Нега Ўзбекистонда контент-провайдерлар фаолияти давлат томонидан қўллаб-қувватланмаяпти

Anhor.uz таҳририятига Ўзбекистон контент-провайдерлари уюшмаси аъзоларидан Рақамли технологиялар вазири Шерзод Шерматовга мурожаат қилиб, миллий контент-провайдерлар қандай вазиятга тушиб қолганига эътибор қаратишни сўраган мактуб келиб тушди.

“Ҳурматли Шерзод Ҳотамович, миллий контент-провайдерлар фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатларига, биринчи навбатда, Ўзбекистонда ИТ-соҳасини ривожлантириш мақсадида ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ташаббуси билан чиқиш имкониятини кўриб чиқишингизни сўраймиз. Фақатгина давлат ва бизнеснинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари ахборот технологиялари соҳасини ривожлантиришга ва истеъмолчиларнинг сифатли маҳсулотдан мамнун бўлишига ёрдам беради ва бутун саноат ривожига салмоқли ҳисса қўшишга ёрдам беради”, – бу мактубдан парча. Давлат томонидан етарлича эътибор берилмаётганлиги сабабли тенгсиз шароитларда ишлаётган Ўзбекистон контент-провайдерлари ассоциацияси IT-саноати ва умуман миллий иқтисодиётнинг ривожланиши учун жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин.

Контент провайдери ҳар қандай контентнинг муаллифлик ҳуқуқи эгасидир (масалан, медиа элементлари – расмлар, фотосуратлар, овозли ёзувлар, оҳанглар, видео оқимлар ва видео ёзувлар, юклаб олинадиган ўйин кодлари ва мобил телефонлар учун бошқа дастурлар ва бошқалар).

Ўзбекистонда 30 дан сал кўпроқ контент-провайдер рўйхатга олинган бўлиб, улардан 10 таси “Ўзбекистон контент-провайдерлари” корхоналари уюшмасига бирлашган.

Ассоциация 2016-йилда Ўзбекистондаги энг йирик контент ва хизмат кўрсатувчи провайдерлар ташаббуси билан ташкил этилган. Ассоциациянинг асосий вазифаси Ўзбекистон Республикасида мобил алоқа ва контент хизматлари бозорини ривожлантиришда контент-провайдерларнинг саъй-ҳаракатларини мувофиқлаштиришдан иборат. Бу, биринчи навбатда, ўзаро тушуниш ва умумий бизнеснинг узоқ муддатли истиқболига асосланган контент-провайдерлар, уяли алоқа операторлари ва давлат идоралари ўртасидаги ўзаро ҳамкорликнинг янги бизнес моделларини ишлаб чиқиш ва мавжудларини ткомиллаштириш.

Ўзбекистонда контент-провайдерлар ўз контентини ёки ундан фойдаланиш ҳуқуқини миллионлаб обуначиларга уяли алоқа операторлари орқали сотадилар, улар контент-провайдерларга обуначилардан олинган даромаднинг бир қисмини тўлайдилар, контент-провайдерлар эса бу даромадни реклама платформалари ва ҳуқуқ эгалари ўртасида тақсимлайди, даромаднинг бир қисмини ўзлари учун сақлаб қолишади.

Ахборот технологияларини ривожлантириш устувор аҳамиятга эга бўлган мамлакатларда контент-провайдерларнинг роли телекоммуникация хизматлари бозорининг бошқа асосий иштирокчилари билан тенгдир. Масалан, Россия ва Қозоғистонда даромадларни тақсимлашда контент-провайдерларнинг улуши 60 фоизни, Японияда эса ҳатто 80 фоизни ташкил этади, бу эса уларнинг фаол ривожланишига ва инвестицияларни жалб қилишга ёрдам беради.

Бироқ Ўзбекистонда бу соҳани давлат томонидан тартибга солишга етарлича эътибор берилмаяпти. Бу уяли алоқа операторларига шартларни белгилаш, уларнинг устунлигини ўрнатиш ва контент провайдерларининг имкониятларини чеклаш имконини беради. Бундай амалиётлар рақобат учун тенг бўлмаган шарт-шароитлар яратибгина қолмай, балки бутун соҳа ривожига ҳам тўсқинлик қилади. “Сиз бир нарсани аниқ тушунишингиз керак. Агар бу соҳа ривожланмаса, бошқа соҳа олға силжимайди”, — деди Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2022-йил апрел ойида Ахборот технологиялари вазирлиги фаолияти якунларига бағишланган йиғилишда. Ва бу фикр замонавий воқеликнинг моҳиятини мутлақо ва аниқ акс эттиради.

Даромадларни тақсимлашда масъулият ва улушларни белгиловчи аниқ меъёрий ҳужжатларнинг йўқлиги, даромаднинг асосий қисми мобил алоқа операторларида қолиб, контент-провайдерларнинг манфаатларини амалда эътиборсиз қолдирадиган вазиятга олиб келади. Бугунги кунда контент-провайдер хизматларини кўрсатишдан тушган даромаднинг катта қисми оператор фойдасига 70/30 нисбатида бўлинади ва бу ҳолат мобил операторлар ўртасида тил бириктириш белгилари бор деган фикрни қўзғатмоқда.

Бундай ёндашув нафақат миллий компанияларнинг ривожланишини мураккаблаштиради, балки уларга илғор жаҳон тажрибаси ва сармояларини жалб қилишнинг олдини олади.

Бундан ташқари, мавжуд амалиёт уяли алоқа операторлари учун ҳам, контент-провайдерлар учун ҳам потенциал фойдани йўқотишига олиб келади, бунинг оқибатида эса мамлакат бюджети даромадлари камаяди. Контентни яратиш ва тарқатиш занжирида контент-провайдерларнинг ролини етарлича баҳоламаслик қўшимча хизматлар бозорини ривожлантириш имкониятларини бой бериб қўйишга, шунингдек, обуначилар ишончини йўқотишга олиб келади. Бундай вазиятда абонентлар хизматларнинг нархи 2% бўлган тўлов тизимлари (PayMe, Click ва бошқалар) хизматларидан фойдаланишни афзал кўришади.

Агар операторлар контент яратувчилар фойдасига 70/30 бўлинишга йўл қўйганларида ҳар бир оператор аллақачон ўзининг  Appstore ва PlayMarket каби қўшимча хизматларнинг бозорига, шунингдек, миллионлаб обуначиларга фойда келтирадиган бошқа маҳсулотлар қаторига эга бўлиши мумкин бўлар эди.

Мисол учун, Россиянинг МТС уяли алоқа компанияси ўз экотизимига мижозларни жалб қилиш учун ўз роуминг даромадидан воз кечишга қарор қилди: 2023 йил апрел ойи бошидан компания мижозлари МТС Travel орқали хорижий меҳмонхоналарни брон қилишса бепул роуминг оладилар. Хорижий алоқа операторлари билан ҳамкорликда бундай восита Agoda ёки Expedia каби халқаро меҳмонхона агрегаторлари томонидан бир неча бор муваффақиятли ишлатилган. Мутахассисларнинг фикрича, бу йилига 2 фоиздан кўп бўлмаган миқдорда ўсаётган Россия телекоммуникация бозорида юзага келган турғунлик шароитида оқланади, чунки ўйинчилар ўзларининг экотизимларини ривожлантириш доирасида қўшимча хизматларни таклиф қилиш орқали даромадни оширишлари мумкин.

Контент провайдерлар улушини қисқартириш орқали операторлар қисқа муддатли фойда олишади, лекин охир-оқибатда бутун IT-хизматлари саноатининг ривожланишини секинлаштиради, бундай бўлмаганда унинг даромадлари ошарди ва обуначилар қўшимча имкониятларга эга бўлишарди.

Уяли алоқа операторларининг бошқа ҳамкорлар олдидаги манфаатлари ва мажбуриятларини ҳисобга олмаган ҳолда, контент-провайдерлар билан тузилган шартномаларни бир томонлама бекор қилишлари асосий муаммолардан бири ҳисобланади. Бу контент провайдерлари бизнеси учун беқарорлик ва хавф туғдиради, уларнинг ўсиши ва инновацияларига тўсқинлик қилади. Бундан ташқари, жорий даромадларни тақсимлаш схемаси контент ва хизматлар сифатини яхшилашга ёрдам бермайди, бу эса абонентларнинг қониқиш даражаси ва миллий компанияларга бўлган ишончига салбий таъсир қилади.

Контент-провайдерлар томонидан контент хизматларини тақдим этиш абонентлар ўртасидаги СМС-мулоқот ёки радио ва телевидение орқали овоз беришдан кўра кўпроқ фаолият соҳаларига таъсир қилишини алоҳида гапириб ўтиш керак.

Бундан ташқари, шуни таъкидлаш керакки, бугунги кунда давлат контент-провайдерларни оператор ва абонент ўртасидаги воситачи сифатида қабул қилади ва шунинг учун контент-провайдерлар ҳали ҳам электрон тижорат иштирокчилари реэстрига киритилмаган, бироқ моҳияти бўйича улар телекоммуникация хизматларини таъминловчилар. Бироқ, фактлар ўзгача:

• контент провайдери на уяли алоқа оператори, на контент муаллифлик ҳуқуқи эгалари билан комиссия ёки топшириқ шартномаларини тузмайди. У телекоммуникация лицензияси бўйича хизматлар кўрсатиш учун ускуналарга эга;
• абонентларга контентни тақдим этиш билан боғлиқ барча харажатларни провайдер компаниянинг ўзи қоплайди, улар комиссия шартномаси бўлмаганлиги сабабли, на уяли алоқа оператори, на контентнинг муаллифлик ҳуқуқи эгалари томонидан қопланмайди;
• оператор томонидан ажратилган хизмат рақами орқали контент-провайдер хизматларидан фойдаланган уяли алоқа тармоғи абонентларидан олинган даромадлар унинг солиқ солинадиган базасини ташкил қилади.

Ассоциация Рақамли технологиялар вазирлиги ва Солиқ қўмитасига электрон тижорат иштирокчилари учун соддалаштирилган солиқ ҳисобини юритиш бўйича таклифлар киритди, чунки контент-провайдерлар хизматлари электрон савдо майдончалари орқали масофадан туриб кўрсатилади ва Электрон тижорат тўғрисида”ги Қонунда белгиланган таърифларга тўлиқ мос келади. Бироқ, савол ҳали ҳам очиқ қолмоқда.

Ўзбекистон контент-провайдерлари ассоциациясининг ўз ташаббуси билан тузилган ташкилот сифатидаги фаолияти соҳа манфаатларини ҳимоя қилиш, қонун ижодкорлигида иштирок этиш, соҳани ривожлантириш ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашда муҳим аҳамият касб этмоқда.

Контент-провайдерлар фаолиятини тартибга солувчи янги ҳуқуқий ҳужжатнинг қабул қилиниши медиа маконини ривожлантириш ва ўзгартириш шароитида зарур. Шу билан бирга, ушбу ҳужжат бозорнинг барча иштирокчилари – абонентлар, контент-провайдерлар ва уяли алоқа операторларининг мажбуриятларини аниқ белгилаши, шунингдек, даромадларни адолатли тақсимлаш учун фоизларни белгилаши керак.

Миллий контент провайдерлари Электрон тижорат субъектлари миллий реэстрига киритилиши керак. Бу контент-провайдерлар фаолиятининг ҳуқуқий қонунийлиги ва шаффофлигини таъминлайди, уларнинг фаолиятини назорат қилиш ва тартибга солиш имконини беради. Бундан ташқари, бу контент хизматлари сифатини ва фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишни таъминлайди, ва низолар юзага келган тақдирда, даъво аризаси бериш имкониятини таъминлайди.

Миллий контент-провайдерларнинг реестрда мавжудлиги мамлакатимизда электрон тижоратни ривожлантириш, рақобатни кучайтириш, инновацияларни рағбатлантириш ва тақдим этилаётган хизматлар сифатини оширишга хизмат қилмоқда.

Айрим тармоқларга имтиёзлар бериш амалиёти уларнинг ўсиш ва ривожланиш динамикасини кўрсатмоқда. Шу боис, Ассоциация аъзоларига, ўз навбатида, ҳар ойда ўз даромадларининг маълум фоизини Рақамли ривожланиш вазирлиги жамғармасига ўтказиб туришлари учун қонун ҳужжатларида имтиёзлар бериш зарур. Бу контент провайдерлари учун кучли рағбат бўлиб, уларни ўз ривожланишига, технологик инновацияларга ва бизнесни кенгайтиришга сармоя киритишга ундайди.

Миллий контент-провайдерлар фаолиятини қўллаб-қувватлаш контент-провайдерлар томонидан хизматлар кўрсатишда рақобат муҳитини ривожлантириш учун рағбат бўлиб хизмат қилади, шунингдек, илғор жаҳон тажрибаси ва қўшимча солиқ шаклида мамлакат бюджетига тушумларни жалб этишга хизмат қилади.

Ассоциациянинг олдинги мурожаатлари ва уларнинг Рақамли технологиялар вазирлигида муҳокамаси ҳеч қандай натижа бермади.

Уяли алоқа операторлари истеъмолчиларнинг ўсиб бораётган талаблари шароитида рақамли трансформация жараёнида ва инфратузилмага қўшимча сармоя киритмасдан хизмат сифатини яхшилаш йўлларини изламоқда. Операторлар ушбу вазифани якуний фойдаланувчиларга тақдим этилаётган хизмат сифатига қизиққан ҳамкорлар билан биргаликда ишлаши мумкин. Миллий контент-провайдерлар билан ҳамкорликнинг янги модели операторларга тобора кучайиб бораётган рақобат муҳитида бозорда ўз мавқеини мустаҳкамлаш ва мижозларнинг содиқлигини қозониш, хизмат кўрсатиш сифатини сезиларли даражада ошириш, иштирокчилар даромадининг ўсишидан солиқ тушумлари ҳисобидан давлат бюджетини тўлдириш имконини беради.