Меҳнат муҳожирлари: долзарб муаммолар ва ечимлар

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев шу йил 23 июнь куни Қашқадарё вилояти сайловчилари билан учрашувда хорижда меҳнат қилаётган ватандошларни “ҳақиқий қаҳрамонлар” деб атаганди.

“Чет элда турли қийинчиликларга дуч келиб, ҳалол меҳнат қилиб пул топиш осон эмас. Хорижда шундай шароитда меҳнат қилаётган халқимизни ҳақиқий қаҳрамон десак тўғри бўлади. Хорижда тажриба ва малака ошираётган юртдошларимизга раҳмат айтишимиз керак. Умуман олганда, хориждаги ватандошлар билан ишлаш бўйича тадбирлар, хорижга ишлаш ва ўқиш учун кетган фуқароларни ижтимоий, ҳуқуқий ва моддий қўллаб-қувватлашга 200 миллион доллар ажратилади”, – деди президент ўшанда.

Маълумки, мамлакат раҳбарияти давлат-хусусий шериклик ғояларини, жумладан, ишсизларни иш билан таъминлаш соҳасидаги ғояларни ҳам фаол илгари сурмоқда.

Шу билан бирга, Ўзбекистоннинг барча ҳудудларидаги бандликка кўмаклашиш марказларида рўйхатга олинган жуда кўп сонли ишсизлар ишга жойлашишга муҳтож. Бунда, Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва камбағалликни қисқартириш вазирлигининг вазифаси ҳам, хусусий бандлик агентликларининг мақсадлари ҳам мамлакатнинг ҳар бир меҳнатга лаёқатли фуқаросини максимал даражада ва муносиб бандлигини таъминлаш, меҳнатга лаёқатли аҳоли сонининг ўсишига кўмаклашишдан, ишсизлар, ёшлар, аёллар бандлигини ташкиллаштириш орқали аҳолининг турмуш даражаси ва фаровонлигини оширишдан иборат.

Хусусий бандлик агентликларининг хизматлари учун тўловга рухсат бериш: адолатли мукофот ҳақи ва муваффақиятли ишга жойлашишга инвестициялар

“Хусусий бандлик агентликлари тўғрисида”ги қонуннинг 13-моддасига кўра, Ўзбекистондан ташқарида иш қидираётган шахслардан ишга жойлашиш билан боғлиқ хизматлар учун йиғим ундириш тақиқланади. Бунинг ўрнига, ушбу хизматлар учун тўлов иш берувчи томонидан қопланиши керак. Ушбу қоида иш изловчиларни ҳимоя қилишга қаратилган бўлса-да, бандлик соҳасида давлат-хусусий шериклигини ривожлантиришга беихтиёр тўсиқлар келтириб чиқарди.

Амалда хизматлар учун ҳақ тўлашни тақиқлаш хусусий бандлик агентликларининг сифатли хизмат кўрсатиш ва фаолиятини кенгайтириш имкониятларини чеклаб қўйди, чунки кўпчилик хорижий фирмалар хусусий бандлик агентликлари (ХБА)нинг хизматлари учун ҳақ тўлашдан бош тортиб, мамлакатга келган меҳнат муҳожирларини ишга олишни афзал кўришади. Бундай ҳолда, виждонсиз корхоналар томонидан Ўзбекистон ХБА томонидан ўз меҳнат фаолиятини ҳуқуқий ҳимоя қилиниши ва қўллаб-қувватланишига эга бўлмаган муҳожирларнинг меҳнат ҳуқуқларини бузиш осонроқ бўлади. Натижада бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги томонидан республикадан ташқарида иш қидираётганларга хизмат кўрсатиш лицензиясига эга бўлган тўққизта хусусий бандлик агентлиги рўйхатдан ўтган холос. Тўловни чеклаш ва тақиқлаш ушбу соҳа ривожига салбий таъсир кўрсатди, чунки улар бандлик соҳасида ДХШни ривожлантиришга ҳисса қўшиши мумкин бўлган потенциал тадбиркорлар ва инвесторларни қўрқитмоқда.

Бундан ташқари, тўловларни чеклаш бандлик хизматлари учун тўловларнинг ундирилишини яшириш бўйича ноқонуний амалиётлар истагига олиб келиши мумкин ва олиб келади. Баъзи бандлик агентликлари қонунни четлаб ўтиш тақиқланганига қарамай, Ўзбекистондан ташқарида иш қидираётган ишчилардан ҳақ олиш йўлларини қидираётган бўлиши мумкин. Ҳозирда ХБА ҳар бир меҳнат муҳожири учун фақат уларга маслаҳатлар берганлик учун 1 БҲМ миқдорида ҳақ олиш ҳуқуқига эга.

Ушбу муаммолардан келиб чиқиб, Ўзбекистондан ташқарида иш қидираётган шахслардан ишга жойлаштириш хизматлари учун тўлов ундиришни тақиқлаш тўғрисидаги низомни қайта кўриб чиқиш зарурати пайдо бўлди. Тўлиқ тақиқлаш ўрнига, тўловларни ундиришни тартибга солиш ва назоратни жорий этиш қонунга хилоф ҳолатларнинг олдини олиш, бандлик органлари ва ишчилар ўртасидаги муносабатларда шаффофлик ва адолатни таъминлаш мақсадида кўриб чиқилиши мумкин.

Таҳлил ва тадқиқотларимиз мамлакатдан ташқарида иш қидираётган шахсларни ишга жойлаштириш хизматлари учун тўловнинг мақбул миқдорини қонун ҳужжатларида белгиланган базавий ҳисоб миқдорининг ўн бараваридан ошадиган миқдорда белгилайди.

Биз қонун чиқарувчилардан зудлик билан Ўзбекистон Республикасидан ташқарида иш қидирувчиларга кўрсатилаётган иш билан таъминлаш хизматлари учун йиғимлар олиш ҳуқуқини берувчи қонунга ўзгартириш киритишни кўриб чиқишларини сўраймиз. Ушбу рухсатнома қонун билан белгиланган БҲМнинг ўн баравари миқдори билан чекланиши керак.

ХБАларга ўртача тўловларни олишига рухсат бериш орқали биз ушбу агентликлар ўз хизматлари ва ривожланишига сармоя киритиш учун адолатли ҳақ олишларини таъминлашимиз мумкин. Бу, ўз навбатида, хизмат кўрсатиш сифатини ошириш ва мижозларни янада кўпроқ жалб этиш имконини беради. Бу, пировардида, бандлик соҳасида ДХШни ривожлантиришга ва Ўзбекистоннинг ишсиз аҳолисининг аҳволини яхшилашга хизмат қилади.

Хусусий бандлик агентликлари Ўзбекистондан меҳнат муҳожирларини Европа мамлакатларига, Японияга, Яқин Шарқнинг бой мамлакатларига жўнатиш ва уларни сифатли, яхши ҳақ тўланадиган ва хавфсиз ишларга ишга жойлаштиришга ихтисослашган.

Хусусий бандлик агентликларининг жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш: меҳнат муҳожирларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш

“Хусусий бандлик агентликлари тўғрисида”ги Қонуннинг 13-моддасига мувофиқ, республикадан ташқарида иш қидираётган шахсларни ишга жойлаштириш бўйича хизматларни кўрсатиш, хорижда меҳнат фаолиятини амалга ошираётган фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини қўллаб-қувватлаш ҳамда ҳимоя қилиш учун хусусий бандлик агентликлари Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги ҳузуридаги Жамғармада саккиз минг беш юз базавий ҳисоб миқдорида маблағ захиралаши шарт.

Ушбу қоида меҳнат муҳожирларининг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган бўлса-да, ишсиз аҳолини иш билан таъминлаш соҳасида ДХШнинг ривожланишига беихтиёр тўсқинлик қилади. Амалда бундай талаб ўз фаолиятини ривожлантиришга ва сифатли иш билан таъминлаш хизматларини кўрсатишга интилаётган ХБАлар учун жиддий тўсиқларни келтириб чиқаради. Бундай катта маблағларнинг Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш Вазирлиги жамғармасида захирага қўйилиши ХБА учун молиявий чекловларни келтириб чиқаради ва уларнинг ривожланишига тўсқинлик қилади.

ХБАларнинг молиявий ресурсларига чекловлар уларнинг инвестицияларни жалб қилиш ва янги дастур ва лойиҳаларни ишлаб чиқиш имкониятларини чеклайди. Бу, ўз навбатида, аҳоли бандлигини таъминлашнинг самарали механизмларини яратишни қийинлаштириб, давлат органлари билан ҳамкорлик имкониятларини чеклайди.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш вазирлиги жамғармасидаги маблағларнинг захирага қўйилиши бандлик соҳасида тенгсизлик ва адолатсизликка олиб келиши мумкин. Бундай катта маблағларни захиралаш имкониятига эга бўлмаган хусусий бандлик агентликлари давлат молиявий ресурсларидан фойдаланиш имкониятига эга бўлган давлат агентликларига нисбатан манфаатсиз аҳволда қолади. Натижада, ҳозирда Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги томонидан республикадан ташқарида иш қидираётганларга хизмат кўрсатиш учун лицензияга эга бўлган тўққизта хўжалик субъекти рўйхатдан ўтган холос.

Ушбу муаммолардан келиб чиққан ҳолда, қонуннинг ушбу қоидасини қайта кўриб чиқиш ва ишсизларни иш билан таъминлаш соҳасида ДХШни ривожлантиришга ёрдам берадиган муқобил механизмни жорий этиш имкониятларини кўриб чиқиш зарур. Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш вазирлиги жамғармасидаги маблағларни захиралаш ўрнига, қонун ҳужжатларига бандликка кўмаклашувчи хусусий агентликларнинг жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш тўғрисидаги қоидани киритишни таклиф қиламиз.

Жавобгарликни мажбурий суғурталаш (ЖМС) меҳнат муҳожирлари ва бандлик агентликларининг мижозлари манфаатларини ҳимоя қилинишини таъминлайди, шунингдек, меҳнат муҳожирлари учун қўшимча кафолатлар яратади ва ХБАга бўлган ишончни оширади. Бу, шунингдек, ДХШнинг ривожланишини рағбатлантиради, чунки суғурта компаниялари ХБАга молиявий кўмак ва маслаҳатлар бериши мумкин.

Биз қонун чиқарувчилардан ушбу таклифни имкон қадар тезроқ кўриб чиқишни ва ХБА учун маблағларни захиралаш тўғрисидаги қоидаларни қайта кўриб чиқиш ташаббусини қўллаб-қувватлашни сўраймиз. Бу ишсизларни иш билан таъминлаш соҳасида ДХШни ривожлантириш учун янада қулай шароитлар яратади.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда иқтисодиёт ва аҳоли бандлиги жадал ривожланмоқда. Ушбу жараёнда ХБА иш берувчилар ва ишчиларни боғлаш орқали муҳим роль ўйнайди. Бироқ, меҳнат муҳожирлари ва мижозларнинг манфаатлари тўғри ҳимоя қилинишини таъминлаш учун Ўзбекистонда ХБАнинг ЖМС тўғрисидаги прогрессив низомни жорий этиш зарур.

ЖМС доирасида, ХБАлар меҳнат муҳожирларининг ҳуқуқлари бузилган тақдирда, агентликлар томонидан нотўғри хатти-ҳаракатлар ёки дефолт ҳолатларида мумкин бўлган йўқотишлар ва компенсацияларни қоплайдиган суғурта полисларини олишлари керак бўлади. Меҳнат муҳожирлари суғурта компанияларига мурожаат қилиб, йўқотишлари учун компенсация олишлари мумкин бўлади. Бу меҳнат муҳожирлари учун қўшимча кафолатлар яратади, ХБА томонидан тақдим этилаётган хизматлар сифатини оширади ва ХБАга ишончни оширади. Илғор ЖМС қоидаларини қўллаш, шунингдек, иш билан таъминлашда ДХШнинг ривожланишига ёрдам беради.

Шуни таъкидлаш керакки, ЖМСнинг прогрессив қоидаларини қўллаш тегишли органлар томонидан самарали назорат билан бирга олиб борилиши керак.

Ҳозирги вақтда ҳақиқатда Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш вазирлиги жамғармасидаги маблағларни захиралаш тизими суғурта функцияларини амалда бажариб келмоқда. Бироқ, 2021 йил 23 ноябрдаги ЎРҚ-730-сонли “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги қонунга мувофиқ “Суғурта – жисмоний ва юридик шахсларнинг етказилган зарарни қоплаш, мақсадли жамғармаларни . муайян ҳодиса(лар) содир бўлганда компенсация ва бошқа тўловларни тўлаш учун ташкил этиш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган муносабатлардир”. Мазкур қонуннинг 13-моддасига мувофиқ, суғурталовчи деб тегишли турдаги суғурталашни амалга ошириш лицензиясига эга бўлган ва суғурта шартномасига мувофиқ суғурта қопламасини (суғурта тўлови) тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олган тижорат ташкилоти бўлган юридик шахс ҳисобланади. Суғурталовчилар суғурта қилишни амалга ошириш билан бевосита боғлиқ бўлмаган тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишлари мумкин эмас, ушбу Қонуннинг 14-моддасида назарда тутилган ҳолатлар бундан мустасно.

Шундай қилиб, Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш вазирлигининг жамғармасига маблағларни захиралаш ҳақиқатда суғурта тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мос келмайдиган суғурта функцияларини бажаради, чунки бу ҳолда на ХБА, на Жамғарма суғурта фаолияти субъекти ҳисобланади.

Ушбу ҳолатни амалдаги қонунчиликка мувофиқлаштириш ва меҳнат муҳожирларининг ҳуқуқлари бузилган тақдирда ёки идоралар томонидан нотўғри хатти-ҳаракатлар содир этилган тақдирда, мумкин бўлган йўқотишлар ва компенсацияларни қоплайдиган суғурта полисларини тузиши керак бўлган ХБАнинг ЖМС доирасида меъёрий ҳужжатлар қабул қилиниши керак.  Суғурта компаниялари ХБАларни молиявий қўллаб-қувватлаш ва маслаҳатлар билан таъминлаш имкониятига эга бўлади, бу эса уларни ривожлантиришга ва яхшироқ хизматлар кўрсатишларига ёрдам беради.

Бу меҳнат муҳожирлари ва мижозларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлайди, бандлик шароитларини яхшилашга ёрдам беради, шунингдек, агентликлар учун молиявий хатарларни камайтиради ва ХБАга ишончни оширади. Шунингдек, у давлат органлари ва бошқа манфаатдор томонлар билан ҳамкорлик қилиш учун янги имкониятлар яратади.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, Ўзбекистонда хусусий бандлик агентликларининг жавобгарлигини мажбурий суғурта қилишни қонунчилик билан тартибга солиш амалиётини зудлик билан жорий этиш зарурати пайдо бўлди.

Меҳнат муҳожирлари бригадирлари тўғрисидаги қонун ҳужжатлари: “қора бригадирлар” нинг ноқонуний фаолияти муаммосини ҳал қилиш

Охирги ойларда Ўзбекистон ва Россия матбуотида Россияда меҳнат муҳожирлари ўртасида муштлашувлар кўпайгани ҳақида хабарлар тарқалган. Мутахассисларнинг фикрича, бу можаролар ўйин-кулги ёки безорилик туфайли эмас, балки норасмий меҳнат бозорида меҳнат муҳожирларининг ноқонуний фаолияти ва эксплуатацияси натижасидир.

Россияда юз минглаб меҳнат муҳожирлари норасмий меҳнат бозорига жалб қилинган бўлиб, уни “қора бригадирлар” деб аталувчи шахслар – меҳнат муҳожирлари гуруҳларининг ноқонуний раҳбарлари бошқаради. Бу бригадирлар ноқонуний фаолиятни уюштириб, меҳнат муҳожирларини эксплуатация қилиб, уларнинг ҳуқуқларини поймол қилмоқда.

Меҳнат муҳожирлари ўртасидаги жанжалларнинг асосий сабабларидан бири иш ва ресурслар учун рақобатдир. Норасмий бозорда иш излаётган муҳожирлар сонининг кўплиги туфайли ҳамма пул топиш ва омон қолиш учун ҳаракат қилаётган кескин вазият юзага келди. Бу муҳожирлар ўртасида низо ва жанжалларга олиб келиши мумкин.

Бундан ташқари, меҳнат муҳожирларини назорат қилувчи ноқонуний бригадирлар можаро учун қулай шароит яратиши мумкин. Улар ўз ҳокимияти устидан назоратни сақлаб қолиш мақсадида муҳожирларни атайлаб бир-бирига қарши қўзғатиши мумкин. Бу жанжал ва зўравонликка олиб келиши мумкин бўлган кескинлик ва душманлик муҳитини яратади.

Меҳнат муҳожирлари ўртасидаги муштлашув ҳолатлари барча томонлар учун жиддий оқибатларга олиб келади. Биринчидан, бу жисмоний ва руҳий зўравонликка учраган мигрантларнинг ўзларининг хавфсизлиги ва соғлиғига таҳдид солади. Иккинчидан, бу жамиятда муҳожирлар ҳақида салбий таассурот уйғотади, салбий стереотиплар ва нотўғри қарашларнинг тарқалишига хизмат қилади.

Ноқонуний фаолият, айниқса, меҳнат миграцияси соҳасида зудлик билан аралашувни талаб қилувчи жиддий муаммодир. Ноқонуний ҳаракатларга, жумладан, “қора бригадалар” деб аталган шахсларга қарши курашишнинг энг самарали усулларидан бири бу фаолиятни қонунчилик билан тартибга солишдир.

Ҳозирги вақтда Ўзбекистон қонунчилигида меҳнат муҳожирлари бригадирлари фаолиятига оид тушунчалар, тавсифлар ва нормалар мавжуд эмас. Норматив муомалага “меҳнат муҳожирлари бригадири” (“меҳнат муҳожирлари гуруҳларнинги раҳбари”) тушунчаларининг киритилиши ушбу фаолиятни қонунчилик билан тартибга солиш ва ноқонуний эксплуатацияга қарши курашиш учун зарур қадам ҳисобланади.

Амалда бригадир бир гуруҳ муҳожирлар ишини мувофиқлаштирувчи, топшириқларнинг бажарилишини таъминловчи ва иш жараёнини назорат қилувчи ўзига хос раҳбардир. Бригадирлар фаолиятига нормалар ва талабларнинг киритилиши улар амал қилиши шарт бўлган стандартлар ва қоидаларни белгилаш имконини беради ҳамда ноқонуний фаолият ва эксплуатация қилиш эҳтимолини истисно қилади.

Бу, шунингдек, давлатга меҳнат миграцияси соҳасини янада самаралироқ тартибга солиш ва назорат қилиш, ноқонуний фаолият ва эксплуатацияни истисно қилиш, меҳнат муҳожирларининг ҳимоясини таъминлаш имконини беради.

Ўзбекистондаги ХБА фаолияти амалиётини ўрганиш шуни кўрсатадики, кейинги йилларда меҳнат муҳожирлари бригадаларига талаб сезиларли даражада ошган. Россиялик иш берувчилар турли вазифаларни бажариш учун малакали ва ишончли ишчиларни қидирмоқда. Уларга қурилиш лойиҳаларини амалга ошириш учун қурувчилар ва қурувчилар гуруҳлари, шунингдек, аграр секторда, жумладан, йиғим-терим ва бошқа қишлоқ хўжалиги ишларида ишлаш учун меҳнат муҳожирлари гуруҳлари керак.

Турли маълумотларга кўра, Россияда 2 миллиондан 3,5 миллионгача ўзбекистонлик меҳнат муҳожири истиқомат қилади. Шу муносабат билан Россиядаги ўзбекистонлик меҳнат муҳожирларининг бригада ва гуруҳлари устидан профилактика ишларини тўғри йўлга қўйиш ва назоратни амалга ошириш зарурияти долзарбдир.

Россияда ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари фаолиятини самарали ташкил этиш ва назорат қилиш учун бригада ва гуруҳларда Ўзбекистон вакилларининг доимий бўлиши зарур. Бундай роль ва функцияларни Ўзбекистондаги хусусий ва давлат бандлик агентликлари билан шартномавий ва ҳуқуқий муносабатларга эга бўлган “меҳнат муҳожирларининг бригалирлари” бажариши мумкин эди.

Ўзбекистон вакилларининг Россияда ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари бригадалари ва гуруҳларида бўлиши бир қатор муҳим афзалликларга эга. Биринчидан, бу меҳнат муҳожирларининг хулқ-атвори ва фаолияти устидан яқинроқ назорат ўрнатиш имконини беради, бу эса низолар ва қоидалар бузилишининг олдини олишга хизмат қилади. Ўзбекистон вакиллари меҳнат стандартлари, хавфсизлик қоидалари ва яшаш шароитларига риоя этилишини назорат қилишлари мумкин бўлади.

Иккинчидан, меҳнат муҳожирларининг бригадалари ва гуруҳларида Ўзбекистон вакилларининг бўлиши Ўзбекистондаги меҳнат муҳожирлари ва ХБА ўртасида янада самарали алоқа ва ахборот алмашинувини таъминлайди. Бу бизга меҳнат муҳожирлари дуч келиши мумкин бўлган вазият, хавфсизликка таҳдидлар ва бошқа муаммоларга тезкорлик билан жавоб қайтариш имконини беради.

Шуни таъкидлаш керакки, “меҳнат муҳожирларининг бригадирлари” Ўзбекистондан келган меҳнат муҳожирларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида маҳаллий ҳокимият органлари билан ўзаро ҳамкорликни ҳам йўлга қўйиши керак.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, “меҳнат муҳожирларининг бригадири” тушунчаларини қонунчилик билан тартибга солиш амалиётига жорий этиш зарур, деб ҳисоблаймиз. Қонунчилик нормасида ушбу шахслар меҳнат муҳожирлари бригадалари ва гуруҳлари фаолияти давомида борадиган мамлакатдаги Ўзбекистоннинг ХБА вакиллари эканлиги аниқ кўрсатилиши керак. Улар меҳнат муҳожирлари бригадаси, қурувчилар бригадаси, пардозчилар бригадаси, аграр соҳада ишлаш учун меҳнат муҳожирлари гуруҳлари учун, меҳнат муҳожирлари бригадасининг хавфсиз яшаши ва хавфсиз ишлаши учун Ўзбекистон ХБА ва Ўзбекистон қонунчилиги олдида жавобгар бўлади.

“Меҳнат муҳожирлари бригадири”нинг вазифаси меҳнат муҳожирлари бригадаси ёки гуруҳи ишини самарали ташкил этиш ва бошқаришни таъминлашдан иборат. Улар барча талаб ва стандартларга риоя этилишини таъминлаши, шунингдек, меҳнат муҳожирларининг белгиланган мамлакатда хавфсизлиги ва ҳуқуқлари ҳимоя қилинишини таъминлаши керак. Улар ходимларнинг хавфсизлик қоидалари ва нормаларини билишларини, зарур шахсий ҳимоя воситаларига эга бўлишлари ва керак бўлганда ўз вақтида тиббий ёрдам кўрсатишларини таъминлашлари керак.

Бундан ташқари, “меҳнат муҳожирлари бригадири” бориладиган давлатда бўлган вақтида Ўзбекистон ХБАлари билан доимий алоқада бўлиб, уларни ишларнинг аҳволи ва вазиятнинг барча ўзгаришлари, меҳнат муҳожирларининг хавфсизлигига таҳдидлар тўғрисида, шунингдек, меҳнат муҳожирларининг ўзларининг хатти-ҳаракатлари ҳақида хабардор қилиши шарт. Бу меҳнат муҳожирлари ҳуқуқларини самарали бошқариш ва ҳимоя қилишни таъминлайдиган, Ўзбекистон қонунчилигида белгиланган меъёр ва қоидаларга риоя этилишини назорат қилиш, юзага келиши мумкин бўлган муаммо ёки низоларнинг олдини олиш имконини берувчи муҳим талабдир.

Бир вақтнинг ўзида, “меҳнат муҳожирлари бригадирлари”нинг ишини рағбатлантириш чоралари ҳақида савол туғилади. “Аҳоли бандлиги тўғрисида”ги Қонуннинг 15-моддасида “Ишга жойлаштириш бўйича агентлар” мақоми назарда тутилган – булар Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда аҳоли бандлигига кўмаклашиш бўйича ишларни амалга оширувчи шахслардир. Уларга аҳоли бандлигини таъминлашга кўмаклашгани учун Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан рағбатлантириш тўловлари тўланади. Ушбу рағбатлантирувчи нормани “меҳнат муҳожирлари бригадирлари”га нисбатан жорий этишни кенгайтириш мақсадга мувофиқ бўлади. “Меҳнат муҳожирлари бригадирлари”ни рағбатлантириш меъёрларининг жорий этилиши ушбу шахсларнинг меҳнат муҳожирларининг бандлигини таъминлашга кўмаклашиш учун рағбатлантиради. Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан рағбатлантирувчи тўловларнинг тўланиши «бригадир»нинг янада фаол ва самарали ишлашига хизмат қилади, шунингдек, уларнинг меҳнат хавфсизлиги ва муҳофазасини таъминлашда масъулияти ва манфаатдорлигини оширади.

Рағбатлантирувчи нормаларнинг жорий этилиши, шунингдек, “қора бригадирлар” томонидан меҳнат муҳожирларининг ноқонуний фаолияти ва эксплуатациясининг олдини олишга ёрдам беради. Аҳолини иш билан таъминлашга кўмаклашиш учун имтиёзлар ва тўловларни таъминлаш фақат қонун билан белгиланган тартиб ва ​​қоидаларга амал қиладиган қонуний ва ишончли “жамоа раҳбарлари”ни жалб қилишга ёрдам беради.

Олий Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатасига, шунингдек, Президент Администрациясига мамлакат қонунчилигига “меҳнат муҳожирлари бригадири” нормаларини киритиш бўйича ташаббус кўрсатишни сўраб, тегишли тавсиф ва асослар билан тегишли мурожаатлар юбордик. Ўйлаймизки, бундай ташаббус давлатимиз раҳбарининг 2020 йил 15 сентябрдаги ПҚ-4829-сонли “Хавфсиз, тартибли ва қонуний меҳнат миграцияси тизимини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори руҳи ва мазмунига тўла мос келади.

Қонунчиликка “меҳнат муҳожирлари бригадири” нормаларининг киритилиши қатор афзалликлар ва ижобий оқибатларга олиб келади.

Бу, биринчидан, меҳнат муҳожирлари гуруҳларини ташкил этиш ва бошқаришда ушбу шахсларнинг роли ва мажбуриятларини аниқ белгилаш имконини беради. Улар меҳнат муҳожирларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, хавфсизликни таъминлаш ва қоидаларга риоя қилиш учун жавобгар бўладилар.

Иккинчидан, “меҳнат муҳожирлари бригадири” нормаларининг жорий этилиши “қора бригадирлар”нинг ноқонуний фаолиятига қарши курашишнинг қонуний ва самарали воситаларини яратиш имконини беради. Ушбу шахслар назорат остида бўлади ва мунтазам текширувдан ўтказилади, бу эса меҳнат муҳожирларининг эксплуатацияси ва ҳуқуқлари бузилишининг олдини олишга ёрдам беради.

Учинчидан, нормаларга “меҳнат муҳожирлари бригадири” тушунчасининг киритилиши ушбу шахсларни меҳнат муҳожирларининг бандлигини таъминлашга кўмаклашиш учун рағбат ва мотивация яратишга ёрдам беради. Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан рағбатлантирувчи тўловларнинг таъминланиши “меҳнат муҳожирлари бригадирлари” (“меҳнат муҳожирлари гуруҳларин раҳбарлари”)нинг янада фаол ва самарали ишлашига, шунингдек меҳнат муҳожирларининг хавфсизлиги ва ҳуқуқларини ҳимоя қилишни таъминлашда уларнинг масъулияти ва манфаатдорлигини оширишга ёрдам беради.

Бу, пировардида, бандлик соҳасида ДХШни ривожлантиришга ва Ўзбекистоннинг ишсиз аҳолисининг аҳволини яхшилашга хизмат қилади.

Биз Ўзбекистон қонунчиларининг ушбу масалаларга эътибор қаратишларини сўраймиз ва ушбу муаммоларни ҳал этишда кўрсата оладиган ҳар қандай ёрдам ёки ҳаракатлари учун миннатдорчилик билдирамиз.

Алишер Мухамедов,

фуқаролик жамияти, меҳнат ва бандлик масалалари бўйича эксперт,

Халқаро прокурорлар уюшмасининг аъзоси,

ЎзР Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича собиқ вице-омбудсмани,

катта адлия маслаҳатчиси, юридик фанлари номзоди, доцент,     

«Alizam Consult Group» МЧЖ юридик маслаҳатчилар ташкилотининг директори 

Мавзу бўйича ўқинг:

Хусусий бандлик агентликларининг фаолиятига нима тўсқинлик қиляпти?