Президентнинг тадбиркорлар билан учрашувидан таассуротлар

2022 йил 22 август куни Ўзбекистон Президентининг мамлакатимиз тадбиркорлари билан навбатдаги учрашуви бўлиб ўтди. Навбатдаги деб ёзганимнинг сабаби  бундай учрашувлар энди анъанага айланиб бораётганини таъкидламоқчи эдим. Бироқ, бошқа барча жиҳатлар бўйича ҳам  бу тадбир “навбатдаги” эмасди.

Мен тадбирга тайёргарлик нимаси билан ажралишини,  мазмунининг якуний моҳияти ва самарадорлигини белгилаб қўйган нарса нима эканлигидан бошлайман. Бу сафар энг муҳим таклифларни илгари сурганлар билан мулоқотга асосланган ҳақиқий жамоавий форум бўлди. Мунозаралар давом этди: а) барча даражада (туман, шаҳар, вилоят, марказий ҳокимият), б) бенефициарлар ва ҳар бир ғоя, ҳар бир таклифнинг оппонентлари иштирокида, в) монополия ёки мутлақ устунликни ўрнатишга ёки рақобатчилар устидан, рақобатчилар учун бозорни ёпиш ёки чеклашга қаратилган ҳеч қандай индивидуал илтимослар қабул қилинмасдан.

Айнан шу омиллар туфайли менда шахсан ўзимнинг барча режалаштирилган қарорларим ва интилишларим кейинчалик амалга ошиши ҳақиқати ҳақида таассурот вужудга келди.

Лекин, энг муҳими, президент ўз ташаббуси билан йиғилишда эълон қилинган энг муҳим ташаббусларни илгари сурди. Айнан унинг қўллаб-қувватлаши ва кун тартиби, урғу ва устуворликларни белгилашдаги энг бевосита иштироки кўплаб мансабдорларга ноаниқлик тўсиғини енгиб ўтишга ва бир неча ой олдин эрта бўлиб туюлган ташаббусларни янада дадилроқ қўллаб-қувватлашга имкон берди.

Ушбу мақолада Президентга тегишли ҳар бир ташаббусининг ўзига хос мазмуни, уларнинг йўналиши ва иқтисодий ўсиш нуқтаи назаридан мумкин бўлган таъсирини такрорлашни истамайман. Йиғилиш иштирокчиси ва ушбу тадбир кун тартибига қатор таклифлар киритган шахс сифатида мен учун мамлакат Президенти томонидан берилган нозик сигналларни кашф этиш ва бир қатор хулосалар чиқариш қизиқ бўлди. Албатта, буларнинг барчаси менинг шахсий мулоҳазаларим ва мен ўзимни мутлақо объектив деб кўрсатмайман:

Биринчидан, Ўзбекистон Президент тадбиркорларнинг аксарият муаммолари ҳақида батафсил маълумотга эга. Агар давлат раҳбари ҚҚС занжирининг солиқ маъмуриятчилиги амалиёти ҳақидаги масалаларни кўтарса, у бошқа барча катта муаммоларни албатта кўриши, идрок этиши ва назорат қилишини тушунишингиз керак;

ИккинчиданБундай тадбирларни ўтказиш тадбиркорларни хабардор қилиши, уларнинг таклиф ва шикоятларини тўплаши, моҳиятини таҳлил қилиши, тадбиркор тилини ҳар бир даражадаги мансабдор шахс ҳаракатларининг тушунарли алгоритмига айлантириши лозим бўлган давлат хизматчиларини сафарбар этишни тақозо этади. Бу аниқ вазифани ҳал қилиш боғлиқ. Кўпинча тадбиркорлар ўзлари билмаган ҳолда ўз масъулиятини ёки вазифасини давлат зиммасига юклашга ҳаракат қилишади. Шундан кейингина давлат раҳбари ҳар бир таклифнинг салмоғи ва асослилигига ўз баҳосини беради ва давлат мансабдорларига масалани ҳал этиш бўйича муайян чора-тадбирлар кўриш бўйича тегишли топшириқлар беради. Охирги савол энг осон савол эмас. “Беш бармоқ тенг бўлмаса ҳам, тишласа бирдек оғрийди” деганларидек. Бошқача қилиб айтганда, масалан, чексиз солиқ имтиёзлари ёки солиқ ставкаларининг пастлиги давлат бюджети ижросига путур етказиши, мамлакатнинг таълим, соғлиқни сақлашни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш, мудофаа қобилиятини мустаҳкамлаш имкониятларини пасайтириши мумкин ва ҳоказо.

Барча тайёргарлик ишлари бир неча ой ичида амалга оширилди. Президентимиз тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш, янги мулкдорлар синфининг пайдо бўлиши ва ўсиши учун шарт-шароитни шакллантириш ва ривожлантириш масаласи доимий эътиборда бўлишини, барча давлат хизматчилари бу билан ҳисоблашиши ёки ишдан кетишини аниқ таъкидлади.

Учинчидан , Президентимиз тадбиркорликни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш бўйича янги иқтисодий ва маъмурий ташаббуслар ҳақида гапирар экан, энг муҳими – мамлакатда барқарор тўловга лаёқатли талабни шакллантиришни унутмади. Жаҳон талаби ва нархлар даражасини қўллаб-қувватлаш ривожланган мамлакатлардаги барча иқтисодий тузилмаларнинг биринчи вазифаси ҳисобланади. Сўнгги йилларда бизда шундай вазият юзага келдики, иқтисодий блокдаги ҳар бир вазирлик ўз соҳаси учун масъул ва амалда ҳеч ким барқарор ривожланиш механизмларини шакллантириш, мамлакатда тўловга қодир ўсиш суръатларини сақлаш, тарифли, фискал ва пул-кредит сиёсати ёрдамида нархлар даражасини тартибга солиш борасида тўғридан-тўғри жавобгарлик тортмайди.

Ҳар бир макроиқтисодий ҳодисанинг (қарорнинг) барча таркибий ички элементлари ва ривожланиш тендентсияларини ва унинг мамлакат, тадбиркорлик ва иқтисодиётнинг ривожланиш суръатларига таъсирини таҳлил қилиш имкониятига эга бўлган бундай идоралараро (идоралараро) органни яратиш зарурати узоқ вақтдан бери етиб келган. Биринчи қадам сифатида эса давлат раҳбари мамлакат Президенти ҳузурида Тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича Жамоатчилик кенгаши ташкил этилишини маълум қилди. Ишончим комилки, бундай кенгашнинг ташкил этилиши, Савдо-саноат палатасида Президентимиз томонидан илгари сурилган Солиқ низоларини суддан ташқари ҳал этиш бўйича кенгашнинг ташкил этилиши билан бир қаторда жамоатчилик муҳокамаларининг янги формати, яъни нодавлат амалдорлар ўзлари учун қулай бўлган мезонлар асосида якка ҳолда қарор қабул қиладиган кенгашнинг пайдо бўлишига олиб келади.

Тўртинчидан, у юқоридагидан келиб чиқади, давлат бюджетидан катта миқдордаги маблағларни, шу жумладан қарз маблағлари ҳисобидан тижорат банкларига узоқ муддатли (14 йилгача) ажратиш йўли билан барқарор талаб асосларини шакллантириш тўғрисида сўз юритар экан,  Президент пул маблағларини муомаладан чиқариш, тижорат банкларининг потенциал кредит ресурслари ҳажмини қисқартириш орқали инфляцияни таргетинглаш ҳақидаги машҳур догма ўрнини иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш, миқдорий рағбатлантириш усулларидан фойдаланиш ва пул-кредит сиёсатини юмшатиш концепцияси билан алмаштирилиши кераклигини аниқ таъкидлади.

Бешинчидан , Адлия вазирлиги, Молия вазирлиги, Иқтисодий ривожланиш ва камбағалликни қисқартириш вазирликларига, Давлат солиқ қўмитасига шартнома мажбуриятларини бажармаганлик, қонун ҳужжатларида белгиланган талабларни бузганлик учун тўғридан-тўғри жамоатчилик таҳдидини келтириб чиқармайдиган молиявий ва жиноий жавобгарликни камайтириш юзасидан бир қатор топшириқлар бериб, Президент ҳақиқатда узоқ кутилган маъмурий ислоҳотларни бошлаб берди, бу эса мамлакатимизнинг янги Конституциясида ва, ишончим комилки, Президентнинг Мустақиллик байрамига бағишланган анъанавий нутқида ўз ифодасини топади.

Бу эса маъмурий ислоҳот бошланишининг асосий қисмларидан бири сифатида давлат аппаратининг мамлакат иқтисодиётига таъсирини, хусусан, давлат корхоналарини кенг миқёсда хусусийлаштириш, давлат органларининг айрим функцияларини давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларига ўтказиш орқали сезиларли даражада камайтиришга олиб келади сезиларли даражада камайтиришга олиб келади. Аппарат йўқ, пул йўқ -аралашув ҳам йўқ.

Hilton конференция залида ташкил этилган ушбу тадбирнинг янги формати ва ташкил этилиши ҳам мени ҳайратда қолдирди. Барча иштирокчиларда мунозарани бошлаш учун микрофонлар бор эди ва улар ўзларининг саволлари ва таклифларини планшетда модераторга ёзишлари мумкин эди. Биринчи марта барча ҳудудларда тўғридан-тўғри алоқалар йўлга қўйилиб, тадбиркорлар ўзларини қизиқтирган саволлар билан мурожаат қилишлари мумкин эди. Студияларда тадбиркорлар билан бир қаторда маҳаллий ҳокимият органларининг барча вакиллари ҳам ҳозир бўлиб, улар топшириқлар ва қарорларга гувоҳ бўлишди, шу боис жойларда қабул қилинган қарорлар ижроси кафилига айланадилар. Тадбир ўз вақтида бошланди, асосий кун тартиби тугаши билан якунланди.

Шубҳасиз, ҳар бир иштирокчи ёки томошабин мен ўтказиб юборган бошқа муҳим тафсилотларни қайд этган бўлиши керак. Учрашувнинг расмий стенограммаси ва унинг Президент, ҳукумат ва алоҳида давлат тузилмаларининг аниқ қарорлари, уларнинг амалдаги ҳаракатлари билан мужассамлашишини кутамиз.

Абдулла Абдуқодиров,

Anhor.uz нашри иқтисодий шарҳловчиси