Урбан Форум маърузачиларига кўра, одамлар учун шаҳар қандай бўлиши керак

Тошкентда давлат идоралари вакиллари, тадқиқотчилар ва архитекторларни бирлаштирган Tashkent Urban Forum бўлиб ўтди, унда муҳим масала – шаҳарнинг иқтисодий ривожланиши ва унинг аҳолиси учун қулайлик ўртасидаги мувозанатни қандай сақлаш кераклиги муҳокама қилинди. Форумда асосий эътибор “Маҳалла: яшил ва хавфсиз муҳит” мавзусига қаратилди, бу шаҳарсозликнинг кўплаб жиҳатларини муҳокама қилиш учун бошланиш нуқтаси бўлди.

Prime Tower Group компанияси архитектори, архитектура фанлари магистри Ранай Ўткелбоева маҳаллаларни замонавий шаҳарлар тенденциялари асосида ривожлантириш, иқлим ва экологияга эътибор ҳақида тақдимот қилди.

– Пойтахтимизда мингга яқин маҳалла бор. Бироқ, шаҳар одамлар учун эмас, балки инфратузилма учун кўпроқ ишламоқдфа, деди у. – Концепция ғояси шундан иборатки, замонавий маҳаллаларда жамоат жойлари – мактаблар, болалар майдончалари, истироҳат боғлари ва бошқа объектлар 15-20 дақиқа радиусда мавжуд бўлиши керак.

Спикер Мирзо Улуғбек туманидаги Катта Олтинтепа маҳалласи мисолида барқарор ва инклюзив шаҳарсозликни амалга ошириш имкониятларини алоҳида таъкидлади. Бироқ, унинг таъкидлашича, амалда автомобилларга устунлик берилади, бу эса одамларнинг яшаш қулайлигига салбий таъсир кўрсатади. Ривожланиш салоҳиятига қарамай, шаҳарнинг устувор йўналишлари аҳоли эҳтиёжларига эмас, балки транспорт эҳтиёжларига қаратилган.

Маърузачи таъкидлаган яна бир муҳим муаммо – шаҳарда пиёдалар учун қулай шароит яратилмагани. Бунга пиёдалар учун майдонларнинг етарли эмаслиги, пиёдалар учун қулай шароит ва пиёдаларнинг шаҳар шароитида хавфсиз ҳаракатланиши учун ноқулай шароитлар киради.

“Инсон омили муҳим, чунки биз шаҳарларни пул ишламоқчи бўлган инвесторлар учун эмас, балки одамлар учун қуряпмиз, – дейди Ўзбекистон “Яшил қурилиш” кенгаши раиси Темур Аҳмедов. – Маҳалла – шаҳарнинг ривожланиши ва барҳаёт бўлиши учун муҳим восита. Шу билан бирга, ҳам иқтисодий ривожланиш, ҳам атроф-муҳит ҳолатини сақлаб қолган ҳолда шаҳарлар қуриш мумкин.

Мутахассиснинг фикрича, инсонга йўналтирилган лойиҳани яратишда функционаллик, хавфсизлик, қулайлик ва аҳоли саломатлигига риоя қилиш керак, шунда эса иқтисодий таркибий қисм пайдо бўлади. Оддий қилиб айтганда, агар муҳит максимал қулайлик билан одамга мослаштирилса, у узоқ муддатли фойда ҳам келтиради.

– Бинолар инсон учун ишлаши керак, – дейди Темур Аҳмедов. – Марказий Осиёда географик хусусият бор – шаҳарлар сув ҳавзалари яқинида қурилган. Янги объектлар киритилаётганда экотизимни ҳисобга олиш муҳимдир. Масалан, авваллари қурилишда пахса ва ғишт қўлланилган, улар ҳовуз (сув каналлари) тизимини ҳам ривожлантирган, микроиқлим яратиш, ёзда иссиқликни камайтириш ёки қишда хоналарда иссиқликни сақлаш учун бошқа “пассив” усуллардан фойдаланган.

Шундай қилиб, меъморлар лойиҳалашда минтақанинг иқлимий хусусиятларини ҳисобга олдилар. Мисол учун, баъзи мамлакатларда яшил томлар ва қуёш панеллари меъморий дизайннинг бир қисми сифатида ишлатилади. Бу нафақат эстетик жиҳатдан ёқимли, балки бундай уйларнинг аҳолисига ҳам фойда келтиради.

Тимур Аҳмедовнинг фикрича, жамоат объектларини яшил ҳудудлардан ажратиб бўлмайди, уларнинг ўзаро интеграцияси зарур. Мутахассис чойхона, шунингдек, замонавий коворкинг майдонлари каби ижтимоий мулоқотнинг анъанавий шаклларидан фойдаланиш ва уларни яшил ҳудудлар билан яҳлит “таклиф этувчи марказлар”га бирлаштириш мумкинлигини таъкидлади. Шу билан бирга, тармоқни яратиш учун бундай ҳудудни хорижий форматлардан нусхалаш шарт эмас, лекин сиз ўзингизнинг маҳаллий, аммо бошқа мамлакатлар тажрибасини ҳисобга олган ҳолда макон яратишингиз мумкин.

Меъмор Алексей Карлинскийнинг фикрича, маҳалла нафақат типология, балки мавжуд бўлган моддий муҳит билан боғлиқ бўлган ҳамма нарсани шакллантирувчи ижтимоий институтдир. – Маҳалла минг йиллар давомида мавжуд, мен уни руҳ эмас, балки одамларнинг ДНКси деб атаган бўлардим. Мисол тариқасида Зҳемчуг уйини олайлик. У эрда генетик кодга хос бўлмаган киритилган нарсалар илдиз отмади, аммо урф-одатлар билан боғлиқ нарсалар сақланиб қолди. Маҳалла ўзгармоқда ва ҳозир у билан нима содир бўлаётганини тушуниш муҳимдир. Уни сақлаб қолиш керак, чунки жаҳон амалиётида бундай жамият мисли кўрилмаган ҳодисадир.

Алексей Карлинскийнинг фикрича, дизайн кодлари аҳолини чекламаслиги керак, аксинча, жамоат майдонини ривожлантириш учун асос яратиши керак.

“Одамларга ўз маҳалласида қандай объект бўлишини ўзлари ҳал қилиш имкониятини бериш муҳим”, — деди у. “Бу реакциялар занжирини бошлаши мумкин.”

Одамлар ўзларининг ғоялари бугунги кунда амалга оширилаётганини ва шу тариқа келажакда атроф-муҳит ўзгаришига кенг миқёсда таъсир қилишини кўришмоқда. Бу маҳалланинг бугунги кундаги аҳволига катта эътибор ва сезгирлик бўлса, шунда амалга ошади. Ривожланиш усуллари самарали, лекин маҳаллани аҳоли нуқтаи назаридан ўрганиш керак. Биз бугунги кунда нимага муҳтожлигини тушунишимиз, муаммога очиқ юрак билан ёндашишимиз керак, шунда биз пайдо бўладиган муаммоларга жавоб бера оламиз.

Форум иштирокчилари муаммоларни ҳал қилишда комплекс ёндашув зарур деган фикрга келишди. Бироқ, мутахассисларнинг фикрлари ҳар доим ҳам бошқарув даражасида қабул қилинган фикрларга тўғри келмайди. Шу сабабли мулоқот зарур. Бу архитектура ва шаҳарсозлик соҳалари мутахассислари ҳамда пойтахт ривожига раҳбарлик қилаётган инсонлар учун ўзаро манфаатли бўлиши мумкин. Tashkent Urban Forum-да сўзга чиққанлар ушбу мулоқот сари қадам ташлаб, маҳаллаларга бўлган ўз нуқтаи назарларини таклиф қилдилар – улар замонавий, ривожланган, инсонпарвар бўлиши шарт.

Юлиана Мороз