари, йирик икки томонлама инвесторлар талаблари билан қандай боғлиқлигини тушуниши учун аниқ тақсимланганди. Учрашувнинг иккинчи кунида соҳавий инвестиция лойиҳалари ва истиқболдаги лойиҳалар салоҳияти юзасидан аниқ мунозаралар бўлиб ўтди. Шунингдек, барча муҳокамаларда Марказий Осиёдаги қўшниларимиз, Қирғизистон, Тожикистон, Қозоғистон, Покистон ва Россия давлат ва хусусий сармоядорлари фаол иштирок этгани ёқимли таассурот қолдирди.

Бироқ, форумнинг очилишида Шавкат Мирзиёевнинг нутқи нур устига аъло нур бўлди: у норасмий эди, президент саволларга очиқ жавоб беришга тайёрлигини кўрсатди, бу кўпчиликнинг назарида сарфланган вақт ва маблағни оқлади.

Қайси хатолардан сабоқ чиқариш керак

Бутун тадбирни ташкил этиш давлат бошқаруви органи – Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги зиммасига юкланди, таърифига кўра, у кўпгина мамлакатларда мавжуд бўлган ва бундай тадбирларни ташкил этиш ва ўтказишга ихтисослашган бозор инфратузилмасининг ўрнини боса олмайди. Ғарб мамлакатларида бу ҳар доим тижорат лойиҳаси бўлиб, у мезбон давлат ҳукумати томонидан қўллаб-қувватланса ҳам, асосан ташкилотчилар кўрсатилган хизматларнинг барча ҳажмидан тижорат фойдаси олишларини таъминлаш учун мўлжалланган.

Ўзбекистонда бундай Форумни ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилингандан сўнг ИТСВ вазири (С.У.Умурзоқов) бошчилигида махсус Штаб ташкил этилган бўлиб, унда бундай Форумни ўтказиш ғояси, ташкил этиш тартиби, дастури ва керакли иштирокчилар рўйхати ишлаб чиқилди. Мамлакат Президенти фақат 2022-йилнинг биринчи чорагида Тошкент форумига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш жараёни таҳлилига бағишланган учта навбатдан ташқари йиғилиш ўтказди.

Бироқ, оддий меҳмонларнинг иштирокини ташкил қилиш бироз нотинч эди. Хилтонга келган меҳмонлар машиналарини қаерга қўйиш мумкинлигини билишмаган ва олдиндан рўйхатдан ўтганига қарамай, аъзолик нишонларини ололмаганлар. Ҳеч ким заллар ва сессиялар номлари кўрсатилган белгиларни ўрнатиш билан шуғулланмади. Ёмғирли ёмғирда келган одамлар кофе-брейк олдидан бир пиёла иссиқ чой ёки кофе билан исиниш имконига эга бўлмаган. Алоқа яхши ишламади, иштирокчилар ҳар доим ҳам асосий муҳокама сессиялари қаерда ўтказилиши ҳақида ўз вақтида хабардор қилинмаган. Бундан ташқари, машғулотларнинг бир қисми бошқа меҳмонхонада бўлиб ўтди, бу чалкашлик ва қийинчиликларга олиб келди. Ўз кўзим билан кузатган камчиликларим шу. Аммо, бошқалар ҳам бор эди дейишди (жойларни брон қилиш ва меҳмонларни жойлаштиришда, уларнинг ҳаракатини ташкил қилишда ва ҳоказо).

Чет эллик меҳмонлар мамлакатда Twitter ва айрим машҳур ижтимоий тармоқлар (Tik-Tok) блокланганини пайқашди. Масалан, бу ерда Twitter блокланган бўлса ҳам, мамлакатнинг очиқлиги ҳақида қандай гапириш мумкин.

Айрим мулозимларимиз сўз ва воқелик ўртасидаги зиддият давлат обрўсига путур етказишини, давлат расмий амалдорларининг оғзидан чиқса ҳам ҳар қандай тарғиботнинг қадр-қимматини бироз пасайтиришини билишмайди.

Айнан мана шу кичик саволлар, расмийларнинг фикрига кўра, тадбирнинг айрим иштирокчиларининг таассуротларини бузган ва салбий таассуротларини ижтимоий тармоқларга олиб кетган.

Бундай халқаро тадбирларни ташкил этиш учун тегишли иш тажрибаси ва билимига эга, зарур логистика бошқарув алгоритмларига эга бўлган ҳамда қўшимча инсон ресурсларини жалб эта оладиган ва уларни тезкорлик билан ўқита оладиган хусусий тижорат тузилмаларини яратиш ёки жалб этишимиз керак, деб ҳисоблайман. Масъулиятнинг катта қисми бошқа вазифаларни бажарадиган ва бундай тадбирларни ўтказиш учун тегишли барқарор кўникмаларга эга бўлмаган давлат органлари зиммасига тушгани бу тадбирнинг яхши томони бўлмади.

Қолаверса, Ўзбекистон бозорида шундай ташкилотлар борки, улар ўз олдига қўйилган вазифани аъло даражада бажара оладилар. Эҳтимол, мамлакат президентининг шахсий иштироки профессионал тадбир ташкилотчиларининг ишга олинишига тўсқинлик қилгандир, бу жуда ачинарли.

Шуни ҳам тан олиш керакки, бундай форумлар кўпинча давлат идоралари ёки йирик хусусий компаниялар томонидан амалга ошириладиган лойиҳаларга қаратилган. Аммо бундай форумларда кичик бизнес вакиллари учун битта нарса қолади – қўшни давлатлар инвесторларини диққат билан тинглаш, алоқаларни алмашиш ва улар орқали ўз маҳсулотларини сотиш ёки хомашё харид қилиш учун янги бозорларга чиқиш. Бу ерда эса мураккаб логистика масалаларини ҳал қилиш энг муҳимларидан биридир.

Нималар устида ишлаш лозим

Мамлакатга хорижий сармояларни жалб қилишга қаратилган ҳар қандай халқаро форум нафақат мамлакат биринчи шахсининг хоҳиш-иродасини намойиш этиши, балки ушбу давлатнинг бошқа олий мансабдор шахслари ҳам вазиятни тушунишининг муҳим тафсилотларини кўрсатиши керак. Масалан, қуйидагиларни эшитиш ҳаммани қизиқтиради:

• мамлакат Молия вазирлиги ва Марказий банки қандай иқтисодий ва ижтимоий устуворликларни белгиланган ва улар амалда бу мақсадларга қандай эришмоқда. Зеро, бу нафақат амалга оширилаётган иқтисодий сиёсатга ишонч, балки ҳар бир соҳа раҳбарининг малакасини баҳолаш масаласидир;
• минтақавий беқарорликка (Украинадаги уруш) сўнгги таҳдидлар нуқтаи назаридан мамлакатнинг юқори мансабдор шахслари қандай устуворликларни кўрмоқдалар ва улар асосий савдо ва инвестиция ҳамкорига молиявий беқарорлик таъсирини минималлаштириш бўйича муайян вазифаларни қандай ҳал қилмоқчи (бу кўпроқ Иқтисодий тараққиёт ва қашшоқликни қисқартириш вазирлигига, шунингдек, Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлигига тегишли);
• соҳа раҳбарлари мавжуд минтақавий сиёсий ва иқтисодий таҳдидларни енгиб ўтишда қанчалик ўзларига ишонадилар, янги шароитларда ўз фаолиятини қандай тахмин қилишмоқда ва режалаштирганлар.

Бироқ, мамлакатимиз иқтисодий блокининг қайд этилган органларини алоҳида депутатлар тақдим этдилар, улар жуда камтарона, айтиш мумкинки, навбатчи кун тартибида чиқиш қилдилар ва инвесторлар, ҳамкорлар ва жамиятимиз кутган саволларга жавоб бермадилар. Ахир буларнинг барчаси нафақат инвесторлар, балки, биринчи навбатда, Ўзбекистон фуқаролари учун ҳам муҳим саволлар ҳисобланади.

Мамлакатнинг иқтисодий блоки Форумнинг муваффақияти/муваффақиятсизлиги учун барча масъулиятни ИТСВ елкасига юклаган ҳолда кузатувчи позициясини эгаллагани ҳақида аниқ таассурот пайдо бўлди.

Умид қиламанки, ушбу муҳим майдонча йўқолмайди ва Тошкент халқаро инвестиция форуми яхши анъанага айланиб, мунтазам ўтказиб турилади. Форумни ташкил этишда йўл қўйилган хатолардан хулоса чиқариш, имзоланган шартнома ва келишувларни муваффақиятли амалга ошириш жуда муҳим. Ушбу катта ва мураккаб ишда Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлигига ва бутун Ўзбекистон иқтисодий блокига чин дилдан муваффақиятлар тилайман.

Абдулла Абдуқодиров, хусусий тадбиркор,
Anhor.uz иқтисодий шарҳловчиси